Verlede week is die regsbiblioteek van die Universiteit van KwaZulu-Natal deur protesterende studente afgebrand.

Vir heelparty kommentators was dit die laaste strooi. Baie wat voorheen nog simpatie met die studente gehad het, het nou kritiek begin uitspreek.

Die reaksie was vir my interessant. Dis asof die uitbrand van boeke tot groter ontsteltenis gelei het as enige van die ander protesaksies oor die afgelope jaar of so. Of meer as ander gruwels waardeur ons land getref word – soos kindermishandeling, geweld teen vroue, armoede wat daartoe lei dat mense in haglike omstandighede ’n bestaan moet probeer maak, sterftes aan voorkombare siektes, erge korrupsie, ens.

Om eiendom deur vuur te vernietig was tog van die begin af deel van die protesaksies. Onthou die beeldmateriaal van die studente wat Rhodes se standbeeld afbreek, en die enkele student wat besig is om ’n vuurtjie aan die gang te hou by die voet van die standbeeld?

Tydens die #FeesMustFall-optog na die Uniegebou in 2015 is verskeie brande gestig. In die tydperk onmiddellik daarna het heelparty universiteitskampusse onder vuur deurgeloop. By UCT is portrette verbrand. Die visekanselier se kantoor is met ’n petrolbom bestook. By Stellenbosch is ’n gedeelte van die administrasiegebou aan die brand gesteek. By die Mafikeng-kampus van NWU is twee geboue verbrand, en die kampus gesluit as gevolg van die gewelddadige protes. By Fort Hare het studente twee ingange na die kampus aan die brand gesteek. By UWK is twee geboue, waaronder ’n residensiële gebou, deur brande vernietig. Ook TUT en CPUT het deurgeloop onder brande wat tot aansienlike skade gelei het.

Daar was nog altyd brande gestig. Dit was tog net ’n kwessie van tyd voordat iemand ’n biblioteek aan die brand sou steek.

By ander kampusse was daar ook skade aangerig, alhoewel dit nie deur brande gebeur het nie.

Dis nie net universiteitsgeboue wat deurgeloop het nie. In Limpopo is meer as 20 skole deur brande vernietig en ’n aantal ander moes sluit nadat vandale verwoesting gesaai het.

Ook die vernietiging van skole is nie nuut nie. Ook tydens die 1976- en 1985-proteste is daar gereeld skade deur brande en ander metodes aan skole aangerig.

Dis ook nie uniek aan Suid-Afrika nie. Tussen Junie en Augustus hierdie jaar is na raming 120 skole in Kenia afgebrand in protes teen skoolhervorming.

In 2013 is die historiese Ahmed Babu Instituut in Timboektoe deur rebelle afgebrand. Hierdie biblioteek was die tuiste van ongeveer 20 000 manuskripte wat dateer uit so ver terug as die 13de eeu, en was die vernaamste rekord van Afrika se ontwikkeling oor daardie tydperk. Die regering van Mali het die verwoesting van daardie biblioteek toe probeer gebruik as regverdiging om die rebelle te jag en dood te maak.

Ek onthou nie dat die Afrikaanse media hulle veel hieraan gesteur het nie. ’n Soortgelyke brand in Europa sou vir dae die voorblaaie van die koerante gehaal het.

Om opvoedingsinstansies en die metodes van rekordhouding aan te val is ’n voorkeurmetode om uit te lok, en skynbaar ook hoogs suksesvol. Ten minste was daar geen lewensverlies nie, anders as die 2001-brande by koshuise in Kenia en Nigerië, waar honderde skoliere hulle lewens verloor het.

Ons het ook nog nie gesien dat die vlag verbrand word nie, ’n ander gewilde vorm van provokerende protes.

Die narratief en spekulasie oor die redes hoekom ’n biblioteek afgebrand word, wissel tussen die twee uiterstes van óf ’n sinlose reaksie van ’n onnadenkende massa aan die een kant, óf die revolusionêre dekolonialisering van gewraakte koloniale instellings aan die ander kant.

Hoekom, inderdaad, sou enigeen hul beste kans om aan armoede te ontkom, deur opvoeding, in gevaar stel of vernietig?

Ek vermoed dis ’n oorvereenvoudiging van ’n komplekse probleem om die geweld wat op kampusse afspeel, af te maak as bloot ’n funksie van “mob mentality”. Die oorgrote meerderheid van protesterende studente sou nie die vernietiging van eiendom goedkeur nie. Die meeste studente wil eintlik maar net hulle studies voltooi en met hul lewens aangaan. Om dit te doen, het hulle toegang tot boeke en rekenaars nodig, en hulle het nodig om iewers te slaap.

Dis egter nie die agenda van die radikale minderheid nie. Ek meen dit is nie per toeval dat biblioteke, administrasiegeboue, koshuise en rekenaarsentrums geteiken is nie. Alreeds ooreiste bronne word doelbewus nog verder onder druk geplaas.

Ek twyfel ook of dekolonialisering as ’n projek daai minderheid regtig interesseer. Destabilisasie op sigself, as ’n doel en nie net as ’n middel tot ’n doel nie, is ’n groter waarskynlikheid.

Ons probleem, in ’n neutedop, is die volgende: ons het jongmense grootgemaak met ’n ongelooflike “sense of entitlement”. Hulle verwag om met ’n graadsertifikaat waarop die ink nog nie eers droog is, in ’n topposisie aangestel te word teen die hoogste moontlike vergoeding. Hulle verwag om die nuutste, duurste en beste van alles te besit, en om onbeperkte krediet te verkry wanneer hulle hulle vingers klap. Die realiteit is dat daar nie genoeg werk is vir die gegradueerdes nie, en dat hulle beter af sou wees om ’n ambag aan te leer, want dis waaraan ons land ’n tekort het. Ons jongmense is egter geleer dat dit ’n skande is om met jou hande te werk.

Verwagtinge sal dan noodwendig teleurgestel word, maar die oorgrote meerderheid studente glo nog steeds dat hulle spesiaal is en dat hulle nie deel van die statistieke sal word nie. Dus, vir die siniese, alreeds ontnugterde minderheid word die projek om vervreemding te bring tussen die hoopvolle student en ’n simpatieke publiek. Hoe minder simpatie studente ontvang, hoe meer ontvanklik is hulle om geradikaliseer te word.

Dit gebeur alreeds. Die een of twee studente (of dalk is hulle nie eers studente nie -niemand verwag van die protesteerders om studentekaarte te wys nie, of hoe?) wat bereid is om ’n brand te begin, word in die publieke oog deel van die massa, en almal word oor dieselfde kam geskeer. Met elke inflammatoriese opmerking in sosiale media, of hoofstroommedia, word die vervreemding groter. Terselfdertyd kry die radikale minderheid simpatie van hulle minder radikale medestudente.

Het ons nie ’n plig om dieper te kyk en die moeiliker vrae te vra, in stede daarvan om die kneejerk-reaksie waarop die radikale minderheid staatmaak, te toon nie?

Wat is die moeiliker vrae?

Dis vrae soos hierdie: Watter toekoms is daar vir ons jongmense? Die ekonomie is in ’n benarde posisie, en die President en sy lojale gevolg is skynbaar vasbeslote om dit oor die afgrond te stoot. Daar is dreigende watertekorte, hongersnode, geen werksgeleenthede nie, krimpende internasionale geleenthede as gevolg van die migrasiekrisis, disfunksionele semistaatsinstellings, en meer. Daar is rassespanning tussen groepe wat teen hierdie tyd eintlik al moes leer saamwerk en saamleef het. Watse hoop is daar? Hoe verander ons die ek-mentaliteit van soveel jongmense in ’n medemenslikheid wat ander in ag neem?

Solank as wat daar nie vir ons jongmense hoop is nie, sal hulle geradikaliseer word. Dis ons plig om seker te maak dat die hoopvolles nie ook tot radikaalheid forseer word nie. Om dit te doen, kos egter van ons almal, hoe moeilik dit ook al mag wees, om met die radikale minderheid in gesprek te tree.

Deur te luister kan al twee kante dalk iets leer. Die alternatief is ondenkbaar.

The post Biblioteke en skole afbrand: dom verset, of slim manipulasie? appeared first on LitNet.

Op 8 September 2016 is vader Bonaventure Hinwood van die Orde van die Franciskaanse Monnike in die ouderdom van 86 jaar en sewe maande in die Holy Cross-tehuis in Pretoria oorlede. Met agt digbundels wat tussen 1981 en 2014 verskyn het, het hy ruim tot die Afrikaanse poësie bygedra, nie net as een van die min Katolieke stemme in die Afrikaanse digkuns nie, maar ook as fasiliteerder van twee digterskringe in Pretoria wat as slypskole gedien het vir ʼn groot getal digters, van wie sommige groter prominensie in die Afrikaanse literêre wêreld sou geniet as Hinwood self. Hierbenewens het hy ʼn besonder belangrike bydrae tot die vestiging van ʼn Afrikaanse Katolieke liturgie gelewer. Diegene wat die voorreg gehad het om hom as priester, digter en/of persoonlike vriend te ken, se lewens is aangeraak deur sy geloof, sy sagmoedigheid, sy goedheid en goedgesindheid teenoor alle mense, en deur sy formidabele intellek.

Lewenskets

Edward Victor Hinwood is in Februarie 1930 in Johannesburg gebore. Hy is in die Metodistekerk gedoop, maar omdat die enigste Sondagskool in die buurt waar hulle gesin gewoon het, dié van die Anglikaanse Kerk was, het hy eenvoudig saam met die ander kinders daarheen gegaan. Jare later, as student aan die Universiteit van die Witwatersrand (Wits), was hy een van die stigterslede van die Students’ Anglican Society.

Hy verwerf ’n BA-graad aan Wits, met geskiedenis as een van sy hoofvakke. Daarna skryf hy hom vir ’n honneursgraad in geskiedenis in en behaal terselfdertyd ʼn professionele kwalifikasie in biblioteekkunde.

Hinwood verdiep hom veral in die bestudering van die kerkgeskiedenis. Hierbenewens stel hy, in sy soeke na geloofsekerheid, ondersoek in na die leerstellinge van verskeie Christelike groepe. Hy kom tot die oortuiging dat hy hom by die Katolieke Kerk moet aansluit, waar hy in Oktober 1951 as lidmaat aanvaar word. Hierna, en ten spyte van belowende loopbaanvooruitsigte op grond van sy akademiese kwalifikasies, raak Hinwood óók oortuig “dat die Vader wou hê dat ek Jesus moet volg in die voetspore van die H[eilige] Franciskus van Assisi en in die hoedanigheid van ’n priester” (Hinwood s.j.). Hy kontak gevolglik die lede van die Ierse Provinsie van die Minderbroederorde, wat destyds die Katolieke kweekskool (seminarie) in Pretoria beman het, en hulle verklaar hul bereid om hom te aanvaar. Omdat daar egter geen opleidingsprogram in Suid-Afrika beskikbaar was nie, word Hinwood die eerste Suid-Afrikaner wat Ierland toe gaan om hom daar as priester in die Minderbroederorde (hier te lande meer algemeen bekend as die Franciskanerorde) te bekwaam. In Julie 1960 word hy in Rome tot priester georden.

Na ʼn latere periode van verdere studie verwerf Hinwood sy doktorsgraad in Rome met ʼn proefskrif wat in Latyn geskryf is. Na ʼn periode van amper tien jaar in Rome stuur die Katolieke Kerk hom weer terug na die kweekskool St John Vianney in Waterkloof, Pretoria. Hier sou hy uiteindelik 35 jaar lank dosent in sistematiese teologie wees, asook akademiese dekaan. Op 6 November 2013 word hy (en drie priesterkollegas van die kweekskool) tydens ʼn luisterryke mis vir hierdie besonder lang periode van diens aan die kweekskool met ʼn spesiale pouslike eerbetoon, die Pro Ecclesiae et Pontifice, vereer (St John Vianney Seminary 2013).

Doseerwerk aan die kweekskool was nie die enigste van vader Bonaventure se priesterlike pligte nie. Van 1964 tot 1971 was hy die Katolieke studentekapelaan by die Universiteit van Pretoria, ʼn taak wat hy weer van 2000 tot 2006 beklee het terwyl hy ook priester van die Katolieke parogie van St Pius X in Waterkloof was. (Sy uitvaartmis word gevolglik op 14 September in hierdie kerk gehou.)

Hy was (onder meer) ook vir ’n lang tyd die Katolieke Kerk se segspersoon in die media, en tot 2010 provinsiale sekretaris van die Franciskaanse Orde in Suid-Afrika.

Hy het talle Engelse boekpublikasies oor die Katolieke Kerk en Katolieke godsdiensbeoefening die lig laat sien en ʼn gereelde rubriek in The Southern Cross behartig. ʼn Reeks oggend- en aandoordenkings wat hy oor die radio gelewer het, is in 1984 in Afrikaans vertaal en onder die titel Gee ons vandag: Oordenkinge vir elke dag deur JL van Schaik uitgegee.

Na sy aftrede in 2010 woon Hinwood ʼn tyd lank in die Franciskaanse huis in die suide van Pretoria, tot hy weens swak gesondheid sy intrek in die Holy Cross-tehuis in die noordweste van Pretoria neem, waar hy hom steeds daagliks met vertaal- en skryfwerk, en priesterlike pligte en gebede besig gehou het.

Bydrae tot die Katolieke liturgie in Afrikaans

Een van die vele terreine waarop vader Bonaventure Hinwood ʼn baie groot bydrae gelewer het, was in die vertaling van liturgiese materiaal uit (veral) Latyn en Engels in Afrikaans, soos die Missaal, met al die gebede wat in die Katolieke Kerk gebruik word, en die Leksionarium, die versameling skriflesings en beurtpsalms wat by die Sondag- en weekdagdienste gebruik word. Die hoogtepunt van sy liturgiese vertaalwerk is die Afrikaanse vertaling, spesifiek vir gebruik in die Katolieke liturgie, van die 150 Bybelse psalms en 12 lofgesange. Hierdie vertaling moes voldoen aan die vereiste dat die tekste maklik in groepsverband opgesê of gesing kan word, wat meegebring het dat die vertaler hom streng aan bepaalde metriese (ritmiese) vereistes moes hou. In hierdie werk, wat jare lank geduur het, het Hinwood sy vertalings aan ʼn groepie van sewe persone voorgelê vir kommentaar op die taal en digterlike inkleding, die Afrikaanse kerktaal (register) en die korrekte interpretasie van die Hebreeuse oerteks. Hierdie vertalings beskik oor ʼn besondere poëtiese kwaliteit en neem ʼn volwaardige plek naas die psalmberymings van Totius en TT Cloete in die Protestantse liturgie in. Hinwood se Afrikaanse Psalms en lofgesange is in 1993 deur JL van Schaik uitgegee. Tot sy dood was Hinwood ook betrokke by die jongste vertaling van die Bybel in Afrikaans.

Hinwood se mentorsrol in digtersgroepe in Pretoria

Die antwoord op waar ʼn Johannesburgse, Engelstalige Katolieke priester wat in Ierland en Rome studeer het, se verbintenis met Afrikaans vandaan kom, lê in sy besef dat hy Afrikaans goed sou moes leer beheers om sy pligte as Katolieke studentekapelaan by die Universiteit van Pretoria suksesvol te kon nakom (persoonlike mededeling).

Afrikaans het op ʼn besondere manier by Bonaventure Hinwood aanklank gevind. Hy het in 1964 poësie in Afrikaans begin skryf (Hinwood s.j.), en mettertyd het sy “reaksiepatrone en denke na Afrikaans toe oorgeskakel” (Hinwood 2014, Vooraf), in so ʼn mate dat sy taalvoorkeur in sy persoonlike gebedslewe Afrikaans, Latyn en Engels was (persoonlike mededeling). “[T]ot vandag toe vind ek my gees meer tuis in Afrikaans,” skryf Hinwood in die voorwoord tot sy laaste bundel, Sover (2014).

Van 1966 af (twee jaar nadat hy in Afrikaans gedigte begin skryf het) is Hinwood deel van ʼn digtersgroep wat gereeld in Pretoria bymekaarkom om kommentaar op mekaar se gedigte te lewer. Hierdie groep het digters soos Phil du Plessis, Wilhelm Knobel, George Weideman, Casper Schmidt, DPM Botes, Stephan Bouwer, Pirow Bekker, Jeanne Goosen, Marié Blomerus, Louis Eksteen, Marlise Joubert, Coenie Rudolph, Wessel Pretorius, Barend J Toerien en De Waal Venter ingesluit.

Teen die tagtigerjare het die Pretoriase digtersgroep wat in 1966 ontstaan het, reeds doodgeloop. In Februarie 1986 begin Hinwood opnuut ʼn digtersgroep in Pretoria. Die groep vergader aanvanklik by Santa Sophia, die akademiese klooster langs die kweekskool St John Vianney, waar Hinwood toe gewoon het. Later word die nagenoeg maandelikse byeenkomste om die beurt aan huis van verskillende lede van die groep gehou. Dit behels ʼn bespreking van mekaar se gedigte, gevolg deur die geniet van ʼn glas goeie wyn en iets te ete (op Vrydagaande geen vleis nie). Die keuse van gedigte vir elke bespreking is altyd deur Hinwood saamgestel in sy hoedanigheid as fasiliteerder en skriba van die groep. (As bibliotekaris het hy hierdie gedigte en besprekings ook noukeurig gedokumenteer en geargiveer.) Lede van die tweede digtersgroep sluit onder meer die volgende digters in: Johann Lodewyk Marais (op wie se versoek die digtersbyeenkomste opnuut begin is), Renée Marais, Johann de Lange, Henk Havenga, Joan Lötter, Marié Blomerus, Paula van Rooyen, Marietjie van der Walt, Hennie Meyer, Martjie Bosman, Johann de Jager (wat die uitgewery Bent op die been gebring en bedryf het), Jacobus van der Riet en Costa André Georghiou.

Die ledetal van die digtersgroep het later só uitgebrei dat die groep in meer en minder ervare lede verdeel het. Vir baie jare het hierdie byeenkomste ʼn belangrike bydrae tot die ondersteuning en ontwikkeling van die werk van verskeie digters in die Pretoria-omgewing gelewer. ʼn Kerngroep van ses lede (van wie byna almal reg van die begin af tot die groep behoort het) het tot in 2014 nog nagenoeg kwartaalliks bymekaargekom om mekaar se gedigte te bespreek. Daarna het Hinwood se gesondheid dermate agteruitgegaan dat hy eintlik nie meer kon uitgaan nie, en weens beperkte ruimte ook nie besoekers in ʼn groep kon ontvang nie.

Hinwood se digterskap

In 1981 verskyn Hinwood se debuutbundel, Smeulvuur, onder die skrywersnaam Hewitt Visser in ʼn hardebanduitgawe by JL van Schaik. Hinwood kies die van Visser vanweë ʼn familieverbintenis (aan moederskant) met die digter AG Visser. Die sewe daaropvolgende bundels verskyn (in sagteband) onder die naam Bonaventure Hinwood. Sonvis word in 1988 uitgegee, weer eens deur JL van Schaik, wat ook Hinwood se derde bundel, Soenoffer, in 1991 publiseer. Bundels vier tot sewe word deur Bent uitgegee: Serafyn (2004), Afskynsels (2007), Seevlak tot savanna (2008) en Safari (2009). In 2014 word Hinwood se agtste (en laaste) bundel, Sover, deur XLIBRIS gepubliseer. Hierdie bundel, opgedra aan Phil du Plessis (1944–2011), bevat agt afdelings gedigte. Die publikasie is goed versorg en ryklik geïllustreer met talle afdrukke van kleurvolle kunswerke deur die digter se oorlede broer, Lionel Hinwood.

Vader Bonaventure Hinwood se ingesteldheid en geloofsoortuiging as Katolieke Christen is onlosmaaklik aan sy digkuns gekoppel. Talle gedigte bevat subtiele verwysings na die Katolieke teologie, wat nie noodwendig herkenbaar is vir ʼn leser wat nie daarin onderlê is nie. Ten spyte hiervan spreek die gedigte op ʼn primêre vlak tot die leser, sodat herkenning van die teologiese verwysings meer waarde toevoeg en nie absoluut noodsaaklik is vir begrip van die gedigte nie. Hinwood se gedigte handel oor verskeie temas: liefde vir God en medemens, eerbied vir, en verbondenheid met, die skepping en die natuur (veral die see – hy was ʼn goeie swemmer), medemenslikheid, lyding, sosiopolitieke ongeregtigheid, reis (by voorkeur per vliegtuig), vriendskap, dankbaarheid, en die alledaagse lewe. Sy gedigte is heg gestruktureer, met besondere aandag aan metrum en klank. In al sy bundeltitels gebruik hy byvoorbeeld doelbewus [s]- en [f]-klanke, en besprekings en voorstelle tydens die digterlike byeenkomste het meermale getoon met hoeveel aandag aan verstegniese middele en besonderhede sy gedigte gestruktureer is.

Dit is eintlik onverklaarbaar dat die bydrae wat Bonaventure Hinwood tot die Afrikaanse letterkunde gelewer het, nog nie beter opgeteken is nie en dat hy nog nie die erkenning geniet wat hom in velerlei opsigte toekom nie. Afgesien van ʼn huldigingsnommer van die literêre tydskrif Ensovoort (6:1, 1994) is inligting oor hom en sy werk as digter, vertaler, teoloog en mentor maar skraps. Dit is hoog tyd dat ʼn indringende oorsigartikel aan Hinwood se werk gewy sal word, en hy sy regmatige plek binne die Afrikaanse literatuurgeskiedenis sal inneem.

Bronne

Hinwood, Bonaventure. s.j. Ek glo – persoonlike getuienisse van Afrikaanse Katolieke. http://www.dieoratorium.org/new/index.php?option=com_content&id=347:katoliek-wees-beteken (13 September 2016 geraadpleeg).

 —. 2014. Sover: Bepeinsings van Bonaventure Hinwood. Observatory: XLIBRIS.

St John Vianney Seminary. 2013. SJV honours its “magnificent 4!”. http://sjv.ac.za/sjv-npc-honours-its-magnificent-4 (13 September 2016 geraadpleeg).

The post In memoriam: Bonaventure Hinwood, OFM (1930–2016) appeared first on LitNet.

Picture source: https://dragonflypoet.wordpress.com

Not many visitors come to the farm,
but the sudden rain has charmed
a festival of frogs out of the mud,
every channel, crevice, fissure

in the ground. A teeming hoard
of green-gold coins, exploding
sovereigns, elasticated stars.
They sit throbbing in our hands,

squeezing in under the kitchen door,
looking up at us, eyes resinous,
such perfect textured miniatures.
All those hopeful pulsing throats,

the air vibrating with their croaks.
We have come out of the earth,
the rains have called us here.
Now what will you do?

From: Birds, Beasts and Flowers, an ongoing collaboration with Scottish artist Doug Robertson, inspired by the nature and travel writing of DH Lawrence

The post The guests appeared first on LitNet.

Source: www.pinterest.com

I run the cliff path
which I’m told I shouldn’t run alone,
but who’s alone when aloes
stand on flaming guard?
The fynbos is a potent source:
breathe in the healing potions of the coast,
infuse your bones.

There was a dassie on my doorstep yesterday
and though a seagull’s never on your side,
who knows what circles
out there in the deep,
or when the obscure restless surface
might be breached.

The southern ocean’s murmuring
a blood song clearer than the dreams
brought dimly through the glass last night.
Dream and breathe, on this seam of the world,
and run into your open self at dawn –
now, while this twisting path is yours.
Run strong until your lungs and muscles know.

And run for the pause on a lookout rock,
to breathe again
and see, where the steep cliff drops,
how a tuft of grass creeps from a cleft, holds on.
And there, before it levels out
to pebbles, sand, more gulls, crushed shells,
the nasturtiums spread their green-and-spice,
the modest confidence of homely flowers
opening to ocean, deep sky, life.

                                     
Hermanus, 17 May 2016

From The Leonids (Mariscat, 2016)

The post Roman rock appeared first on LitNet.

South African Literary Journal 173, Volume 44, Number 1, Autumn 2016

“Manifesto!” shouts the cover of the 173rd issue of South Africa’s oldest literary magazine, New Contrast. The effect is compelling: the reader is enjoined to listen and engage. Inside the cover page is an extract of a story by Nadine Gordimer published in the magazine’s first edition, in 1960. This extract introduces the theme of responsibility, which runs like a thread through many of the contributions. Meg Vandermerwe, temporary editor for 2016, begins her notes by asking, “What is the responsibility of the writer?” The question is then extended reflexively: “What is the responsibility of a literary journal?”

Vandermerwe leaves it up to an impressive cohort of acclaimed South African writers to answer the first question, and offers instead an eloquent outline of the responsibilities of the magazine: To “make New Contrast a space where one can expect to read excellent, diverse and vital writing, in a range of languages, told by a range of voices (new and established), including those from other African countries and overseas […] [T]he heart of New Contrast remains with championing emerging talent” (7). And it makes good on this promise, for in the space of the next 90 pages the reader is catapulted into a field where a wonderful encounter with a multitude of diverse literary expressions awaits.

The content is organised into two primary sections, according to form: poetry and prose. An interview with Zakes Mda prefaces the section on poetry, and a short extract from Willem Samuel’s graphic novel Mengelmoes introduces the prose section.

The author manifestos are distributed throughout and serve to bookend these sections.

The manifestos offer multiple views on the role of the poet. For Antjie Krog “the fact that you are a poet is already a critique on today’s society, because a poem is unsell-able” (14).

Sindiwe Magona warns the writer “against being seduced or co-opted into blind allegiance to her community […] For the writer’s community, the writer’s truth is often inconvenient” (57). Magona’s manifesto is repeated in Xhosa on the next page, a strategy that not only serves to illustrate the magazine’s commitment to diverse content – Magona is speaking to black authors who write in their own languages – but also reminds readers that they are part of a broad network of imagined readers and communities.

Valda Jansen writes to overcome her fears – for her, writing is a deeply personal practice that risks being obstructed by the imagined reader: “Sodra ek ’n verbeelde leser visualiseer, is daar ’n wig tussen my en die teks” (91).

Henrietta Rose-Innes admonishes the writer not to add to “the dross of the universe” (92).

Lauren Beukes’s incendiary manifesto, inside the back cover page, declaims her view that “art is the fire & the light./ It’s comforting against the/ darkness. It’s what we use/ to burn shit down.”

Framing the other contributions as they do, these manifestos function to punctuate and offset the reader’s experience of the poetry and prose.

The poetry section contains original work by 18 poets. Among the contributions by established poets, the figure of the poet and the act of making a poem are prominent themes.

In Joan Hambidge’s Afrikaans ode to David Bowie, the genius and isolation of the artist is evoked through a series of allusions to Bowie’s music.

Finuala Dowling’s “Life Lesson” describes a moment of poetic awakening from the teacher’s perspective.

Karin Schimke’s “How the architect lives” renders the architect as a magician who can conjure entire cities in open space, thus foregrounding an alchemical relation between ideas and forms that offers many parallels with the work (role?) of the poet.

The two poems by Athol E Williams read like parables exploring the tragedy and potential of human society as a collective. His use of these forms calls to mind the role of the poet as a teller of stories and maker of myths.

Among the emerging poets, Tariro Ndoro’s “Cross the border at night” and Lise Day’s “Refugee” are devastating evocations of the plight of the refugee, and their themes are offset by their placement on opposite pages, putting the two poems in conversation with each other.

Ndoro’s use of second-person address draws the reader into the position of the refugee attempting to cross the border from Zimbabwe to South Africa, and reflects the manner in which refugees are dehumanised and forgotten by history: “If they do not fall to the crocodiles,/ They will be shot by farmers who think that they are monkeys/ No one will hear their obituaries” (24).

Day’s poem takes the death of the Syrian toddler Alan Kurdi as its subject – here, the fate of the drowned child demands global recognition, as “the sea releases him/ to lie quietly on a pebbled shore/ and shout for all the world to see” (25). Through these poems, the poets respond to a mounting, global humanitarian crisis by pulling into sharp focus the particular, individual experience of the refugee, which simultaneously comes to represent the experience of all refugees. Chillingly, the reader, safe in her home, is reminded: This could be you; this could be your child.

“Distrik Sewe” by Vincent van der Zee offers a striking complement to the theme of refuge, as the speaker wryly traces his lineage through a series of rhyming stanzas to illustrate how he and his ancestors are inevitably locked into a cycle of perpetual displacement: “Met stikkieswerk bou ons ’n beter lewe,/ doer en gone in Distrik Sewe.// Môreoggend sleep hille ons na Distrik Ag” (27).

This theme of displacement is also picked up in the two nature poems by Christine Coates, which subtly surface questions of land and heritage rights through a focus on the animal kingdom.

The deeply personal poems by Jolyn Phillips, whose collection of short stories in English has just been published, showcase her unique and lyrical use of a distinctive Afrikaans voice. In “ballade van wasdag” she skilfully maps on to the repetitive rhythms of washing day a mother’s bitter grief for her son, as observed through the eyes of the speaker: “hy/ die naam van rede in Ma se hart// ek die sukkelende self/ die nie-klipportret gee my/ die verdoeselde geheim in sy oë” (32).

If Phillips is a good example of the poet speaking “in her own voice”, then Kerry Hammerton’s “Penelope”, a witty revision of Homer’s “Odyssey” presumably inspired by Margaret Atwood’s The Penelopiad, illustrates how the mimetic voice can be used to subvert the themes of the male-dominated, heteronormative Western canon.

The prose section contains three contributions. In Ryk Hattingh’s “Val”, a struggling writer is inspired by a chance encounter with an old man. As their brief acquaintance develops, the story raises questions about social responsibility and the ethics of writing.

Hilda Wilson’s “Tonsillitis” traces the journey that the eight-year-old protagonist makes to the doctor’s office with her father in 1970s South Africa. Through the child’s point of view, apartheid’s toxic blend of race, space and class politics is vividly evoked in prose that recalls the short stories of Alex la Guma and Richard Rive.

Christopher Kudyahakudadirwe’s “Voices of the ancestors” draws the reader into its claustrophobic atmosphere through the effective use of second-person narration. The young protagonist and her baby are stranded in the village of her mother-in-law after the death of her husband, to whom she was given in an arranged marriage by her paternal uncles. The story interrogates the cost of traditional ways of life to young black women in rural, patriarchal African societies, and raises questions that resonate with the conditions of the refugee introduced in the poetry section.

By the time the reader has turned the last page, it is clear that the writers and the journal have held their part of the bargain outlined in Vandermerwe’s introduction. A third axis of responsibility now emerges: the responsibility of the reader. As Vandermerwe notes, “As lovers of free speech and good writing […], is it not our responsibility to support literary endeavours, which seek to foster them?” (8).

Yes. Yes it is.

So, dear reader, subscribe. Read. Share. You won’t regret it.

The post Review: New Contrast Manifesto Issue appeared first on LitNet.

Hulle sê mos 'n kunstenaar geniet nie erkenning in sy leeftyd nie. Soos Vincent van Gogh, wat blykbaar min skilderye verkoop het toe hy nog geleef het. Ek wonder of hy miskien sy oor afgesny het om aandag en simpatie te trek, sodat mense dan by hom koop. Hoe sal ons weet? Party sê nou weer sy oor is afgesny deur 'n ander kunstenaar met wie hy stry gekry het.

Hoe dit ook al sy, wat ek eintlik wil sê is dat ek ook 'n kunstenaar is, want ek skryf storietjies en sketse. Nie 'n groot skrywer nie, maar darem 'n skrywer van gangbare stukkies, glo ek. Maar ek kry geen erkenning daarvoor nie.

Die afgelope tyd het ek 'n paar van my goedjies hier op SêNet geplaas en daar was geen reaksie nie. Nie eens om my sleg te sê nie. As Jan Rap ten minste net my taalgebruik gekritiseer het, sou ek al beter gevoel het. Maar soos dit nou gaan, lyk dit my die skryfseltjies word nie eens gelees nie, laat staan nog gewaardeer.

Hoe nou gemaak? Moet ek maar ophou om die goed hier te plaas? Ek het 'n stuk wat ek glo 'n goeie absurde komedie is oor Guy Fawkes, maar ek weet nie of ek dit moet plaas nie. Buitendien is dit in Engels, wat Jan Rap dalk kan ontstel.

Ek sal maar sien. Miskien plaas ek dit tog maar, dalk is daar iemand iewers wat dit stilswyend op prys sal stel.

Groete,

Tiens

The post Kunstenaars appeared first on LitNet.

Opsomming

Die doel van hierdie studie is om ’n deelnemende strategie vir die indiensopleiding van onderwysers te ontwikkel ten opsigte van die rol en funksies van belanghebbendes op makro-, meso- en mikrovlak. Binne ’n projekomgewing is daar spesifieke belanghebbendes, elkeen met bepaalde verantwoordelikhede en funksies.

Om hierdie doel te bereik is ’n model ontwerp wat die indiensopleidingsingreep vir die vak wiskundige geletterdheid bespreek. Die Departement van Basiese Onderwys wend doelgerigte pogings aan om indiensopleiding ten opsigte van wiskundige geletterdheid aan onderwysers te verskaf in die Verdere Onderrig- en Opleidingsfase. Inhoude van hierdie ingreep realiseer nie in die klaskamer nie, as gevolg van die volgende faktore:

• Die Departement se verantwoordelikheid ten opsigte van die indiensopleiding eindig met die opleidingsingreep self.
• Belangrike elemente soos gesindheidsverandering word nie in ag geneem nie.
• Fasiliteerders wat nie oor die nodige fasiliteringsvaardighede beskik nie, word lukraak aangestel.

In die beplanning van indiensopleiding is onderrig ’n integrale faset. Bloom se taksonomie verskaf ’n struktuur vir indiensopleidingsbeplanning wat in hierdie artikel bespreek word omdat hy ’n taksonomie vir leer in die opleidingsituasie binne die gedrags- (behavioristiese) domein ontwikkel wat drie vorme van leer geïdentifiseer het:

• ’n kognitiewe domein, wat kennis verteenwoordig
• ’n affektiewe domein, wat die gesindheidsontwikkeling van kursusgangers beïnvloed
• ’n psigomotoriese domein, wat die bemeestering van vaardighede behels.

In die indiensopleidingsmodel vir wiskundige geletterdheid word die verantwoordelikheid van die Departement van Basiese Onderwys aangespreek, daar word op probleme gewys en aanbevelings word voorgestel. Die kardinale rol wat gesindheid in die totale indiensopleidingsingreep speel, word beklemtoon. ’n Perspektief rondom die vaardighede waaroor ’n fasiliteerder moet beskik en volwasse kursusgangers se fisieke-leer-voorkeure. om ’n geslaagde indiensopleidingsingreep vir wiskundige geletterdheid daar te stel word verskaf. Voorbeelde van fisieke-leer-voorkeure is breinoorheersing, en kinestetiese-leer-, ouditiewe-leer- en visuele-leer-voorkeure. Die model mag moontlik tot ’n meer geslaagde ingreep bydra.

Sleutelwoorde: evaluering; fasiliteerder; fasiliteringsvaardighede; gesindheid van volwasse kursusganger; groepdinamika; indiensopleidingsingreep; indiensopleidingsmodel; samewerkingsleer; kurrikulum; leerstrukture; onderwysers; wiskundige geletterdheid

Abstract

The role of the facilitator in the learning process in order to create a positive attitude towards in-service training of mathematical literacy

Drawing on their experience of materials development, the authors focus attention on the importance of distinguishing between mathematics and mathematical literacy and address the issue of the role of mathematical literacy in the Curriculum Assessment Policy Statements (CAPS) as well as the need for a proper understanding of the contexts used to teach mathematical literacy.

In the CAPS curricula, mathematical literacy features as a competence to be acquired by all learners. An important change in the new curriculum for the grade 10–12 band is that all learners will have to take mathematics or mathematical literacy as a subject from grade 10 to 12. That is, for the first time all learners who leave the schooling system will have taken some mathematics up to the end of schooling in grade 12. This has meant a major and substantial intervention to reskill and upgrade teachers to be able to deliver the new mathematical literacy curriculum.

From the outset the new curriculum has had to engage challenges about what exactly mathematical literacy is and how it differs from mathematics.

Mathematical literacy is defined as an essential life skill that enables a learner to face challenges in life and further participate effectively in the economic development of society and the country. In the past most in-service teacher training in mathematics was specific to what they would be required to teach. Now in-service training needs to emphasise life skills and to develop a well-rounded knowledge of the subject mathematical literacy. Thus, in South Africa there exists a dire need for effective in-service training and professional development of mathematical literacy teachers in order to empower them. Without this background, teachers may be able to handle isolated mathematical knowledge and skill, but will not be able to develop an in-depth understanding of the subject mathematical literacy hat goes beyond what they will be expected to teach. The effective mathematical literacy teacher of the 21st century must have a ready grasp of both basic and advanced mathematical concepts to be able to teach a functional understanding of mathematical literacy and to avoid an attitude of confusion toward mathematical literacy .

The purpose of this study is to develop a participatory strategy for in-service training of teachers in respect of the role and functions of actors at macro-, meso- and microlevel.

The Department of Basic Education has made concerted efforts to provide in-service training for mathematical literacy teachers in the Further Education and Training Phase. The content of this in-service training intervention is not being realised in the classroom, due to the following factors: the Department of Basic Education's responsibility regarding the in-service training ends with the training intervention itself; key elements such as attitude change are not addressed; facilitators are randomly appointed who do not possess the necessary facilitation skills.

Facing immense changes in technology and education, how do teachers in mathematical literacy adapt to the changes as a whole in education? This is still a big issue facing us today. In-service training of the current teachers in order to upgrade their skills is one of the most important tasks. Teaching mathematical literacy requires great sensitivity and perceptiveness. Teachers need to be proactive by taking the initiative to show the learners new perspectives they did not imagine before, and they need to be receptive in order to adjust their techniques to make them the most suitable for the specific needs of learners.

Today's mathematical literacy teachers are experiencing major changes not only in the mathematics content they teach, but also in the way they teach. Nearly all of these teachers came through school when mathematics consisted of a collection of facts and skills to be memorised or mastered by a relatively homogeneous group of students taught using a lecture approach. Now teachers are called on to teach new, more challenging mathematical literacy to a very diverse audience using active learning approaches designed to develop understanding. Teachers need the commitment and support of educational leaders as they adopt new curriculum materials and new methods of teaching. This article focuses on the last of these and describes the role of the facilitator to train teachers so that the losses in transmission inherent in the cascade model are avoided.

There are no ongoing in-service training measures in place to further enhance the better quality of training offered in the adult literacy division. The facilitators require training like education in curriculum and in adult literacy. The question arising is: Could improved impact in the classroom be achieved if (i) the in-service training facilitators received appropriate training, and (ii) changing of attitudes, the treatment of the full subject content and the principles of learning structures and co-operative learning were incorporated into the in-service training?

In in-service training, teaching is an integral facet. Bloom's taxonomy provides a framework for in-service training planning. Bloom’s taxonomy for learning in the training situation in the behaviour (behavioural) domain developed three types of learning: a cognitive domain, representing knowledge, an affective domain, affecting the attitude development of attendees, and a psychomotor domain, which involves the acquisition of skills.

By including the principles of learning theories in in-service training it can help to promote a positive attitude and learning experience.

To achieve this goal an in-service-training model is designed to address the in-service- training intervention for mathematical literacy. Mathematics teaches children to understand the world in terms of numbers and shapes; they learn to reason and to connect ideas with one another and learn logical thinking and to see things in proportion. However, if one looks at the history of mathematics in the South African society, one see that mathematics is not an activity that many people participate in. Consequently, mathematical literacy was incorporated into the South African mathematics curriculum. Mathematical literacy will ensure that learners acquire knowledge and skills and apply them in ways that are meaningful to their lives. Here, the curriculum promotes the idea of knowledge in local contexts, while being sensitive regarding global requirements.

At this point it may be important to remind ourselves that if mathematical literacy is elevated to become the indispensable subject it is meant to be we should directly address the quality of in-service training that the mathematical literacy teachers undergo. The question that arises is what components should be included in a mathematical literacy in-service-training programme to accommodate the diverse interpretations of concepts such as workplace, life skills, cultural heritage and science and technology.

The authors provide perspectives about the skills a facilitator should have in order to establish a successful in-service-training intervention for mathematical literacy. Facilitators must be aware of the learning principles of how adults learn and apply it to bring a positive attitude during training. The crucial role that attitude plays in the intervention is emphasised and problems are identified and recommendations are proposed. A perspective about the skills a facilitator should have and adult participants' physical learning preferences to create a successful training intervention for mathematical literacy is provided. Examples of the physical learning preferences brain dominance and kinaesthetic, auditory and visual learning preferences are discussed. The in-service-training model may contribute to a more successful intervention.

This study does not seek to provide closure; rather, it opens up further issues which will need to be investigated before the teaching of mathematical literacy can be said to have achieved its goals.

Key words: attitude of adult course attendee; cooperative learning; curriculum; evaluation; facilitation skills; facilitator; group dynamics; in-service training intervention; in-service training model; learning structures; mathematical literacy; teachers

1. Inleiding

In hierdie studie betree ons nie die debat met nuwe inligting oor die tekortkominge in onderwysers se indiensopleiding nie. In plaas daarvan wil ons kortliks wys op temas wat betrekking het op die voorgestelde indiensopleidingsmodel uit die reaksies van volwasse kursusgangers, om deeglike oorweging te gee aan faktore wat ’n suksesvolle indiensopleidingsingreep vir die vak wiskundige gelettterdheid (WG) moontlik kan bevorder.

Indiensopleiding behels die sistematiese ontwikkeling van die gesindheid, kennis, vaardighede en gedragspatrone wat van ’n individu verwag word om ’n taak of ’n werk bevredigend te kan uitvoer. In hierdie studie verwys indiensopleiding na die voortgesette professionele ontwikkeling van onderwysers in WG.

Daar bestaan baie teorieë oor hoe volwassenes leer. As gevolg van die kompleksiteit van die mens verskil mense se voorkeure. Die oorsprong van leerteorieë is in die sielkunde gesetel (Coetzee, Botha, Kiley en Tryman 2012). ’n Volwasse kursusganger se leerstylvoorkeure kan gesetel wees in fisieke, psigiese, kulturele of sosiale oorsake, of persoonlike ervaring. In die studie word drie fisieke kategorieë wat individue se leerstyle beïnvloed, behandel:

• visuele oriëntasie
• ouditiewe oriëntasie
• kinestetiese oriëntasie.

Daar word ook uiteengesit hoe kursusgangers volgens fisieke-leer-voorkeure (onder meer breinoorheersing) in groepe ingedeel kan word om ’n positiewe gesindheid te verseker.

Indien hierdie kontrasterende leervoorkeure tydens die aanbieding van die indiensopleidingsprogram geakkommodeer word, kan dit verder tot ’n positiewe gesindheid by die kursusgangers bydra. Gesindheid is die betreklike stabiele, saamgegroepeerde gevoelens, oortuigings of gedragsintensies teenoor spesifieke objekte, mense of organisasies (Greenberg en Baron 2003). In hierdie studie verwys gesindheid na die ingesteldheid teenoor die indiensopleidingsprogram. Die stelling word gemaak dat die leer wat tydens indiensopleiding plaasvind, positief of negatief met die kursusgangers se gesindheid korreleer. Die kardinale rol wat gesindheid in indiensopleiding speel, kan nie onderskat word nie. Die negatiewe gesindheid van ’n enkele persoon kan die gesindheid van ’n hele groep beïnvloed. ’n Groep se lede beskik oor aanvullende vaardighede en het ’n gemeenskaplike doel waartoe hulle hulself verbind, en vir die bereiking waarvan hulle hulself gesamentlik verantwoordelik hou (Greenberg en Baron 2003). Die woord fasiliteerder is afgelei van die werkwoord fasiliteer, wat beteken om iets makliker te maak (Rees 2005). Die rol van die fasiliteerder is om die opleidingsproses te bestuur en neutraal te bly ten opsigte van die inhoud van die besprekings. Fasiliteerdersvaardighede is ’n vorm van leiding en kommunikasie met die doel om optimaal kreatief betrokke by en verbind tot die taak op hande te wees (Rees 2005).

In hierdie studie impliseer die vaardighede van die fasiliteerder dat die sosiale interaksie tydens die opleiding doeltreffend bestuur word en dit die kursusgangers se gesindheid positief beïnvloed. Die opleidingsproses impliseer samewerking, interaksie en besluitneming deur die groepslede. Inhoud impliseer die vakgebied en die besprekings, besluite, idees, argumente en aksies van die groepslede.

Die fasiliteerder se uitvoering van sy/haar basiese verantwoordelikhede dra by tot die skep van ’n positiewe gesindheid tydens die opleiding. Daar is dus drie interafhanklike elemente wat die gehalte van die opleiding kan beïnvloed: leer, gesindheid en verandering.

Om die ou en nuwe praktyke in perspektief te stel, is dit nodig om die gaping tussen ou en nuwe perspektiewe te oorbrug. Dít word gedoen deur te bepaal hoe volwassenes leer ervaar, hoe volwassenes verandering tydens indiensopleiding ervaar, en watter rol gesindheid in die leerproses speel. WG in die skoolkurrikulum is ’n leerarea wat bepaal word deur die toepassing van wiskunde in lewensverband.

1.1 Geskiedkundige en sosiale agtergrond van wiskundige geletterdheid

As gevolg van die vinnige tegnologiese ontwikkeling in die wêreld het dit noodsaaklik geword dat alle mense in ’n bevolking met vaardighede toegerus word om hulself in ’n sosiale, kulturele en ontwikkelde tegnologiese omgewing te kan handhaaf. Gedurende die jare 1920 is die oorheersende metodologie van Thorndike in die aanbieding van wiskunde wêreldwyd gevolg, naamlik die dril van getallefeite (Senk en Thompson 2003). ’n Induksietoets wat tydens die Tweede Wêreldoorlog deur troepe afgelê is, openbaar die swak kennis van wiskunde waarmee leerders die skool verlaat (Mastin 2010). Gevolglik word die National Science Foundation in 1950 in Amerika gestig om ’n meer doeltreffende wiskundekurrikulum daar te stel (National Science Foundation 2016). Verskeie universiteite neem deel aan hierdie projek. As gevolg van tegnologiese ontwikkeling het die kurrikulum vir wiskunde in gebreke gebly om leerders doeltreffend met die nodige vaardighede toe te rus.

Die idee van WG verskil in naam en ontstaan in verskillende lande in kurrikulumbeleid en -navorsing. Die term numeracy (gesyferdheid) word in die Verenigde Koninkryk gebruik (Brown, Askewa, Milletta en Rhodesa 2003), terwyl qualitative literacy (kwalitatiewe geletterdheid) in die VSA gebruik word (Steen 2001). Baie van die bedoelings in die kritiese ontwikkelings- en leeruitkomste van die Suid-Afrikaanse wiskundige-geletterheid-kurrikulum kan gevind word in internasionale literatuur wat verskeie dimensies van wiskunde-onderwys verken as ’n gebied van praktyk en onderrig.

In hierdie ondersoek word nie net die wiskundige aspekte van WG ondersoek nie, maar ook die sosiale, kulturele, politieke, sielkundige, ekonomiese, historiese en maatskaplike dimensies.

In 1989 publiseer die American National Council of Teachers of Mathematics die Curriculum and Evaluation Standards for School Mathematics (National Council of Teachers of Mathematics 2000).Deur die daarstel van standaarde vir wiskunde kan die doelstellings en verwagtings van verandering bereik word (Kilpatrick, Martin en Schifter 2003).

Die American National Council of Teachers of Mathematics is die grootste organisasie in die wêreld wat hulle vir die verbetering van wiskundige opleiding beywer. Hulle onderskei tussen twee soorte wiskundige konsepte wat nodig is vir die baasraak van wiskunde: denkende wiskundige konsepte en inhoudswiskundige konsepte. Eersgenoemde verwys na die vermoë om wiskundig te kan beredeneer, en laasgenoemde na spesifieke wiskundige onderwerpe (Netwerk24.com 2011). Die National Council of Teachers of Mathematics beklemtoon dat alle leerders wiskundig onderrig moet word om in ’n tegnologiese sosio-ekonomiese kultuur doeltreffend te kan funksioneer. Wiskundevaardigheid word nou saam met skryf- en leesvaardigheid as ’n kardinale kommunikasie gereken vir alle individue.

Terwyl onderrig in die verlede gefokus het op die beginsels van goeie kommunikasie – toespraak, skryf-, en leesvaardigheid – het die eise van sosiale verhoudings en globale ekonomie ’n behoefte laat ontstaan vir ’n baie meer uiteenlopende reeks van kommunikasie en samewerkingsvaardighede. Kritiese denke en probleemoplossingsvaardighede sluit die vermoë van individue in om effektief te redeneer, om vrae te vra om probleme op te los, om te ontleed en alternatiewe standpunte te evalueer, om krities te beredeneer oor besluite en prosesse en die kommunikeer van inligting. Uit ’n meer filosofiese oogpunt kan wiskunde gesien word as ’n eenvoudige uitbreiding van gesproke en geskrewe tale, met ’n uiters presies gedefinieerde woordeskat en taalstruktuur met die doel om fisiese en konseptuele vergelykings te ondersoek (Walton 2009). Om hierdie uitdaging aan te pak moet oderrig verander op maniere wat leerders in staat sal stel om kreatiewe denke, buigbare probleemoplossing, samewerking en innoverende vaardighede te leer wat hulle nodig het om suksesvol in die werk en lewe te wees.

Wiskunde behels veel meer as die reëls en formules wat op skool geleer word. Wiskunde help kinders van kleins af om sin van die wêreld om hulle te maak. Deur wiskunde leer hulle die wêreld in terme van getalle en vorme verstaan, hulle leer om te redeneer en idees met mekaar te verbind en hulle leer logies dink en dinge in verhouding sien (KidSource Online 2010). Probleemoplossing is volgens die American National Council of Teachers of Mathematics op KidSource Online ’n voorvereiste vir alle aspekte van wiskunde. Deur probleemoplossing leer kinders dat daar baie verskillende maniere is om een probleem op te los en dat daar meer as een antwoord vir ’n probleem kan wees (Bingolbali 2011). Om probleme op te los op verskillende maniere word ten sterkste aangeraai vir wiskunde leer en onderrig. Hieruit spruit die ontwikkeling van die huidige kurrikulum vir WG. Die bevindinge van Bingolbali se studie het getoon dat klaskamer onderwysers nie altyd oop is vir verskillende oplossings tot ’n wiskunde probleem nie en dat hul probleme het in die evaluering van, of dit korrek is of nie, ten opsigte van leerders se antwoorde op wiskundige probleme. Gegewe dat die oplossing van wiskundige probleme op verskillende maniere van groot belang is vir konseptuele en betekenisvolle leer van leerders, kan hierdie bevindinge geïnterpreteer word as ’n teken van moontlike probleme vir die implementering van die nuwe kurrikulum.

1.2 Agtergrond van wiskundige geletterdheid in Suid-Afrika

Tydens die oorgangstadium in 1994 van die onderwysstelsel in Suid-Afrika het die Departement van Basiese Onderwys die belangrikheid ingesien dat alle leerders wiskunde-onderrig moet ontvang. As ’n mens egter kyk na die geskiedenis van wiskunde in die Suid-Afrikaanse samelewing, sien jy dat wiskunde selde ’n aktiwiteit is waaraan baie mense deelneem. Die apartheidsbedeling het Suid-Afrika gelaat met ’n hoogs omstrede onderwysstelsel wat gekenmerk is deur verdeling op grond van ras. Een van die dramatiese veranderinge in die Suid-Afrikaanse skoolkurrikulum was die feit dat leerders sedert 2006 verplig is om óf wiskunde óf WG tot en met graad 12 te neem, terwyl wiskunde vroeër ’n keusevak was (Conradie 2016). ’n Verdere faktor wat ’n baie negatiewe invloed op die onderwysstelsel voor 1994 gehad het, was die gebrek aan gelykheid ten opsigte van die voorsiening van hulpbronne aan skole (Bitzer 2009). Daar was voorts groot ongelykhede tussen historiese wit en historiese swart skole wat betref fasiliteite en kapasiteit, met ’n skewe verdeling in leerdergetalle in sekere vakke, met baie min leerders van kleur in ’n vak soos wiskunde (Bitzer 2009). Die afleiding hiervan is dat wiskunde gebruik is om die elite te definieer en aan slegs ’n handjievol mense ’n groot klomp mag en voorregte te voorsien (Volmink 2015). Gevolglik is WG in die Suid-Afrikaanse wiskundekurrikulum geïnkorporeer. In Suid-Afrika het die onderwysstelsel begin wegbeweeg van onderwys vir die elite na massadeelname (Bundy 2005).

Volgens Volmink (2015) behoort die keuse tussen wiskunde en WG gebaseer te word op doel, loopbaankeuse en leiding. Hy voer aan dat die twee vakke elk ’n verskillende doel dien en WG moenie as ’n afgewaterde vorm van wiskunde beskou word nie. Hoewel alle leerders wiskunde nodig het, het nie almal dieselfde tipe wiskunde nodig nie. Die inhoud en doel moet onlosmaaklik van mekaar wees naamlik dieselfde gehalte wiskundige ondervinding vir almal. Die Nasionale Kurrikulumverklaring bepaal beleid oor kurrikulum en assessering in die skoolsektor. Ten einde die implementering van die Nasionale Kurrikulumverklaring te verbeter, is die Nasionale Kurrikulumverklaring aangepas en die aanpassings het in Januarie 2012 in werking getree. Die Nasionale Kurrikulumverklaring Graad R-12 (Januarie 2012) vervang die Hersiene Nasionale Kurrikulumverklaring Graad R-9(Mei 2002) en die Nasionale Kurrikulumverklaring Graad 10-12(Mei 2005) (Department van Basiese Onderrig 2011).

Die Kurrikulum- en Assesseringsbeleidsverklaring (KABV) is nie ’n nuwe kurrikulum nie, maar ’n wysiging van die Nasionale Kurrikulumverklaring (Coetzee e.a. 2012). “Uitkomste” en “assesseringstandaarde” is nou bekend as “onderwerpe” en “temas”, en “leerareas” as “vakke”. Hoewel die KABV-weergawe van WG nie merkwaardige veranderinge aan die inhoud van die kurrikulum of die formaat en struktuur van die eksamen aangebring het nie, is daar tog ’n sterk verskuiwing in die rigting van verkenning en begrip van eg uiteenlopende kontekste deur gebruik te maak van wiskundige konsepte (Volmink 2015).

Die Nasionale Kurrikulum is die hoogtepunt van pogings oor ’n tydperk van 17 jaar om die kurrikulum wat deur apartheid nagelaat is, te transformeer. Die Nasionale Kurrikulumverklaring Graad R-12 vorm die grondslag van wat beskou kan word as die kennis, vaardighede en waardes wat noodsaaklik is om te leer. Die KABV-weergawe van WG sal verseker dat leerders wiskundige kennis en probleemoplossingsvaardighede verwerf en toepas op maniere wat betekenisvol is vir hulle lewens. Hiervolgens bevorder die kurrikulum die idee van begronde kennis binne plaaslike, bekende kontekste en terselfdertyd toon dit gevoeligheid ten opsigte van wêreldwye vereistes. As onderwysers in WG wil hê hul leerders moet sukses behaal, moet hulle ook fokus op kwessies soos die sosiale en ekonomiese omstandighede waaruit leerders kom.

Die KABV-weergawe van WG argumenteer verder dat wat ’n leerder leer, grootliks afhang van hoe hy/sy onderrig word (Department van Basiese Onderrig 2011). Metodologiese vaardighede van die onderwyser word dus direk aangespreek. Die gehalte van hierdie vaardighede van die onderwyser hou direk verband met die gehalte van die indiensopleiding wat die onderwyser self ondergaan (Gouws en Dicker 2006).

Wanneer die klem van indiensopleiding op die uit einde van die opleidingsaktiwiteit val in pleks van die kursusgangers se reis na ontwikkeling, word die opleiding dikwels as die einddoel beskou. Die impak in terme van die toepassing van die verworwe kennis en vaardighede word nie noodwendig bereken nie. In so ’n geval is indiensopleiding ’n gerigte aksie met spesifieke inhoude om ’n bepaalde opleidingsaktiwiteit in te stel, of om die gehalte van sodanige opleidingsaktiwiteit te verbeter. Die veronderstelling is egter dat indiensopleiding nie by die opdoen van kennis en vaardighede eindig nie, maar dat sodanige kennis en vaardighede in die organisasie toegepas moet word om die gehalte van produksie en dienslewering te verhoog. Hoewel laasgenoemde in die einddoelstelling van indiensopleiding geïmpliseer word, blyk dit dat ’n evaluering-en–terugvoer-stelsel ontbreek. Die presiese impak op die organisasie (die skool) kan dus nie bepaal word nie. Met die gehalte ter sprake word die opleiding van onderwysers deur fasiliteerders aangespreek, gevolglik het die Nasionale Kurrikulumverklaring in Suid-Afrika standaarde, doelwitte en doelstellings gestel waarin onderwysers van WG opgelei moet word.

As gevolg van die vraag na hoër standaarde en dienste word klem gelê op deurlopende gehaltebestuur. Coetzee (2012) benadruk die feit dat die bestuur daartoe verbind is om voorsiening te maak vir voortgesette indiensopleiding om personeel toe te rus om hoëgehalte-onderrig te gee. Onderwysers moet voortdurend blootgestel word aan praktiese voorbeelde van relevante klaskameraktiwiteite, met besprekings van hoe hierdie nuwe praktyke verskil van die oues, en hoe hulle kan verhoed dat wat goed en effektief was in wat hulle voorheen gedoen het, nie verlore gaan nie. Gevolglik moet op die volgende gelet word:

a) Die elemente wat ingesluit behoort te word by die ontwikkeling van ’n indiensopleidingsprogram vir voortgesette indiensopleiding.

b) Watter komponente en vaardighede van indiensopleiding ingesluit moet word by die aanbieding en assessering van die totale pakket vir voortgesette indiensopleiding. Aanbieding en assessering strek verder as net die indiensopleidingsperiode.

c) Die interne indiensopleidingsperiode is tydgebonde. Binne ’n redelik kort tydsbestek word die nuut-ontwikkelde kurrikulum met sekere doelwitte voor oë behandel, wat as gevolg van die beperkte tydsbestek nie bereik kan word nie.

Hierdie ontwikkelings in die onderwysbenadering, soos in die KABV-weergawe van die kurrikulum (Department van Basiese Onderrig 2011) vervat is, het die hoop laat opvlam dat onderwysers in WG meer klem op verskillende metodes en tegnieke sal plaas. Aangesien onderwysers wat reeds ’n aantal jare in die praktyk staan, in die tradisionele onderrigstelsel opgelei is, is dit noodsaaklik om indiensopleiding aan hulle te verskaf om hulle met die nodige kennis en vaardighede toe te rus om aan die eise van die KABV-weergawe van die kurrikulum te voldoen (Coetzee 2012).

2. Teoretiese agtergrond

Die literatuurstudie het die agtergrond tot die probleem en doelstellings van die studie gebied, naamlik hoe die identifisering van probleme met die indiensopleidingsprogram vir WG kan bydra tot die verskaffing van riglyne aan fasiliteerders met die doel om beter leiding en ondersteuning aan onderwysers in die aanbieding van WG te verskaf. Literatuur wat met hierdie doelstellings verband hou, is ondersoek om ons in staat te stel om ’n basis te vestig wat die navorsing kan ondersteun, en om ’n teoretiese raamwerk vir die empiriese ondersoek te verskaf.

2.1 Rasionaal van die studie

Die navorsingstema laat die vraag ontstaan watter komponente by die aanbieding van ’n indiensopleidingsprogram ingesluit moet word om gehalte-impak in die klaskamer te bewerkstellig. Gehalte-impak word gesien as die invloed wat die opleidingsaksie op die organisasie het (Greenberg en Baron, 2003). In hierdie navorsing beteken impak hoe doeltreffend die oordrag van kennis, gesindheid en vaardighede wat tydens indiensopleiding verwerf is, na die klaskamer geskied.

Die doelwitte van WG verskil van die alledaagse toepassing van wiskunde, en is die volgende:

• kennis van wiskunde vir lewensvaardighede
• kennis van wiskunde as deel van ’n kultuurerfenis
• kennis van wiskunde vir die werksplek
• kennis van wiskunde vir wetenskap en tegnologie.

Die nuwe “didaktiese implikasies rondom WG” in die KABV-weergawe het die noodsaaklikheid daarvan dat onderwysers in hierdie verband indiensopleiding moet ontvang, uitgelig (Coetzee 2012). Die Departement van Basiese Onderwys het ’n vyfjaarplan om onderwysers te ondersteun. Coetzee (2012) dui aan dat indiensopleiding verskaf moet word en dat die Departement van Basiese Onderwys aan boord moet kom met KABV-indiensopleiding. Volgens Coetzee (2012) kan jy vir seker weet dat leerders iets verstaan net wanneer hulle in staat is om te verduidelik hoe hulle by hul antwoord kom. Te min onderwysers weet hoe hulle die leerders gaan help om die inhoud te verstaan of hoe hulle ’n bepaalde begrip moet oordra. Assessering is die sleutel tot die leerproses en baie onderwysers is verward deur die terminologie. Hulle dra nie kennis van begrippe soos rubrieke, roosters en deurlopende assessering nie. Hulle weet selfs nie meer of hulle bemiddelaars of onderwysers is nie. Onderwysstudente en onlangs gegradueerde onderwysers sukkel om hul opleiding toe te pas, want hoe hulle geleer was, stem nie altyd ooreen met die werklikheid in skole nie – dit verwar die jong onervare onderwysers. Die vraag wat ontstaan, is watter komponente by ’n indiensopleidingsprogram ingesluit moet word om die uiteenlopende interpretasies van begrippe soos werksplek, lewensvaardighede, kultuurerfenis en wetenskap en tegnologie te akkommodeer.

2.2 Probleemstelling ten opsigte van indiensopleiding in wiskundige geletterdheid

Die navorsingstema laat die vraag ontstaan watter komponente by die aanbieding van ’n indiensopleidingsprogram vir WG ingesluit moet word om gehalte-impak in die klaskamer te bewerkstellig. Ons is van mening dat daar ’n beduidende leemte bestaan ten opsigte van die opleidingsvlakke van onderwysers. Indiensopleiding behels meer as net die oordra van die programinhoud; indiensopleiding moet op die onderwysers se gebruikers- en toepassingsvlak geskied. Daar moet ’n duidelike onderskeid gemaak word tussen ’n oriënteringskursus om die nuwe benadering tot WG te implementeer en ’n kursus wat die implementering van die nuwe kurrikulum ten doel het. Die inhoud van ’n program behoort die nodige grondslag te lê wat doelwitbereiking moontlik maak. Daar bestaan ’n nou verband tussen die geslaagde fasilitering van die genoemde determinante en ’n geslaagde implementering van toepaslike kennis.

Die literatuurstudie konsentreer op die komponente wat by ’n indiensopleidingsprogram ingesluit behoort te word om ’n positiewe gesindheid by die kursusgangers (onderwysers) teenoor KABV-opleiding vir WG te verseker. Om gehalte tydens indiensopleiding te verseker, het Cheng en Tam (1997) sewe modelle geïdentifiseer. Dié modelle het aangetoon dat gesindheid, leerstrukture, programinhoud en impak ’n aansienlike rol in indiensopleiding speel en gevolglik aanleiding gegee tot die empiriese studie. Hierdie modelle bespreek die verskillende komponente van indiensopleiding:

1) Die doelstelling-en-spesifikasie-model

Hierdie model sentreer rondom die bereiking van doelstellings deur middel van gegewe spesifikasies. Doelstellings moet onder meer duidelik gespesifiseer en gerig wees op ’n spesifieke onderwerp van indiensopleiding. Hierdie navorsing poog dan ook om op probleme te wys en riglyne daar te stel om dié probleme te voorkom.

2) Die bron-inset-model

Hierdie model berus op die gebruik van gehaltebronne in die aanbieding van ’n indiensopleidingsprogram (’n bekwame fasiliteerder) en die insette (oordrag na die klaskamer) in die organisasie (die skool).

3) Die prosesmodel

Dié model konsentreer op die gladde verloop van die interne proses en ’n produktiewe leerervaring. Die fasiliteerder se aanbiedingsvaardighede het direk op die prosesmodel betrekking.

4) Bevredigingsmodel

In hierdie model word gehalte gedefinieer as die daarstelling van strategiese samestellende dele en die bevrediging van die behoeftes en verwagtings van die samestellende dele van ’n organisasie. Die strategiese samestellende dele impliseer die volgende komponente van die indiensopleidingsprogram:

• die fisieke leergeoriënteerdheid van die onderwyser
• die leerteorieë
• fasiliteringsvaardighede.

Hierdie komponente het direk op die kursusgangers (onderwysers) se gesindheid betrekking.

5) Die legitimiteitsmodel

Hierdie model gaan van die standpunt af uit dat die opvoedkundige instansie (die skool) deur die gemeenskap aanvaar en ondersteun word om die instansie se missie te verwesenlik. Die missie van die opvoedkundige instansie sowel as die gemeenskap is om ’n hoë slaagpersentasie in WG te bewerkstellig.

6) Afwesigheid-van-probleme-model

In dié model word gehalte geëvalueer in terme van die afwesigheid van probleme in die organisasie. Hierdie model ondersoek die oordrag van die inhoud van die indiensopleidingsprogram na die klaskamer. Die rasionaal van hierdie studie is dan ook om vas te stel tot watter mate die komponente van ’n indiensopleidingsprogram die onderwyser in staat stel om die inhoud van die indiensopleidingskursus sonder probleme na die klaskamer oor te dra.

7) Die organisasie-leer-model

In hierdie model impliseer voortgesette leer en ontwikkeling gehalte in die organisasie. Deur die indiensopleiding en ontwikkeling van die personeel sal gehalte bereik word deur middel van toepaslike leerteorieë vir WG.

Bogenoemde sewe modelle stem ooreen met die doelwitbereiking van hierdie studie en toon duidelik dat indiensopleiding daarvoor voorsiening moet maak dat:

• kursusgangers gestelde einddoelwitte moet bereik
• gehaltebeheerbronne die keuring van fasiliteerders wat oor die nodige kennis, vaardighede en persoonlikheid beskik, moet insluit
• die leerproses aan vormende leerbeginsels moet voldoen
• kursusgangers se gesindheid positief gestimuleer moet word voor, tydens en ná opleiding. Motivering kan verhoog word deur sosiale konstruktivisme en die gebruik van interessante nuwe tegnieke ten opsigte van al die aspekte van die indiensopleiding (Wesley 2000)
• voortgesette leer en ontwikkeling na afloop van die indiensopleidingskursus moet plaasvind. Voortgesette leer en ontwikkeling behels twee komponente, naamlik:
  • opvolg-indiensopleidingskursusse (Conco 2005)
  • opleiding in die werksituasie self (Graven 2005).

Die behoeftes ten opsigte van WG kan verskil in verskillende sosio-ekonomiese en subsosio-ekonomiese areas. Suid-Afrika se sosio-ekonomiese geneigdhede oefen ’n direkte invloed uit oor die aard van WG en die rol wat dit in ’n sosio-ekonomiese kultuur speel. Die sosio-ekonomiese en subsosio-ekonomiese area van die skool het ’n groot invloed op die maniere waarop onderwysers die onderrig van WG benader. Onderwysers by landelike en townshipskole huldig die mening dat hulle in die vorige onderwysbedeling uitgesluit was van die keuse van wiskunde in die hoër graad en moedig dus wiskunde as ’n vak by leerders aan omdat die aanname is dat WG die wiskunde op die standaardgraad van die vorige kurrikulum vervang. Gesien in die lig van Suid-Afrika se komplekse leerkultuur kan WG die antwoord wees wat menigtes sal help om meer doeltreffend in enige sosio-ekonomiese kultuur te funksioneer. Van der Merwe (2009) identifiseer vier komponente wat moontlik ’n bydrae kan lewer om die gehalte van die indiensopleiding te verhoog. Hierdie komponente is:

• die insluiting van ’n aanvangsperiode vir gesindheidsverandering
• die implementering van leerteorieë en die leervoorkeure van kursusgangers in die aanbieding van die indiensopleidingsprogram
• die oordrag van die indiensopleidingsprogram se leerinhoud na die skool
• eienskappe, kennis en vaardighede waaroor die fasiliteerders moet beskik.

’n Indiensopleidingsmodel moet dus daargestel word wat voorgenoemde komponente sal inkorporeer (sien figuur 1). ’n Perspektief rondom die vaardighede waaroor ’n fasiliteerder moet beskik om ’n geslaagde indiensopleidingsingreep daar te stel word in paragraaf 5.1.2 verskaf en bespreek.

2.3 Navorsingsvrae

Die volgende primêre navorsingsvraag kom na vore: Watter komponente moet by ’n opleidingsprogram ingesluit word om gehalte-oordrag na die klaskamer te bewerkstellig?

Uit die antwoord op die primêre navorsingsvraag spruit die volgende sekondêre navorsingsvrae:

a) Voldoen die huidige Nasionale Kurrikulumverklaring Graad R–12-indiensopleidingsprogram vir WG aan onderwysers se verwagtings?

b) Bestaan daar ondersteuningstrukture wat onderwysers se gesindheid positief beïnvloed?

c) Word die transformasie wat die program se inhoud ten doel het, na die klaskamer oorgedra?

d) Wat is die aard van die kursusgangers se kennis en begrip van ’n doeltreffende leerproses?

3. Navorsingsdoelstellings

In die lig van die voorgaande bespreking kan die kernnavorsingsdoelstellings soos volg geformuleer word:

Die primêre doel van die navorsing is om te bepaal watter komponente by ’n indiensopleidingsprogram ingesluit moet word om ’n positiewe gesindheid by en doeltreffende leer deur onderwysers te verseker, sodat die oordrag van die leerinhoud na die klaskamer doeltreffend kan geskied. Volgens Bagwadeen (1993) is een van die grootste probleme rakende enige indiensopleidingsprogram die feit dat die persone wat die opleiding verskaf (die fasiliteerders), nie toereikend voorbereid is op die taak of oor die nodige aanbiedingsvaardighede beskik nie. In die proses om bogenoemde komponente uit te wys, word riglyne geformuleer wat moontlik daartoe kan bydra om fasiliteerders toe te rus om opleiding te verskaf wat meer doeltreffende leiding en ondersteuning aan onderwysers sal bied met betrekking tot die aanbied van WG in die klaskamer.

Die fasiliteerder speel ’n deurslaggewende rol. Die vaardighede en kennis waaroor die fasiliteerder moet beskik om ’n gehalte-kursus aan te bied, word in hierdie studie ondersoek en behels die volgende:

• volwassene-leerbeginsels
• leerteorieë
• aanbiedingsvaardighede
• kennis van die inhoud.

’n Sekondêre doel van hierdie studie is om vas te stel tot watter mate die kursusgangers se fisieke-leer-voorkeure hulle gesindheid positief of negatief beïnvloed. Voorbeelde van fisieke-leer-voorkeure is breinoorheersing, kinestetiese-leer-, ouditiewe-leer- en visuele-leer-voorkeure. Daar word gewys op die belangrikheid daarvan om leervoorkeure in ag te neem word (sien paragraaf 5.1.3 en 5.1.4).

3.1 Die indiensopleidingsprogram

Die verskeidenheid sienings rondom die kwessie van evaluering kan misleidend wees met betrekking tot die indiensopleidingsaksie en -doelwitte. Onderwysers ervaar dat hulle in terme van die indiensopleiding se inhoud geëvalueer word, en dit veroorsaak dikwels ’n negatiewe gesindheid. Hoewel die impak van die program as die einddoel gesien moet word, is dit in praktyk dikwels nie die geval nie, omdat die einde van die kursus as die einddoel beskou word. Wanneer daar gevra word om standaarde en swakhede met betrekking tot die impak op die situasie te identifiseer, word dit dikwels as persoonlike mislukking beskou.

Onderwysers word deur die Departement van Basiese Onderwys gedwing om die KABV- indiensopleidingskursus vir WG-onderwysers by te woon. Die skoolhoof nomineer gewoonlik een onderwyser in die Wiskunde-departement om die indiensopleiding by te woon, waarna daar van hierdie onderwyser verwag word om die “inhoud” van die program aan die onderwysers in sy/haar departement oor te dra. Hierdie “herleide” indiensopleiding geskied gewoonlik binne die bestek van een middag. Dit lei gewoonlik tot ’n “gebrekkige leer”-situasie, wat gebrekkige oordrag (impak) na die klaskamer tot gevolg het. Voortgesette ondersteuning en ontwikkeling van die onderwysers in die skoolsituasie ontbreek.

In die lig van die voorgaande bespreking kan die komponente van ’n indiensopleidingsprogram soos volg uiteengesit word:

Verskillende leervoorkeure by volwasse leerders:
• Afgesien van leervoorkeure kan die kursusgangers se fokus rondom kinestetiese-leer, ouditiewe-leer, of visuele-leer-voorkeure sentreer. Die gebrek aan die akkommodering van hierdie voorkeure kan die kursusgangers se gesindheid negatief beïnvloed, wat gebrekkige leer tot gevolg kan hê.

Die keuring van fasiliteerders:
• Fasiliteerders moet oor die nodige kennis, vaardighede en persoonlikheid beskik om te kan fasiliteer. Dit gebeur soms dat kursusgangers van groepe verwissel as gevolg van ’n fasiliteerder se aanbieding of styl.

Gesindheid:
• Kursusgangers kom dikwels met ’n negatiewe gesindheid na ’n indiensopleidingskursus. Hulle beskou verandering as ’n bedreiging en die kursus as ’n manier om hulle kennisvlakke te toets.

Die uitdaging is om komponente by die program in te sluit wat die leemtes met betrekking tot kursusgangers se gesindheid, die impak op klaskamerpraktyke, kursusgangers se leerproses, en die evaluering van die kursus sal uitskakel.

3.2 Afbakening van die studie

Die oogmerke van hierdie studie is om:

• die faktore te ontleed wat kursusgangers se gesindheid voor, tydens en ná indiensopleiding beïnvloed
• die positiewe en negatiewe faktore wat gehalte en impak bepaal, krities vanuit ’n geskiedkundige perspektief te ontleed
• ’n sinvolle samestelling van positiewe elemente te maak wat die volwasse leerproses beïnvloed
• op komponente van die indiensopleidingsproses te wys wat evaluering regverdig om gehalte-opleiding te bewerkstellig.

3.3 Navorsingsmetode

’n Empiriese ondersoek is deur middel van vraelyste en fokusgroeponderhoude gedoen met die doel om die inligting wat van die respondente verkry is, te kan vergelyk.

Daar is van die volgende navorsingsinstrumente gebruik gemaak:

• ’n vraelys aan onderwysers by 50 geselekteerde sekondêre skole in die Gauteng-omgewing
• ’n meegaande dekbrief aan die WG-departementshoofde
• fokusgroeponderhoude.

Toestemming is van die Gautengse Departement van Basiese Onderwys verkry om ’n empiriese ondersoek te doen. Toestemming is ook vooraf verkry van die skoolhoofde en die beheerliggame om navorsing by die skole te doen. Onderwysers het vrywillig deelgeneem en kon te eniger tyd daarvan onttrek indien hulle so sou voel. Etiese goedkeuring is van die Navorsingsetiekkomitee by die Universiteit van Suid-Afrika verkry.

’n Vraelys is aan die WG-departementshoofde by uitgesoekte sekondêre skole in die Gauteng-omgewing gepos. Dit het verseker dat onderwysers met kennis van WG die vraelyste voltooi het en dat ’n substansiële deel van die inligting wat vir die doel van hierdie studie benodig is, gevolglik deur middel van die vraelyste verkry is.

Vir hierdie studie is subgroepe van 50 skole bepaal wat dieselfde WG-kursus te Daveyton en Kwanthema aan die Oos-Rand bygewoon het. Uit die subgroepe is skole etnografies geselekteer wat in hoër en laer sosio-ekonomiese areas ressorteer. ’n Seleksie van verskillende kultuurgroepe is ingesluit. Die steekproef het ook voorsiening gemaak vir Afrikaanse, Engelse en ander taalgroepe. Ervare én onervare onderwysers is by die groep ingesluit.

Daar is twee fokusgroeponderhoude met onderwysers wat die kursus bygewoon het, gevoer. Die onderhoude was semigestruktureerd. Die onderhoude is op band vasgelê. Gedurende hierdie onderhoude het ons gepoog om die gedrag van die kursusgangers, insluitende hulle liggaamstaal, woorde, en die duur van hierdie aksies, waar te neem. Gesindheid word waargeneem deur die gedrag wat kursusgangers openbaar, daarom was ons aktief op die uitkyk vir antwoorde op die vrae. Ons het gepoog om aantekeninge te maak van wat waargeneem is, wat later nuttig te pas gekom het om kursusgangers se gesindheid beter te verstaan.

Onderhoudvoering is veral ’n kenmerk van ’n vertolkende benadering tot evaluering. Hierteenoor is vraelyste kenmerkend van ’n positivistiese benadering. Albei dié teoretiese benaderings is in hierdie studie gebruik om die verbande tussen program-implementering en impakgevolgtrekkings te bepaal.

4. Ontleding, aanbieding en vertolking van die data

4.1 Ontleding van data

Die ontleding van die navorsingsgegewens konsentreer op die primêre navorsingsvraag. Die uitslag van die ontleding van die vraelys en fokusgroeponderhoude is ontleed om die sekondêre navorsingsvrae te beantwoord.

Dit was opvallend dat sommige van die vraelyste wat terug ontvang is, nie volledig ingevul was nie. Dit is moontlik dat die onderwysers nie die opleiding bygewoon het nie en daarom nie die vrae kon beantwoord nie. Hierdie onderwysers het waarskynlik sekondêre indiensopleiding van onderwysers wat wel die opleiding ondergaan het, ontvang.

Die respondente het die vraelys oor die algemeen deeglik voltooi. Dit kan moontlik daarop dui dat hulle bewus is van die probleme wat met die aanbieding van WG ondervind word.

4.2 Vertolking van die data

Die datavertolking dui daarop dat die handhawing van ’n positiewe gesindheid ’n komplekse voortdurende aksie is wat deur die hele indiensopleidingsingreep gehandhaaf moet word. Die respondente het op ’n breë spektrum beslissende faktore wat weerstand teen die program laat ontstaan, gereageer. Die inhoud en kennis van die KABV-weergawe van die kurrikulum en die aanbieding van die program is alles faktore wat ’n negatiewe invloed op volwasse kursusgangers se gesindheid het. Die fasiliteerder word dikwels hiervoor verkwalik. Daar bestaan egter ’n baie positiewe gesindheid teenoor die aanbieding van indiensopleiding. Meer indiensopleiding word verlang om tekortkominge in onderwysers se onderrigpraktyke uit die weg te ruim. Die interaktiewe aard van die gesindheid tydens die aanbieding van die program het tot gevolg gehad dat ’n omvattende vertolking van ’n versameling response gemaak kon word. As geredeneer word dat ’n onderwyser se siening van homself/haarself – met ander woorde die beeld of identiteit wat hy/sy van homself/haarself as onderwyser het – verander met elke nuwe ervaring of belewenis, kan geredeneer word dat die program, waar die onderwyser vir ’n tydperk indiensopleiding ontvang, noodwendig ’n verandering in die onderwyser se professionele identiteit gaan meebring. Verder is houding ’n dinamiese en interaktiewe struktuur van kognitiewe gedrag, affektiewe gedrag en gesindheid (Forgas, Cooper en Crano 2010).

Vervolgens word temas wat met die indiensopleidingsmodel verband hou, uitgelig.

Om ’n verband tussen onderhouddata en vraelysdata aan te toon, is verbandhoudende data gegroepeer, byvoorbeeld:

Gesindheid: vrae 1, 2 en 3.
Leerstrukture: vraag 5.
Kennisprogram: vrae 4, 6 en 9.
Impak/Toepassing: vrae 7, 8, 10 en 11.

Die resultate wat uit die vraelys en fokusgroeponderhoude verkry is, word gesamentlik aangebied. Eerstens word die ontleding van die vraelyste behandel, waarna die ontleding van die fokusgroeponderhoude volg.

In tabelle 1 en 2 word die onderwysers se response waaruit hul gesindheid teenoor die indiensopleiding geblyk het, uitgelig. Vrae 1, 2 en 3 van die vraelys het hier betrekking.

Opmerkings is telkens woordeliks dié van die respondente.

Tabel 1. Kritiese ontleding: Gesindheid (Vraelys)

Tabel 2. Kritiese ontleding: Gesindheid (Onderhoudvoering)

Vertolking: Uit die opmerkings en stellings kan afgelei word dat om ’n goeie gesindheid te handhaaf, al die komponente van ’n indiensopleidingsingreep aangespreek moet word. Inhoud, kennis en die fasiliteerder word herhaaldelik genoem.

Tabelle 3 en 4 weerspieël die onderwysers se response waaruit hul kennis en toepassing van leerstrukture geblyk het. Vraag 5 van die vraelys het hier betrekking.

Tabel 3. Kritiese ontleding: Toepassing van leerstrukture (Vraelys)

Tabel 4. Toepassing van leerstrukture: Onderhoudvoering

Vertolking: Daar bestaan ’n gebrek aan kundigheid en vaardigheid in die fasiliteerder se aanbieding van die ingreep.

In tabelle 5 en 6 word die onderwysers se response waaruit hul mening oor die inhoud en toepassing van die program geblyk het, weerspieël. Vrae 4, 6 en 9 van die vraelys het hier betrekking.

Tabel 5. Kritiese ontleding: Toepassing van die program-inhoud (Vraelys)

Tabel 6. Toepassing van die programinhoud: Onderhoudvoering

Vertolking: Die opmerkings en stellings dui op ’n gebrek aan kennis met betrekking tot wat tydens die indiensopleidingsingreep aangebied word.

In tabelle 7 en 8 word die onderwysers se response waaruit die toepassing van die kennis en vaardighede wat tydens die opleiding verwerf is en die oordra daarvan na die klaskamer geblyk het,weerspieël. Vrae 7, 8, 10 en 11 van die vraelys het hier betrekking.

Tabel 7. Kritiese ontleding: Impak/Toepassing in die klaskamer (Vraelys)

Tabel 8. Impak/Toepassing in die klaskamer: Onderhoudvoering

Vertolking: Daar bestaan ’n gebrek aan toepassingsvaardighede in die klaskamer.

4.3 Gesindheidswaarneming

Tydens waarneming met die fokusgroeponderhoude was die respondente aanvanklik huiwerig om hul menings te lug. Hierdie situasie het spoedig verander nadat ekstroverte respondente hul menings sonder huiwering begin uitspreek het. Die hele groep was dit eens dat die aantal indiensopleidingskursusse nie voldoende is om hulle deeglik in hul taak om die kursusinhoud in die klaskamer toe te pas, te onderlê nie. Ons het dié gevolgtrekking gemaak uit die instemmende kopknikke en verbale bevestiging van die groepslede. Die groep se gesindheid dui daarop dat meer kursusse aangebied behoort te word.

Die respondente het heftig gereageer toe die vaardighede van die fasiliteerder ter sprake gekom het. Sommige het insidente genoem van kursusgangers wat die lesinglokale verlaat het weens die fasiliteerders se onvermoë om kennis oor te dra.

Die groep het sterk besware geopper oor die vae omskrywing, afbakening en opeenvolging van onderwerpe in die WG-kurrikulum.

’n Groep respondente het veral klem gelê op die gebrekkige kennis wat aan hulle oorgedra word ten opsigte van die hantering van groepe in die klaskamer. Hierdie respondente het mekaar onderbreek om op die onderwerp uit te brei. Ons het uit die groep se gesindheid afgelei dat die kursusfasiliteerders nalaat om aandag te gee aan samwerkingsleer in klaskamerpraktyke . Daar is verder afgelei dat die onderwysers voel dat hulle nie tydens indiensopleidingskursusse met toereikende vaardighede toegerus word wat hulle in die klaskamer met die aanbieding van WG behulpsaam kan wees nie.

5. Voorgestelde indiensopleidingsmodel vir wiskundige geletterdheid

Die inligting wat uit die data verkry is, het verskeie probleemareas ten opsigte van die indiensopleidingsprogram belig. Die leemtes wat die literatuur en empiriese navorsing uitgelig het, behoort ondersoek te word. Standhoudendheid is bewys deur soortgelyke bevindings deur middel van ’n vraelys en onderhoudvoering te verkry.

Daar bestaan ernstige kommer oor die volgende sake:

• Dit blyk dat fasiliteerders nie na behore toegerus is om die indiensopleidingsingreep te laat slaag nie.
• ’n Gesindheidsverandering is nodig.
• Die opleiding van fasiliteerders is noodsaaklik.

Ons het hier uit die kritiese ontleding van opmerkings van respondente en ons eie ervaringsveld onderskeidelik as wiskunde-onderwyser/-indiensopleidingsfasiliteerder en sielkundige geput om ’n indiensopleidingsmodel saam te stel wat moontlik mag bydra tot ’n meer geslaagde indiensopleidingsingreep.

Hierdie model sentreer rondom die bereiking van doelstellings deur middel van gegewe spesifikasies. Doelstellings moet onder meer duidelik gespesifiseer en gerig wees op ’n spesifieke onderwerp van indiensopleiding. Hierdie navorsing poog dan ook om probleme te identifiseer en riglyne daar te stel om dié probleme te voorkom. Die voorgestelde model in hierdie studie berus op die volgende:

• Die gebruik van gehaltebronne in die aanbieding van ’n indiensopleidingsprogram (’n bekwame fasiliteerder) en die insette (oordrag na die klaskamer) in die organisasie (die skool).
• Die gladde verloop van die interne proses en ’n produktiewe leerervaring. Die fasiliteerder se aanbiedingsvaardighede het direk op die indiensopleidingsmodel betrekking.

In hierdie model word gehalte gedefinieer as die daarstelling van strategiese samestellende dele en die bevrediging van die behoeftes en verwagtings van die samestellende dele van ’n organisasie. Die strategiese samestellende dele impliseer die volgende komponente van die program:

• fisieke leergeoriënteerdheid van die onderwyser
• leerteorieë
• fasiliteringsvaardighede.

Hierdie komponente het direk op die kursusgangers (onderwysers) se gesindheid betrekking.

Ons is van mening dat indiensopleiding as ’n geheel gesien moet word en deel van die onderrig- en leersituasie moet wees. Ons is verder oortuig dat gemotiveerde kursusgangers wat ontvanklik is vir vernuwing die kennis, insigte en vaardighede wat hulle tydens die indiensopleidingskursus bekom het, meer suksesvol sal toepas in hul aanbieding van WG.

Indiensopleidingsprogramme sluit gewoonlik generiese agtergrondkennis in. Begrippe en konsepte word nie altyd prakties met voorbeelde uit die klaskamersituasie toegelig nie. Kursusgangers vind die inhoud vervelig as dit nie met praktykgerigte voorbeelde toegelig word nie. Opleidingsprogramme sluit ook nie noodwendig ’n aanvangskomponent in wat kursusgangers se gesindheid positief beïnvloed nie. Uit gesprekke wat met kursusgangers gevoer is, sowel as uit ’n literatuurstudie oor die onderwerp blyk dit duidelik dat probleme wat in die verlede ten opsigte van Uitkomsgebaseerde Onderwys- (UGO-) opleiding ondervind is, steeds ’n invloed op skole uitoefen. Onderwysers voel dat hulle nie oor die nodige kennis of vaardighede beskik om die KABV-verwante kurrikulum met vertroue in werking te stel nie. ’n Negatiewe gesindheid teenoor indiensopleiding in die besonder is hier ter sprake.

In figuur 1 word temas wat met indiensopleiding verband hou om ’n positiewe gesindheid by kursusgangers te ontwikkel en te behou, geïdentifiseer. Dit is nodig dat die deurslaggewende temas ingesluit in ’n indiensopleidingsmodel sal word.

Figuur 1. Voorgestelde indiensopleidingsmodel

5.1 Bespreking van voorgestelde indiensopleidingsmodel

5.1.1 Inleiding/Agtergrond

• Beplanning

Die beplanning van die indiensopleidings- en assesseringselemente is eksterne opleidingskomponente wat aaneenlopend van aard behoort te wees. Eksterne opleidingskomponente is daardie komponente wat die beplanning van die opleiding voorafgaan. Die komponente is nie direk by die opleidingsaksie self betrokke nie, maar behels die beplanning wat vooraf deur die Departement van Basiese Onderwys gedoen word, met ander woorde. Sodoende sal die eksterne opleidingskomponente wat die koördinering tussen die eksterne en interne opleiding laat plaasvind, dit moontlik maak om die gehalte van die opleiding in die geheel kwantifiseerbaar te meet na gelang van die gehalte wat met die opleiding bereik word.

As gevolg van die vraag na hoër standaarde en dienste word klem gelê op deurlopende gehaltebestuur. Die National Professional Teachers' Organisation of South Africa (NAPTOSA) (2003) beklemtoon die belangrikheid van gehaltebestuur vir die geslaagde indiensopleiding van onderwysers. Dit is dus duidelik dat impakstudies onderneem moet word of deel behoort te vorm van enige doeltreffende indiensopleidingstrategie deur die Departement.

• Keuring van organisasies wat die indiensopleiding aanbied sal hanteer

Die Departement van Basiese Onderwys het in 1996 ’n afskaalmodel geïnisieer om met die UGO-indiensopleidingsprogram te begin. Die taak is aan ’n “buite-organisasie”, naamlik, Media in Education Trust (MIET) opgedra. Hierdie organisasie het 20 beamptes uit elke provinsie opgelei. Dié beamptes het distriksbeamptes opgelei, wat op hulle beurt onderwysers opgelei het om die basiese kursusse aan te bied (Van der Merwe 2009; Dichaba en Mokhele 2012).

Emilia Potenza wys in die hersiening van die kurrikulum 2005 daarop dat die afskaalmodel ’n negatiewe invloed op die gehalte van die indiensopleiding gehad het, en skryf dit daaraan toe dat die verskillende departemente onafhanklik van mekaar gefunksioneer het (Chisholm, Volmink, Ndhlovu, Potenza, Mahomed, Muller, Lubisi, Vinjevold, Ngozi, Malan en Mphahlele 2000). Hoewel die Departement in die behoefte voorsien het om deeglike indiensopleiding te verskaf, blyk dit dat die verworwe kennis nie altyd na die skoolsituasie oorgedra is nie (Dichaba en Mokhele 2012). ’n Moontlike verklaring hiervoor is die feit dat die makro- (bestuurs-), meso- (opleidings-) en mikro- (impak-) vlakke as geïsoleerde komponente op die opleidingskontinuum funksioneer (Van der Merwe 2009).

Figuur 2. Opleidingskontinuum

In figuur 2 word die drie vlakke aangetoon wat belig dat gehalte-opleiding nie op alle vlakke realiseer nie omdat impak nie by die indiensopleiding ingesluit word nie, maar as ’n afsonderlike komponent gesien word. Gehalte-indiensopleiding kan wel op mesovlak realiseer, maar gehalte realiseer nie deurlopend nie as gevolg van die uitsluiting van indiensopleiding en impak op mikrovlak.

In teenstelling hiermee behoort die komponente van die opleidingsproses as geïntegreerde, deurlopende aksies wat oorvleuel, te funksioneer. Indiensopleiding moet dus nie as ’n eenmalige aksie nie, maar as ’n voortdurende proses gesien word.

Figuur 3. Indiensopleidingsproseskontinuum

In figuur 3 word aangetoon dat die opleidingsproseskontinuum ’n aanloop vanaf die makrovlak en ’n toepassingsverloop na die mikrovlak het.

• Keuring van programinhoud en doelstellings

Die doelstellings van ’n indiensopleidingsprogram moet gefokus wees op ’n enkele doelwit. Die aanvanklike indiensopleidingsprogram vir WG oor vyf dae vir die Verdere Onderwys- en Opleidingsfase bestaan uit twee dae oriëntering en drie dae “inhoud” van die kurrikulum. Die programinhoud moet realisties beplan word om in die werklike behoeftes van onderwysers te voorsien. Indiensopleiding wat een keer per termyn aangebied word, het die gevolg dat die programinhoud van die kurrikulum in vier dele verdeel kon word (1ste Termyn, 2de Termyn, 3de Termyn, 4de Termyn). Die eerste termyn se indeling van die kurrikuluminhoud kan saamval met die jaarbeplanning van die onderwyser. Hierdie tipe indeling van die kurrikuluminhoud het die volgende voordele:

• Die onderwyser is bewus van die tempo waarteen konsepte afgehandel moet word.
• Die volgorde van begrippe word bekend.
• Die “diepte” en “wydte” van onderwerpaanbieding word bekend.

Vervolgens behoort kurrikuluminhoud in vakvergaderings aangespreek te word in plaas van organisatoriese reëlings wat skriftelik bekend gemaak kan word.

5.1.2 Deeglike opleiding van fasiliteerders

Die studie het dit ten doel om: (1) riglyne en vereistes aan die indiensopleidingfasiliteerders te verskaf wat hulle behulpsaam kan wees in die vorming van ’n toepaslike raamwerk vir die opleiding, en (2) onderwysers toe te rus met kennis, insig, vermoëns en vaardighede wat verband hou met die aanbieding van WG in die klaskamer.

a) Gesindheidsverandering

Scholl (2002) verwys na die fokus van gesindheid op voorwerpe, mense of instansies en koppel dit aan bewussynsgroepe. Gesindheidsgroepe (Truter 2005) word in die volgende vier groepe ingedeel:

• Kognitiewe gesindheid: Dit het betrekking op geloof in teorieë, verwagtings, oorsaak en gevolg, en persepsies wat relatief tot ’n fokus-objek is (Aronson, Wilson en Akert 2005).
• Affektiewe gesindheid: Dit het betrekking op gevoelens van angs, “hou van” of aggressie. Aronson e.a. (2005) baseer affektiewe gesindheid op ’n persoon se gevoelens en waardes waarvan die oorsprong in klassieke of operante kondisionering lê.
• Gedragsintensies: Dit het betrekking op doelwitte, aspirasies en die verwagte reaksie op die voorwerp wat die gesindheid aktiveer.
• Evaluering: Scholl (2002) sien evaluering as die sentrale komponent van gesindheid. Die individu evalueer die prikkel as positief of negatief en vorm dan ’n bepaalde gesindheid daarteenoor.

Twee belangrike komponente van gesindheid is genetiese agtergrond en sosiale ervarings. Indien gelet word op die komponente van gesindheidsvorming kan die invloed daarvan deurgetrek word na die leersituasie en interaksie in die klaskamer (Al-Jamal en Al-Jamal 2014).

Hindernisse ten opsigte van gesindheidsverandering kan ’n intrinsieke of ekstrinsieke oorsprong hê (Greenberg en Baron 2003).

Intrinsieke hindernisse kan in die volgende geleë wees:

• Vrees vir ekonomiese onsekerheid as gevolg van enige verandering in ’n werksituasie. Dit kan veroorsaak dat ’n onderwyser voel dat hy/sy sy/haar werk kan verloor, of dat sy/haar salaris verlaag kan word.
• Die bedreiging dat sosiale verhoudings moontlik kan verander. As gevolg van die twee komponente, wiskunde en WG, kan kollegas moontlik geskei word tydens die aanbieding – dus, vrees vir die verandering van gewoonte. Die didaktiek en metodiek van die aanbieding van WG verskil betreklik baie van waaraan die onderwyser gewoond was in wiskunde aanbieding. Nuwe vaardighede en kennis moet verwerf word om in die veranderde behoeftes te voorsien.
• ’n Onvermoë om die nodigheid van verandering in te sien. Die kursusganger het nie ’n wêreldwye uitkyk op die doelwit van die verandering nie.

b) Hantering van kognitiewe, affektiewe en gedragselemente

In die proses van verandering moet indiensopleiding voorsiening maak vir die hantering van kognitiewe, affektiewe en gedragselemente. ’n Verandering van die kognitiewe elemente behels die verandering van die kognitiewe struktuur van die kursusganger se gesindheid, byvoorbeeld:

• Verander die voorkeur wat die kursusganger as ideaal beskou deur die belangrikheid van verskeie ander voorkeure oor te neem en by te voeg (Truter 2005).
• ’n Verandering van die affektiewe element behels die verandering van die kursusganger se gevoelens, waardes, waardering, geesdrif, motivering en gesindheid (Simmonds 2004). Dit hou direk verband met die toepassing van voorkeurleertegnieke, -leerstyle en -interaksie en die verskaffing van ’n voorkeur fisiese omgewing, asook met die positiewe rol wat die fasiliteerder in die aanbieding van die indiensopleidingskursus vertolk. Om affektiewe elemente te verander, kan die fasiliteerder van oorredingsgebaseerde kommunikasie gebruik maak (Aronson e.a. 2005).

Dit is om voorgenoemde redes dat fasiliteerders nie lukraak gekies kan word uit onderwysers in skole nie. Fasiliteerders moet deeglik onderleg wees of, alternatiewelik, opgelei word in basiese fasiliteringsvaardighede.

c) Kennis: aanbiedingmetodiek

Simmonds (2004) beskou die effektiewe gebruik van vrae as die kernvaardigheid van ’n fasiliteerder. Vaardige fasiliteerders wissel opmerkings, vrae, opsommings, terugvoer, verduidelikings en voorstelle af om die groep tot aktiewe leer te lei.

Die invloed wat verbale tegnieke op kursusgangers se gesindheid het, word deur verskeie navorsers beklemtoon (Le Grange 2001; Centre for Community Development 2002).

Verbale tegnieke verwys na die fasiliteerder se kommunikasie met die kursusgangers en behels die volgende:

• Vrae

Veral twee soorte vrae word gewoonlik tydens indiensopleidingsprogramme aan kursusgangers gestel:

• Oop vrae: Die doel van hierdie soort vrae is om kursusgangers se reaksie te toets, hulle menings te hoor of inligting te verskaf en idees te gee. Dié vrae kan nie met “ja” of “nee” beantwoord word nie. Gewoonlik begin hierdie vrae met vraagwoorde soos wie, wat, watter, hoekom en hoe; byvoorbeeld:
  • “Wat dink jy kan die rede wees?” (Rae 2002).
• Geslote vrae: Die doel van hierdie vrae is om feite of begrippe te bevestig en word gebruik om ’n begrip af te sluit of op te som voordat daar met die volgende begrip begin word. Daar is twee definisies wat gebruik word om geslote vrae te beskryf
• ’n algemene definisie is as ’n geslote vraag beantwoord word met óf ’n enkele woord of ’n kort frase. Voorbeelde hiervan is:
  • “So Hoe oud is jy?" en 'Waar woon jy?"
• ’n meer beperkte definisie is as ’n geslote vraag beantwoord kan word met óf "ja" of "nee". Voorbeelde hiervan is:
  • “Het ons konsensus bereik in verband met dié begrip?”
  • “Stem almal saam dat ...?” (Rees 2005).

Rees (2005) beveel aan dat geslote vrae met oorleg gebruik moet word omdat dit die volgende uitwerking kan hê:

• Dit kan groepe frustreer.
• Dit kan die ervaringskennis van groepe beperk.
• Dit kan ’n negatiewe atmosfeer skep.
• Die fasiliteerder kan die groep in ’n rigting stuur wat hom/haar (en nie die groep nie) pas.

Geslote vrae is wel in die volgende gevalle bruikbaar:

• Om die bemeestering van ’n begrip te toets: “Verstaan u die metode wat ons gaan gebruik?”
• Om spesifieke inligting te bekom: “Hoeveel tyd moet ons toelaat?” Om saamstemming van die groep te verkry: “Stem u saam dat dit die belangrikste punt is?”
• Om alternatiewe sienings uit te lok: “Het iemand ’n ander mening hieroor?” Om groepsbehoeftes te bepaal: “Sal ons ’n kort breek vat?”
• Om die groep te laat saam te stem oor ’n idee: “Is dit wat ons moet doen?”

Verder moet “ontledingsvrae” (“Kan u verder uitbrei?”); parafrasering (“Pieter, bedoel u ...?”); terugverwysende vrae (“Wat dink u?”); positiewe versterking (“U het die kernbegrip vir ons saamgevat”) en die verplasing van perspektief (“Wat weeg die swaarste, voor- of nadele?”) deel vorm in die kommunikasie met die kursusgangers.

d) Dinamiek van groepe

Groepdinamika verwys na die interaksie binne ’n groep. Dit sluit die sosiale interaksie tussen groepslede in en die praktiese uitvoering van opgelegde take. Die sukses van indiensopleiding hang grootliks af van die interaksie binne ’n groep af (Rees 2005; Orlich, Harper, Callahan en Gibson 1998).

Die lede van die groep moet die interpersoonlike dinamiek in die groep kan hanteer en as hulpmiddel aanwend om groepsdoelwitte te bereik. Die volgende aspekte is van kardinale belang:

• kennis van mekaar
• vertrouensverhoudings
• werkgeoriënteerdheid
• kommunikasie
• aanvaarding en kennis van wat die groep as belangrik beskou (Rees 2005).

Ten einde sosiale loodswaaiery te bekamp, moet elke lid van die groep betrek word om sy of haar mening oor die betrokke aktiwiteit te lug. Konflikhantering in groepsverband behels die volgende:

Konflik word gedefinieer as ’n aksie wat in botsing is met, of ’n mening wat verskil van, dié van ’n tweede party of ander partye oor ’n onderwerp. Konflik kan verskeie oorsake hê. Soms kan konflik positiewe gevolge hê (Lawson 2006; McCain en Tobey 2007).

Konflik in groepsverband moet as normaal en noodsaaklik beskou word omdat probleme dikwels opgelos word deur dit vanuit verskillende hoeke te beskou. Konflik verhoog produktiwiteit, kreatiwiteit en openheid. Wanneer verskillende menings gelug word, is die oplossing gewoonlik weldeurdag.

Konflik kan egter negatiewe gevolge hê indien dit nie reg gekanaliseer word nie. Voorbeelde hiervan is:

• Onopgeloste verskille kan produktiwiteit strem.
• Aggressie kan die uitsluiting van lede tot gevolg hê of die doeltreffendheid van die groep teëwerk.
• Konflik kan die eenheid van die groep, eienaarskap van besluite en konsensus oor uitkomste kniehalter.
• Konflik kan samewerking laat kwyn of heeltemal laat verdwyn. (Jordaan en Jordaan 1998)

In die hantering van konflik is die volgende belangrik:

• Gebruik die basiese fasiliteringstegnieke en -metodes wat reeds genoem is.
• Laat genoeg tyd toe dat alle menings in die groep aangehoor kan word.
• Herinner die groep daaraan dat konflik ’n gesonde deel van groepsdinamika kan wees.
• Betrek al die groepe om die aandag van die oorspronklike groep af weg te lei.
• Noteer albei standpunte in terme van die doelwit.
• Gee net die kerngedagtes weer tydens die notering.
• Gebruik die algemene stemming om uitsluitsel te kry. Indien daar nie konsensus bereik kan word nie, moet die mening van die meerderheid aanvaar word. (Le Grange 2001; Laubscher, Van Wyk, Govender, Daniel en Van der Westhuizen 2002)

Die fasiliteerder moet deeglik bewus wees van en voorberei word op watter aspekte van die indiensopleidingsprogram in die klaskamer van die onderwyser moet realiseer. Hierdie doelstellings om impak te verseker moet bereik word.

5.1.3 Hantering van die leerstrukture en voorkeure

Fasiliteerders moet tydens die indiensopleiding deeglik bewus bly van die volgende leerbeginsels oor hoe volwassenes leer en dit toepas om ’n positiewe gesindheid te bewerkstellig:

• Volwasse leerders moet bewus wees van die doel van die indiensopleiding alvorens motivering om te leer kan posvat (McCain en Tobey 2007). Onderwysers en fasiliteerders moet hulleself oriënteer ten opsigte van die waarde wat die opleiding toevoeg tot die gehalte en doeltreffendheid van die leerders se bekwaamheid.
• Volwassenes neem hulle eie besluite, ook ten opsigte van opleiding, daarom verwerp hulle dikwels opleidingsgeleenthede waarin hulle aan ’n onderwyser-leerder-situasie onderwerp word. Volwassenes is selfrigting-georiënteerd en kies daarom om aan die aanbieding deel te neem (Education Review Office (New Zealand Goverment) 2016).
• Fasiliteerders vermy die eenvoudige oordrag van kennis, maar sal die kursusgangers deur middel van vrae of opdragte aktief by die aanbieding betrokke kan maak sonder om van die einddoel daarvan af te wyk (Coetzee e.a. 2012).
• Volwasse kursusgangers se lewenservaring het ’n groot invloed op die wyse waarop ’n nuwe leerervaring benader word (Lawson 2006). Lewenservaring kan tydens indiensopleiding tot voordeel van al die kursusgangers ontgin word. Volwasse leerders is bronne van ervaring en inligting (Jones en Chen 2006) wat veral deeglik tydens groepbesprekings benut kan word. Individuele bydraes kan egter deur die groep verwerp word, wat die betrokke individu se gesindheid negatief kan beïnvloed. Dit is daarom belangrik dat fasiliteerders met oorleg leiding moet neem tydens groepbesprekings om te verseker dat die gewenste uitkomste bereik word.
• Volwasse leerders is dikwels taakgeoriënteerd en probleemgesentreerd in hulle leervoorkeure (Edmunds, Lowe, Murray en Seymour 1999). Take en probleme moet verkieslik verband hou met hulle daaglikse werksituasie en leefwyse. Volwasse leerders is gewoonlik ook meer gemotiveerd as hulle behoeftes bevredig en hulle belangstelling geprikkel word tydens die leerproses.
• Lewensgehalte, werksbevrediging en selfbeeld is drie elemente wat van kardinale belang is vir volwasse leerders, en die einddoel van indiensopleiding kan ’n positiewe bydrae tot al drie lewer (Barnes 2005). Volwassenes het ’n intrinsieke behoefte om te ontwikkel, daarom moet fasiliteerders optimaal hiervoor voorsiening maak wanneer die styl, tyd, plek en tempo van ’n aanbieding oorweeg word.

5.1.4 Identifisering van volwasse kursusgangers se breinoorheersing

Samewerkingsleer (groepsleer, ook by onderwysers bekend as koöperatiewe leer) is ’n komplekse faset van indiensopleiding. Samewerkingsleer word bewerkstellig deur kursusgangers in werksgroepe in te deel om aktiwiteite en opdragte uit te voer. Hierdie groepsaktiwiteite neem plus-minus 75% van die tydsduur van die indiensopleidingskursus in beslag. Dit is van kardinale belang dat groepsaktiwiteite samehorig en eensgesind uitgevoer moet word, daarom word kursusgangers volgens fisieke leervoorkeure gegroepeer.

Vervolgens word uiteengesit hoe kursusgangers volgens fisieke leervoorkeure (onder meer breinoorheersing) in groepe ingedeel kan word om ’n positiewe gesindheid te verseker.

Die groepering van kursusgangers geskied soos volg met die aanvang van die kursus:

• Aan kursusgangers word vrae gestel wat korreleer met die stellings in die eerste kolom onder “Linkerbrein” in tabel 10.
• Hierdie groep kursusgangers word as die linkerbreinoorheerste leerders gegroepeer.
• Dieselfde groep kursusgangers word dan volgens visuele oriëntasie, ouditiewe oriëntasie en kinestetiese oriëntasie in drie kleiner groepe verdeel. Dít geskied deur vrae te stel wat korreleer met die beskrywings in bogenoemde bespreking.

Jensen (2005) beklemtoon in haar werk Teaching with the Brain in Mind die uniekheid van die brein. Uiteenlopende eienskappe met betrekking tot leer word aan individue met onderskeidelik ’n linker- en regterbreinoorheersing gekoppel. Die identifisering van die kursusgangers se breinoorheersing kan ’n groot bydrae tot ’n geslaagde leerproses lewer.

Indien hierdie kontrasterende leereienskappe van die volwasse leerders tydens die aanbieding van die program geakkommodeer word, kan dit verder tot ’n positiewe gesindheid by die kursusgangers bydra.

Vergelyk die kenmerkende eienskappe van linker- en regterbreinoorheersing in die volgende tabel van Jensen (2005).

Tabel 10: Linker- en regterbreinoorheersing

Indien gelet word op eienskappe soos verbale kommunikasie en tydbewustheid kan uit die tabel afgelei word dat individue wat linkerbreingeoriënteerd is beter sal vaar in groepwerk as regterbreingeoriënteerde individue. Vir regterbreingeoriënteerde individue kan rollespel doeltreffend aangewend word. Opdragte wat tydens die indiensopleidingsproses gegee word, moet sodanig georganiseer word dat dit albei groepe in die leerproses akkommodeer (Gettly 2012). Die regterbreingeoriënteerde groep sal waarskynlik meer leiding en aanmoediging van die fasiliteerder verg as gevolg van die volgende karaktereienskappe wat in die tabel hierbo gelys word: wissel tussen metodes, werk terug vanaf ’n geskatte antwoord, die lewe is ’n plesier, en die geheelbeeld sonder besonderhede is belangrik.

5.1.5 Fisieke leervoorkeure van volwasse kursusgangers

Volwassenes leer op uiteenlopende maniere en het bepaalde leervoorkeure, wat ’n enkele leerstyl of ’n kombinasie van spesifieke leerstyle kan behels (Lawson 2006). Die leerstyle wat volwassenes gebruik om bepaalde vaardighede en kennis tydens indiensopleiding op te doen, moet ernstige oorweging geniet wanneer leerprogramme opgestel word (Coetzee e.a. 2012). Robinson (2006) beklemtoon die positiewe bydrae wat kennis van leerstyle tot gesindheidsverandering en probleem-identifiering tydens die leerproses kan lewer. ’n Volwasse kursusganger se leerstylvoorkeure kan gesetel wees in fisieke, psigiese, kulturele of sosiale oorsake, of persoonlike ervaring.

Lawson (2006) dui die volgende drie groepe wat individue se leerstyle beïnvloed aan:

• Visuele oriëntasie

Laird (1985) het reeds in die tagtigerjare van die vorige eeu aangetoon dat kennis wat deur ’n volwasse leerder verwerf word 75% visueel van aard is en 13% ouditief, en dat 12% deur middel van ander sensoriese stimulasie plaasvind. Kenners van die neurolinguistiek meld dat kursusgangers wat visueel georiënteerd is, veral onder andere die frase “ek sien” tydens aanbiedings sal gebruik (de Jager 2006).

Visueel-georiënteerde leerders leer deur middel van visuele voorstellings soos prente en patrone (Furjanic en Trotman 2000).

• Ouditiewe oriëntasie

Ouditief-georiënteerde leerders konsentreer op die verbale aanbieding tydens indiensopleiding. Woorde word gebruik om feite te memoriseer. Volgens kennis van die neurolinguistiek sal sulke leerders hoofsaaklik woorde met die volgende strekkings gebruik (Lombaard 2007): “Ek hoor wat jy sê”; “Dit klink goed.”

Ouditief-georiënteerde leerders het ’n sterk voorkeur vir persoonlike of een-tot-een-kommunikasie.

• Kinestetiese oriëntasie

Kinesteties-georiënteerde leerders voel ontuis wanneer daar te min beweging tydens die aanbieding plaasvind. Aktiwiteite soos groepwerk in die vorm van simulasie en rollespel moet in die kursusaanbieding ingesluit word. Aktiwiteite wat met beweging gepaardgaan, word maklik deur hulle gememoriseer. Hierdie soort leerders sal woorde gebruik wat betrekking het op die tassin, die smaak- en reuksintuig en emosies. Hul gebruik handbewegings en gebare as hulle praat. Die kinesteties-georiënteerde kursusganger sal dit moeilik vind om te herhaal wat hul gehoor het en sal strekkings gebruik soos: “Ek begryp nie”; “Jy gooi ons toe met ...”.

Om ’n positiewe gesindheid tydens ’n indiensopleidingskursus te bewerkstellig, moet die fasiliteerder hierdie drie leerstyle in sy/haar eie aanbiedingstyl kan akkommodeer (Lawson 2006).

5.1.6 Leerteorieë en volwasse leerders se gesindheid

Kennis van die verskillende leerteorieë kan die fasiliteerder help om die leerproses te verstaan. Deur die beginsels van die leerteorieë by indiensopleiding in te sluit, word ’n positiewe gesindheid en leerervaring bevorder (Dunn 2000; Coetzee e.a. 2012). Leerteorieë word hoofsaaklik in die volgende vier groepe ingedeel:

a) Behavioristiese of gedragsteorie

Hierdie leerteorie berus op die werk van Skinner, Thorndike en Pavlov, wat hoofsaaklik dieregedrag nagevors het (Simmonds 2004). Hierdie navorsing het behels dat gedrag deur positiewe beloning versterk is. Beloning behels meer as net materiële beloning – in die leersituasie kan verbale beloning ’n positiewe gesindheid en leerervaring versterk (Dunn 2000). Voorbeelde van verbale beloning is die volgende: “Dis goed”; “Mooi so”; en “Baie slim van jou.”

Negatiewe versterking kan ook daarin slaag om gedrag of gesindheid positief te beïnvloed wanneer dit gebruik word om negatiewe situasies te beëindig. Hierteenoor sal straf daartoe lei dat gedrag of gesindheid verswak.

Die behavioristiese teorie impliseer die gedrag wat by bepaalde leer-ingrepe betrokke is. Gedrag weerspieël ’n kursusganger se gesindheid tydens die indiensopleidingskursus.

b) Kognitiewe domein

Hierdie benadering is ontwikkel deur Kohler, wat met diere se gedrag geëksperimenteer het, en Piaget, wat met kinders se gedrag geëksperimenteer het. Dié leerteorie berus daarop dat individue sleutelkonsepte soos oordeel, probleemoplossing en beredenering wat hulle in ’n sekere leersituasie waarneem, gebruik om soortgelyk op te tree in ooreenstemmende situasies (Coetzee e.a. 2012). Hierdie soort leer vereis dus dat spesifieke inligting onthou word, dat hierdie inligting in die werksituasie toegepas word, en dat die besluite wat geneem word, op hierdie inligting gebaseer word (Furjanic en Trotman 2000). Kognitiewe leer het te doen met die menings, verwagtings, persepsies en oorsaak en gevolg met betrekking tot ’n fokus-objek, daarom beïnvloed dit kursusgangers se gesindheid en gesindheidsverandering tydens indiensopleiding (Scholl 2002). Kognitiewe ontwikkeling vind plaas as gevolg van individuele en sosiale interaksie met ander persone (Louw, Van Eede en Louw 2002). Dit beteken dat sosiale interaksie tydens groepwerk ’n kernaktiwiteit van indiensopleiding is en een van die leervoorkeure vorm wat in die onderrig van volwassenes geld. Indien die fasiliteerder die sosiale interaksie doeltreffend bestuur, kan dit die kursusgangers se gesindheid positief beïnvloed.

Om kognitiewe oorbelading te voorkom, meen Louw e.a. (2002) dat die volgende leerbeginsels in die fasilitering van leergeleenthede tydens volwassene-onderrigsituasies in gedagte gehou moet word: om formele lesings te vermy, en dat kursusgangers aktief moet wees tydens die opleiding.

c) Affektiewe domein

Hierdie teorie berus op die beginsel dat die leerder sy eie konstruksie van ’n begrip vorm. Dié soort leer sluit die houding wat die leerder teenoor dít wat geleer en die werk wat gedoen word, in (Furjanic en Trotman 2000). Affektiewe leer is ’n moeilike konsep, aangesien ’n mens nie ’n persoon se houding kan sien nie, maar slegs spesifieke gedrag wat uit die houding voortvloei, kan waarneem deur die persoon se gesindheid. Tydens indiensopleiding ontwikkel die fasiliteerder die leerder deur middel van selektiewe versterking. Die leerder, as aktiewe deelnemer, struktureer sy eie ervaring en kennis (Baird 2014). Baird beklemtoon dat die aktiwiteite van die leerder tydens die leerproses uiters belangrik is. Hierdeur word volwassenes se leervoorkeure in werking gestel deurdat wegbeweeg word van ’n onderwyser-leerder-situasie waarin slegs die verbale oordrag van kennis plaasvind. Een van die fasiliteerder se hooftake is om die kursusgangers by die opleidingsaksie te betrek, sodat die kursusgangers in staat sal wees om die verlangde uitkomste te bereik (Biggs 1999). Saam met die konstruksie van kennis moet bepaalde doelwitte gestel word wat met die gestruktureerde kennis bereik moet word (Shepherd 2001).

Biggs en Collins (1982) het die SOLO-taksonomie ontwikkel, wat begrip (verstaan) en kennis (retensie (onthou)) as aspekte van leer beklemtoon. SOLO is die Engelse akroniem vir Structure of the Observed Learning Outcome (strukturering van waarneembare leeruitkomste). Tydens indiensopleidingsaksies werk kursusgangers deur die volgende stadia nadat groepsaktiwiteite opgelê is:

• Prestrukturele reaksie: die taak word slegs gelees of bestudeer.
• Enkelstrukturele reaksie: enkelaksies word aangewend om die probleem op te los.
• Multistrukturele toepassing: die ervaringsveld word gebruik en afleidings word toegepas.
• Verbande in strukture: verbande word uitgewys en toegepas.
• Abstrakte toepassings van strukture: aannames word gemaak wat gebaseer is op logiese deduktiewe beredenering. (Biggs en Collins 1982)

d) Psigomotriese domein

Bloom het die taksonomie vir leer in die opleidingsituasie binne die gedrags- (behavioristiese) domein ontwikkel wat die vorme van leer uitwys (Atherton 2005; Bloom 1956), naamlik die kognitiewe domein, wat die gesindheidsontwikkeling van kursusgangers beïnvloed, en die psigomotoriese domein, wat die bemeestering van vaardighede behels (Businessballs 2016).

’n Mens maak van psigomotoriese leer gebruik wanneer jy byvoorbeeld motor bestuur of ’n e-pos stuur. Die eerste keer wanneer ’n mens ’n motor bestuur of ’n e-pos stuur, dink jy oor elke stap van die proses. Later, wanneer jy die betrokke vaardighede aangeleer het, word die proses outomaties. Die proses om die vaardigheid te bemeester om ’n taak outomaties te verrig, is psigomotoriese leer.

Dieselfde proses vind plaas wanneer ’n mens vaardighede aanleer wat nodig is om prosedures, metodes en tegnieke toe te pas (Furjanic en Trotman 2000). Psigomotoriese, kognitiewe en affektiewe leer is gewoonlik verbind. Wanneer onderwysers tydens indiensopleiding tegnieke leer om WG aan te bied (kognitief) en hul gesindheid positief is, sal hulle die vaardighede na hul klaskamerpraktyke oordra (affektief) en hierdie vaardighede later outomaties in hulle aanbieding gebruik (psigomotories).

Die vraag ontstaan nou op watter wyse dié elemente ’n invloed op die indiensopleidingskursus het. Die konstruktivisme-leerteorie beklemtoon die domeine van leer – die strukture van die kennis wat tydens indiensopleiding opgedoen is en die gepaardgaande spesifieke doelstellings. Gedurende die aanbieding van die kursus moet die failiteerder duidelikheid hê oor die kognitiewe, affektiewe en/of psigomotoriese denkprosesse wat moet plaasvind. Die fasiliteerder moet daarom goeie kennis dra van byvoorbeeld die taksonomie van onder meer Bloom.

Gedurende die aanbieding van die kursus moet die fasiliteerder duidelikheid hê oor die kognitiewe, affektiewe en/of psigomotoriese denkprosesse wat moet plaasvind. Die fasiliteerder moet daarom goeie kennis dra van byvoorbeeld die taksonomie van onder meer Bloom. Die denkhandeling in elkeen van die domeine behoort onder meer die volgende elemente in te sluit (saamgestel uit Atherton 2005).

Tabel 11. Denkhandelinge in die kognitiewe denkvlakke, affektiewe vlakke en psigomotoriese vlakke

Konstruktivisme gaan van die standpunt af uit dat die leerder kennisstrukture bemeester wat verifieerbaar is in soortgelyke situasies. Die kennisstrukture vorm die volwasse leerder se ervaringsbron, wat as bousteen dien in die fasiliteringsproses tydens indiensopleiding. Motivering kan verhoog word deur sosiale konstruktivisme en die gebruik van interessante nuwe tegnieke ten opsigte van al die aspekte van die indiensopleiding.

6. Aanbevelings

Gegrond op die gevolgtrekkings en gerugsteun deur die temas in die indiensopleidingsmodel word die volgende aanbevelings gemaak om die navorsingsprobleem aan te spreek en leiding en ondersteuning te gee met betrekking tot die probleme wat met die indiensopleidingskursusse ondervind word.

Daar word gekonsentreer op die beantwoording van die primêre en sekondêre navorsingsvrae.

6.1 Aanbevelings om ’n verandering van gesindheid teenoor die indiensopleidingsprogram te bevorder

a) Die doelstellings van ’n indiensopleidingsprogram vir WG moet duidelik afgebaken en begrens word en nie meerdoelig wees nie.

b) Die indiensopleidingsprogram moet verbruikersvriendelik wees en op die toepassingsvlak van die onderwysers fungeer. Dit moet aan volwassene-leerbeginsels voldoen.

c) Die tydsduur wat vir die aanbieding van indiensopleiding vir WG toegeken word, is te kort om ’n verwysing na die geheel van die vakgebied te verkry. Die kurrikulum vir WG moet gesegmenteer word in afdelings waaroor drie of vier indiensopleidingaanbiedings oor ’n tydperk van een jaar gehou moet word.

d) Die administratiewe komponente van die vakgebied behoort ’n integrale deel van die indiensopleidingsprogram te vorm.

e) Met die saamstel van ’n indiensopleidingsprogram moet ’n formatiewe ontleding gemaak word van die probleemareas in onderwysers se onderrigpraktyke. Oplossings moet by die program ingesluit word, asook voortdurend ontwikkel, uitgebrei en aangepas word om behoeftes aan te spreek en probleme uit te stryk.

6.2 Aanbevelings om ’n positiewe gesindheid in die toepassing van leerstrukture in die aanbieding te bevorder

a) Die keuring van fasiliteerders moet selektief volgens vasgestelde kriteria, vermoëns en vaardighede, asook persoonlikheid geskied.

b) Die tydsbestek van die opleiding van fasiliteerders moet verleng word om intensiewe indiensopleiding moontlik te maak.

c) Fasiliteerders moet kennis dra van die hantering van gesindheid en leerstrukture in samewerkingsleer. Die kursusgangers moet hierdie hanteringsvaardighede aanleer, aangesien dit ’n integrale deel van die impak in die klaskamer vorm.

d) Fasiliteerders moet in die volgende opgelei word:

• die inhoud van die WG-kurrikulum
• die tegnieke om hierdie inhoud van die kurrikulum toe te pas
• die metodiek om die inhoud in die klaskamer aan te bied
• die selektering van leeruitkomste en assesseringskriteria wat van toepassing is op die inhoud
• die soorte assesseringsmetodes wat vir ’n bepaalde inhoud geskik is.

e) Fasiliteerders moet groepwerk doeltreffend toepas.

f) Die kursusgangers se ervaring moet daadwerklik by die aanbieding van die werksessies geïnkorporeer word.

6.3 Aanbevelings om ’n positiewe gesindheid by kursusgangers te bevorder deur middel van die fasiliteerder se kennis en aanbiedingsvaardighede

a) Fasiliteerders moet oor ’n positiewe “selfkonsep” beskik. Jordaan en Jordaan (1998) verwys na ’n private selfbewustheid en ’n openbare selfbewustheid. Selfkonsep manifesteer in drie eienskappe, naamlik:

• fisieke eienskappe, wat na voorkoms en liggaamsbeeld verwys; dit moet aanneemlik wees vir kursusgangers
• sielkundige eienskappe, wat vermoëns, bekwaamhede, planne en behoeftes behels
• spesiale eienskappe, wat vriendelikheid, professionaliteit, self vertroue en betroubaarheid insluit.

b) Fasiliteerders moet oor kognitiewe intelligensie beskik.

c) Met die keuring van fasiliteerders moet hulle reeds oor kennis van die volle inhoud van die indiensopleidingskursus beskik, asook oor ’n breë agtergrondkennis om besprekings toe te lig.

d) Fasiliteerders moet oor praktiese intelligensie beskik. Dit is die vermoë om teorie in praktyk te omskep. Aanbiedings in die indiensopleidingsprogram moet met praktiese voorbeelde in alledaagse werksituasies toegelig word.

e) Fasiliteerders moet oor sosiale intelligensie beskik. Sosiale interaksie en oordrag is belangrike faktore in die kursusgangers se kognitiewe ontwikkeling. Sosiale ontwikkeling behels verder absolute beheer oor die eie emosies, wat van kardinale belang is in die hantering van konfliksituasies. Fasiliteerders moet oor ’n lewendige, ekstroverte geaardheid beskik wat kursusgangers tydens aanbiedings kan boei.

f) Fasiliteerders moet oor die vermoë beskik om gesindheid positief te kan beïnvloed, en kennis dra van leerstrukture en dit kan toepas in lesingaanbiedings tydens die indiensopleidingskursus.

6.4 Aanbevelings om ’n positiewe gesindheid by kursusgangers te bevorder ten opsigte van klaskamerpraktyk

a) Onderwysers moet omstandighede skep wat gunstig is vir die geslaagde aanbieding van WG in die klaskamer.

b) Onderwysers moet aangespoor word om kennis in te win deur indiensopleidingskursusse by te woon.

c) Onderwysers moet die Departement van Basiese Onderwys met ’n positiewe gesindheid steun om van WG as vak ’n sukses te maak.

d) Onderwysers moet hul kennis verbreed oor die toepassingsvaardighede van gesindheid, leerstrukture en samewerkingsleer.

e) Impak is die einddoel van WG-indiensopleiding. Die geslaagde hantering en toepassing van die inhoud van die indiensopleidingskursus moet met geesdrif in die klaskamer toegepas word om die einddoel te bereik.

6.5 Aanbevelings om die verband tussen die leerinhoud en wiskundige geletterdheid-indiensopleiding aan te spreek

Klem moet daarop gelê word dat ’n onderwyser oor die vermoë moet beskik om kennis op die leerders se begripsvlak verstaanbaar te maak. In hierdie studie impliseer impak-evaluering die meting van die oordrag van die kennis wat onderwysers tydens die indiensopleiding verwerf het na die leerders in die skool. Leerinhoud moet binne die konteks waarin dit van toepassing is, gesien word:

Figuur 4. Leermodel

Die vier uitgangspunte van Wegner in die diagrammatiese voorstelling (in Graven, 2005:209) stem ooreen met WG se doelstellings, naamlik om:

• die gemeenskap tot nut te wees en deel te vorm van die gemeenskap
• ’n eie identiteit by individue te ontwikkel deur kennis en vaardighede uit te brei en gesindheid te verbeter
• individue in die leerproses ervaring te laat opdoen wat later in soortgelyke situasies toegepas kan word
• toepassing te vind in die praktyk.

Die leerinhoud moet verband hou met die kurrikulum vir WG-indiensopleiding en moet uit die volgende bestaan:

• ’n akademiese komponent
• ’n generiese komponent, en
• leerarea-organisering.

6.6 Aanbevelings om onderwysers se behoeftes aan te spreek

Die sleutel tot enige doeltreffende indiensopleidingsprogram is op die volgende beginsels gebaseer:

• deelname
• herhaling
• impak op die werksituasie
• terugvoer. (Greenberg en Baron 2003)

Die data-ontleding toon dat die onderwysers se behoeftes gesetel is in herhaling, impak en terugvoer. Hierdie drie beginsels van indiensopleiding moet in die kennisbestuurstruktuur van enige organisasie toegepas word (Greenberg en Baron, 2003).

In die skool impliseer die beginsels van herhaling, impak en terugvoer die volgende:

1) Onder leiding van die WG-departementshoof moet kennis, inhoude, vaardighede en gesindheid voortdurend aandag geniet en tydens vakvergaderings bespreek word.

2) Vakvergaderings behels praktiese klaskameropleiding, wat radikaal van indiensopleiding verskil. Eersgenoemde soort opleiding is meer prakties georiënteerd en moet midde-in die werksituasie uitgevoer word.

In hierdie studie is getoon dat daar ’n sterk behoefte by onderwysers bestaan dat die toepassing van die kennis, vaardighede en gesindheid wat tydens indiensopleiding verwerf is, toegelig moet word om op die werksituasie in die klaskamer betrekking te hê. Dít kan realiseer indien daar ’n paradigmaskuif ten opsigte van vakvergaderings in skole plaasvind: In plaas daarvan om organisatoriese en administratiewe aspekte tydens vakvergaderings te bespreek, moet ervare onderwysers vakdidaktiese metodieke aan minder ervare onderwysers oordra.

Deur vakvergaderings te transformeer na didaktiese-metodieke-aanbiedings word herhaling, impak en terugvoer aangespreek om die doeltreffendheid van indiensopleiding te verhoog.

7. Tekortkominge van die studie

Die volgende beperkinge moet met verwysing na die studie in berekening gebring word: die omvang van die studie was klein in terme van die aantal skole (50) wat betrek is, en dit was slegs tot onderwysers in die Gauteng-omgewing (D4) beperk. Alhoewel ’n veralgemening van die bevindinge nie gemaak kan word nie, het die uitkomste egter wel toepassingswaarde in soortgelyke kontekste.

Ons voel dat voldoende inligting deur middel van die verskillende navorsingsinstrumente ingesamel is om die hoofnavorsingsvraag te beantwoord. Die kernvraag waarop ons antwoorde gesoek het, was: Wat is die rol van die fasiliteerder in die leerproses om ’n positiewe gesindheid te bewerkstellig teenoor indiensopleiding vir WG om gehalte-oordrag na die klaskamer te bewerkstellig?

8. Voorstelle vir verdere navorsing

Na aanleiding van hierdie studie kan die volgende moontlik in toekomstige navorsing ondersoek en aangespreek word:

• Indiensopleiding teenoor “praktiese klaskameropleiding” – ’n nuwe konsep om groter impak te bewerkstellig.
• Die indiensopleiding en ontwikkeling van onderwysers as fasiliteerders in “praktiese klaskameropleiding”.
• ’n Ondersoek om die impak van indiensopleidinginhoude te evalueer en in die skool te ontwikkel.
• ’n Ondersoek na die afbakening van onderwerpe in die WG-kurrikulum.
• Die ontwikkeling van tegnieke en metodes om WG-onderwysers in die klaskamer te ondersteun.
• ’n Ondersoek na die invloed van die handboek vir WG in die hantering van samewerkingsleer.

9. Samevatting

In hierdie studie is die fasiliteerder se rol sentraal geplaas as ’n agent vir transformasie van leer, leerstyle en leerteorieë na samewerkingsleer, gesindheid en verandering. Om die transformasieproses geslaagd te laat verloop, moet die fasiliteerder oor basiese fasiliteringsvaardighede beskik en sekere verantwoordelikhede nakom. Die fasiliteerder moet verder kennis dra van leerbeginsels oor hoe volwassenes leer, fisieke leerstyle en leerteorieë. Die ten uitvoer bring van die voorgenoemde drie elemente kan daartoe bydra om die gehalte van indiensopleiding te verhoog. Die toepas van basiese fasiliteringsvaardighede – verbaal en nieverbaal – in die metodiek van aanbieding kan tot gehalteleer en ’n positiewe gesindheid teenoor verandering bydra. Die toepassing van die fasiliteringsvaardighede het ’n belangrike invloed op die bepaling van die kursusgangers se gesindheid.

Ten slotte kan uit die indiensopleidingsmodel (figuur 1) ’n aanname gemaak word dat fasiliteerders deeglik opgelei moet word en die lukrake kies van fasiliteerders nie wenslik is nie. Die grootste uitdaging in die strewe na ’n gehalte wiskundige ondervinding vir almal is om te verseker dat alle leerders opgewasse is om vooruitgang te maak in die wiskundige veld sonder om bo of onder sy/haar vermoëns uitgedaag te word. Op hierdie punt is dit belangrik om te beklemtoon dat indien WG verhef word om die onmisbare vak te word soos wat dit bedoel is om te wees – van kardinale belang vir nasiebou en die versterking van demokrasie – die gehalte van die indiensopleiding wat die onderwyser ondergaan, direk aangespreek moet word deur doelwitte en doelstellings aan fasiliteerders te stel waarvolgens WG-onderwysers opgelei moet word.

Bibliografie

Al-Jamal D A. en G.A. Al-Jamal (2014). An Investigation of the Difficulties Faced by EFL Undergraduates in Speaking. Skills English Language Teaching, 7(1):19-27. http://www.ccsenet.org/journal/index.php/elt/article/viewFile/32575/18939 (27 Augustus 2016 geraadpleeg).

Aronson, E., T.D. Wilson en R.M. Akert. 2005. Social Psychology. 5de uitgawe. Upper Saddle River, NJ: Prentice-Hall.

Atherton, J.S. 2005. Bloom’s taxonomy. http://webshare.northseattle.edu/IS/readings/Bloom's%20Taxonomy.htm (13 Maart 2016 geraadpleeg).

Baird, E. 2014. Social Cognitive Theory. https://prezi.com/z6pmczlcshgt/social-cognitive-theory/ (30 Augustus, 2016 geraadpleeg).

Bagwadeen, D.R. 1993. Theory and Practice of In-service Training for Teachers in South Africa. Pretoria: Van Schaik Akademies.

Barnes, L. 2005. Milady’s Master Educator Student Course Book. 2de uitgawe. www.milady.cengage.com/imgs/1428321519_MasterEdText.pdf (20 Maart 2016 geraadpleeg).

Biggs, J. B. en K. F. Collis. 1982. Evaluating the Quality of Learning: The SOLO Taxonomy (Structure of the Observed Learning Outcome). New York: Academic Press.

Biggs, J.B. (1999). Teaching for Quality Learning at University. Buckingham: Open Univer-sity Press

Bingolbali, E. (2011). Multiple Solutions to Problems in Mathematics. Teaching: Do Teachers Really Value Them? Australian Journal of Teacher Education, 36(1):18-31. http://ro.ecu.edu.au/cgi/viewcontent.cgi?article=1511&context=ajte (2 September2016 geraadpleeg).

Bitzer, E.M. 2009. Higher Education in South Africa. A scholarly look behind the scenes. Stellenbosch: Sun Media.

Bloom, B. S. 1956. Taxonomy of Educational Objectives, Handbook I: Cognitive Domain. New York: Longmans.

Brown, M., M. Askewa, A. Milletta en V. Rhodesa. 2003. The key role of educational research in the development and evaluation of the national numeracy strategy. British Educational Research Journal, 29(5):655–67.

Bundy, C. 2005. Global pattern, local options. Some implications for South Africa of international changes in higher education. Perspectives in Education, 23(2):85–98.

Businessballs, 2016. Bloom's taxonomy – learning domains. http://www.businessballs.com/bloomstaxonomyoflearningdomains.htm (25 Februarie 2016 geraadpleeg).

Centre for Community Development. 2002. Facilitation Capacity Development. Pretoria: Vista Universiteit.

Cheng, Y.C. en W.M. Tam. 1997. Multimodels of quality education. Quality Assuarance in Education, 5(1):22–31.

Coetzee, A. 2012. The South African schools curriculum: from NCS to CAPS. http://www.unisa.ac.za/cedu/news/index.php/2012/06/the-south-african-schools-curriculum-from-ncs-to-caps/ (20 Maart 2016 geraadpleeg).

Coetzee, M., J. Botha, J. Kiley en K. Tryman. 2012. Practising education, training and development in South African organisations. 2de uitgawe. Kaapstad: Juta.

Conco, Z.P. 2005. How effective is in-service training for teachers in rural school contexts? Ongepubliseerde MA-verhandeling, Universiteit Pretoria.

Conradie, B.L. (2016). Die problematiek van wiskunde en wiskundige geletterdheid as voorbereiding vir BAgric-studie aan die Elsenburg landbou-opleidingsinstituut. Ongepubliseerde MA-verhandeling, Universiteit Stellenbosch.

Chisholm, L., J. Volmink, T. Ndhlovu, E. Potenza, H. Mahomed, J. Muller, C. Lubisi, P. Vinjevold, L. Ngozi, B. Malan en L. Mphahlele. 2000. A South African Curriculum for the twenty first century. Report of The Review Committee on Curriculum 2005 — Voorgelê aan die Minister van Onderwys, Professor Kader Asmal. http://www.gov.za/sites/www.gov.za/files/21cen_curriculum_0.pdf (25 Februarie 2016 geraadpleeg).

De Jager, M. 2006. Mind moves. Linden: The BG ConneXion (Pty) Ltd.

Departement van Basiese Onderwys. 2011. Nasionale Kurrikulumverklaring (NKV), Kurrikulum- en Assesseringsbeleidsverklaring (KABV) Wiskunde, Verdere Onderwys- en Opleidingsfase Graad 10-12. http: //www.education.gov.za (20 Maart 2016 geraadpleeg).

Dichaba M. M. en M.L. Mokhele 2012. Does the cascade model work for teacher training? Analysis of teachers’ experiences. Journal Educational Science, 4(3):249–54.

Dunn, R. 2000. Learning styles: Theory, research, and practice. National Forum of Applied Educational Research Journal, 13(1):3–22.

Education Review Office (New Zealand Goverment), 2016. School systems to guide, inform and support teaching as inquiry. http://www.ero.govt.nz/publications/directions-for-learning-the-new-zealand-curriculum-principles-and-teaching-as-inquiry/school-systems-to-guide-inform-and-support-teaching-as-inquiry/ (27 Augustus 2016 geraadpleeg).

Edmunds, C.K., M. Lowe, M. Murray en A. Seymour. 1999. Section 2, Adult learning. https://www.ncjrs.gov/ovc_archives/instructor/pdf/Adultlearning.pdf (25 Februarie 2016 geraadpleeg).

Forgas, J.P., J. Cooper en W. D. Crano. 2010. The Psychology of Attitudes and Attitude Change. New York: Routledge

Furjanic, S.W. en L.A. Trotman. 2000. Turning training into learning. New York: American Management Association.

Gettly, M.F. 2012. ’n Deelnemende strategie vir die indiensopleiding van onderwysers, DEd-tesis, Universiteit Johannesburg. http://hdl.handle.net/10210/4322 (Maart 2016 geraadpleeg).

Gouws, E. en A. Dicker. 2006. Onderwysers se belewing van indiensopleiding met betrekking tot die hersiene nasionale kurrikulumverklaring: ’n Gevallestudie. Tydskrif vir Geesteswetenskappe, 46(4):416–27.

Graven, M. 2005. Dilemmas in the design of in-service education and training for mathematics teachers. In Vithal, Adler en Keitel (reds.) 2005.

Greenberg, J. en R.A. Baron 2003. Behavior in organisations. Understanding and managing the human side of work. 8ste uitgawe. Upper Saddle River, New Jersey: Prentice Hall/ Pearson Education.

Jensen, E. 2005. Teaching with the Brain in Mind. 2de uitgawe. Alexandria, VA: Association for Supervision and Curriculum Development (ASCD).

Jones, J.E. en C.W. Chen. 2006. New supervisor training. Baltimore, Maryland: Victor Graphics.

Jordaan, W. en J. Jordaan 1998. Mense in konteks. Sandton: Heineman Voortgesette Onderwys.

KidSource Online. 2010. Trends in Education. http://www.kidsource.com/kidsource/pages/education.html (19 Maart 2016 geraadpleeg).

Kilpatrick, J., W.G. Martin en D. Schifter (reds.). 2003. A research companion to Principles and Standards for School Mathematics (333–52). Reston, VA: National Council of Teachers of Mathematics.

Laird, D. 1985. Approaches to training and development. 1ste uitgawe. New York: Perseus Books Group & Lane Partners.

Laubscher, M., J. Van Wyk, P. Govender, S.F. Daniel en G. Van der Westhuizen. 2002. Facilitation capacity development. Centre for Community Development. Pretoria: Vista Universiteit.

Lawson, I.L. 2006. The trainers handbook. San Francisco, California: Jossey-Bass.

Le Grange, M. 2001. Training and consultants facilitation. Pretoria: Action Learning, Action Research and Process Managment (ALARPM). World Congress, Universiteit van Pretoria.

Lombaard, A. 2007. Sensory intelligence. Welgemoed: Metz Press.

Louw, D.A., D.M. Van Eede en A.E. Louw. 2002. Menslike ontwikkeling. Kaapstad: Kagiso.

Mastin, L. 2010. The story Of Mathematics. http://www.storyofmathematics.com/ (28 Februarie 2016 geraadpleeg).

McCain, D.V. en D.D. Tobey. 2007. Facilitation skills training. Baltimore, Maryland: Victor Graphics.

National Council of Teachers of Mathematics. 2000. Principles and Standards for School Mathematics. http://www.nctm.org/Search/?ky=2000/ (25 Februarie 2016 geraadpleeg).

National Professional Teachers' Organisation of South Africa (NAPTOSA). 2003. Recommendations in respect of the development and implementation of Curriculum 21 in an outcomes-based framework. http://www.naptosa.org.za (15 Maart 2016 geraadpleeg).

National Science Foundation. 2016. About the National Science Foundation. http://www.nsf.gov/about/ (20 Maart 2016 geraadpleeg).

Netwerk24.com. 2011. Lê vroeg die boustene vir Wiskunde. http://baba-en-kleuter.netwerk24.com/Kleuter/Le-vroeg-die-boustene-vir-wiskunde-20150902 (19 Maart 2016 geraadpleeg).

Orlich, D.C., R.J. Harper, R.C. Callahan en H.W. Gibson. 1998. Teaching strategies: A guide to better instruction. Boston: Houghton-Mifflin.

Rae, L. 2002. Using people skills in training and development. Groot Britanje: Clays, St. Ivesplace.

Rees, F. 2005. The Facilitator Excellence Handbook. San Francisco CA: Pfeiffer.

Robinson, I. 2006. Human resource management in organisations. Londen: Chartered Institute of Personnel and Development, CIPD House.

Shepherd, J. 2001. Weaving a web of consistency: Applying constructive alignment. Sydney, Australia: Actuarial Studies Department, Macquire Universiteit.

Scholl, R.W. 2002. Motivation: Expectancy Theory (Schmidt Labor Research Centre, The University of Rhode Island). http://web.uri.edu/lrc/scholl/motivation_expectancy/ (18 Maart 2016 geraadpleeg).

Senk, S.L. en D.R. Thompson. 2003. Standard-Based School Mathematics Curriculum. New Jearsey: Lawrence Erlbaum Associates Inc.

Simmonds, D. (red.). 2004. Designing and delivering training. Londen: Chartered Institute of Personnel and Development, CIPD House.

Steen, L.A. (red.). 2001. Mathematics and democracy: Case for quantitative literacy. Washington, D.C: The Mathematical Association of America.

Truter, I. 2005. Help your customers to develop a positive attitude toward pharmacy. SAPJ. http://www.edoc.co.za/modules.php?name=News&file=article&sid=1095 (28 Februarie 2016 geraadpleeg).

Van der Merwe, W.J. 2009. ’n Indiensopleidingsmodel vir die doeltreffende implementering van die Hersiene Nasionale Kurrikulumverklaring vir Wiskunde-onderwys. Ongepubliseerde MA-verhandeling, Universiteit van Suid Afrika.

Vithal, R., J. Adler en C. Keitel, C. (reds.). Researching Mathematics Education in South Africa. Kaapstad: South Africa Social Science Publisher.

Volmink, J. 2015. Die rol en doel van Wiskundige Geletterdheid in die skoolkurrikulum. http://www.designinfestation.com/WCEDNEWS/index.php?option=com_content&view=article&id=392%3Amathematical-literacy-its-role-and-purpose-in-the-school-curriculum&lang=af (24 Maart 2016 geraadpleeg).

Walton, M. 2009. Mathematical requirements for first-year BComm students at MNNU. Ongepubliseerde DPhil-proefskif. Nelson Mandela Metropolitan University, Port Elizabeth.

The post Die rol van die fasiliteerder in die leerproses om ’n positiewe gesindheid te bewerkstellig teenoor indiensopleiding vir die vak wiskundige geletterdheid appeared first on LitNet.

Foto van Johann de Lange: johanndelange.blogspot.com

'n Hunkering se grein
Johann de Lange
Humann & Rousseau
ISBN: 9780798172998

1. 'n Bundel van paradigmas

As 'n mens Johann de Lange se digkuns wil tipeer, is dit onmoontlik om weg te kom van die konstante ontwikkeling van paradigmas. In sosiale sin is paradigmas groepe wat bymekaar hoort, of bepaalde gewoontes wat 'n sekere groep mense tipeer. In 'n enger sin kan 'n mens praat van persoonlike paradigmas wat 'n individu se optrede of taalgebruik aandui.

In die fisiese wetenskappe is daar talle paradigmas wat wetenskaplike insigte en feite onderskeibaar maak van kenmerke wat weer 'n ander stel waarnemings ondersteun. In die taalkundige sin is ‘n paradigma enersyds 'n grammatiese konsep, andersyds patrone binne die taal. Die taalkundige siening van die paradigma is na alle waarskynlikheid die oorspronklike beskouing van hierdie verskynsel. In ouer grammatikas soos Latyn en Grieks bepaal stelle verbuigings, soos die verbuigings van selfstandige naamwoorde en byvoeglike naamwoorde, of die vervoegings van werkwoorde, die aard van die paradigma. Ook kleiner groeperings word as paradigmas beskou: enkelvoud teenoor meervoud; stelle antonieme of sinonieme; of tydsbegrippe soos die presens, imperfektum en voorverlede tyd. In literêre sin, dus ook taalkundige sin, kan woorde paradigmas vorm wat 'n belangrike rol in die interpretasie van die teks (kan) speel.

Naas die rol van paradigmas is die sentrale kenmerk van De Lange se werk die digter se intense aanvoeling vir ‘n woord en die woord se betekenis. Dit klink asof dit 'n veralgemenende stelling is, want is alle digters nie met die woord en die sin besig nie? Dit is waar, maar by De Lange is dit feitlik 'n "beheptheid" met, 'n verknogtheid aan, die woord.

DJ Opperman (bron: wikipedia)

In DJ Opperman se grootse gedig, "Kroniek van Kristien", is die sentrale paradigma die papajabos en vorm die papaja 'n verband met klippe, in al hulle vorme, met die turksvy, die geel son, die brood en die liggaam as 'n kuil vol sproete en word dit 'n voltooide sirkel van die mens wat getransformeer word tot gees. Die slot van die gedig loop tot 'n zeropunt:

 "O allersoetste
liggaam," en sy begin haar lede soen,
"my bediendes wat gehoorsaam alles doen
net wat ek vra, berei jul vir die bruidegom
nou voor wat uiteindelik na Sy bruid toe kom:
papajas, klippe ... Was en soek skoon linne,
Hy tree alreeds die ledemate binne."
Sy sukkel na die orrel, blaastrappe knars
en dreun oor alles uit: die groot troumars. (Blom en baaierd)

2. Woord

Jou woord jou woord jou dessit woord
wie werk met jou sosit bewoort
ek gooi hom hier ek gooi hom daar
ek gooi my woorde deurmekaar
olsaitsymsait onnerstebo ... (Boerneef: Palissandryne)

Boerneef (bron: wikipedia)

Die taaljuffrou en die samestellers van die Afrikaanse woordelys en spelreëls sal hieroor nie sonder meer gelukkig wees nie, maat dit is wat die ware digter doen, sonder apologie. Soos ek eendag, as jong dosent op Stellenbosch, bystaan toe die taalkenner Willem Kempen vir die digter DJ Opperman sê: “Dirk, jy spel daardie woord verkeerd; neem jy nie kennis van die Woordelys en spelreëls nie?” En DJO hom antwoord: "Ek as digter skep die taal, julle as taalkundiges kan net opteken wat ek doen." In speelse gees gesê, maar met 'n groot element van waarheid. Jare gelede het die Nederlandse taalkundige Anton Reichling geskryf dat die taal sy eie intrinsieke wette het, nie net grammaties aktief nie, maar 'n dissipline wat die taal skep om sy wesenlike aard te beskerm (Het Woord). Slegs as die digter die taal te veel buig, sodat sy skeppings heeltemal onverstaanbaar word, oortree die digter hierdie inherente norme.

Die volgende vers van Johann de Lange vat hierdie saak binne sy digkuns keurig saam:

"Taal is 'n boom"

my taal is 'n ou boom
herfskleure diep & ryk
winters val die blare

bruin leestekens bevry
tot net die gebeente
van segging weerbaar staan. (57)

Die een metafoor loop oor in die volgende (ou boom = herfskleure = winters); dan beweeg die teks van die boom-metafoor na die taal-metafoor (bruin blare = bruin leestekens); dan gaan die taal oor na die mens (gebeente); en daarna gaan mens oor na gedig (segging) en behou die taal sy intrinsieke dissipline (segging = weerbaar). 'n Puik en kompakte illustrasie van De Lange se digkuns. Die natuur, en die natuurlike, in talle vorme, is aan die grond daarvan, maar dit beweeg daarvandaan na die mens en die menslike kondisie. Die bindende faktor wat sowel die middelpunt as die struktuur vorm, is die taal. Dit is terselfdertyd die sentrale paradigma of paradigmatiese bou van die gedig.

Dit spreek vanself dat die digter dikwels 'n spel met die taal en sy betekenis speel, soos byvoorbeeld hier:

"'n Uiltjie knip"

Ek gaan 'n uiltjie knip:
flink die penvere van droom dip
in ink, of die stertvere van die slaap
sprei, & só 'n uiltjie kaap.

'n Definisie van die uitdrukking in speelse trant, met die assosiasies van "uiltjie" as die stof vir die gedig: uiltjie > penvere > stertvere > uiltjie. Die woord "knip" dui op die beperking wat op die woord "uiltjie" gelê word, en dus word knip = kaap. Dit is oënskynlik net woordspel, maar "uiltjie" word metafoor vir "slaap", en dan kom die nuwe vorm "kaap" tot sy reg – met slaap kaap 'n mens die tyd. Die digter gee nuwe vryheid aan hierdie uitdrukking in Afrikaans. Die teks is 'n kwatryn met twee rymende koeplette. “Droom” dui op die vlug van die verbeelding; die penveer wat in ink gedip word, dui op skryf. Elke woord in hierdie kompakte kwatryn dra sy betekenis, en die geheel verryk die idioom van die taal.

Die bundel bevat heelwat kwatryne en bevestig De Lange as die voorste kwatryndigter in Afrikaans – hy is in baie opsigte 'n goeie opvolger van DJ Opperman, die meester van die Afrikaanse kwatryn.

NP Van Wyk Louw (bron: wikipedia)

De Lange gebruik 'n verskeidenheid digvorme in hierdie bundel: naas kwatryne ook onder meer etse, limerieke, spotgedigte en parodieë. Belangrik is egter om in hierdie bundel nie na besondere kenmerke van digsoorte te soek nie. Die teks is te spontaan, te ontdaan van enige pretensie of selfs die skyn van pretensie, te direk eerlik. Die digter word, in goeie sin, verlei deur die skep van paradigmas. Dit gee aan die bundel 'n besonder spontane aard, maar die dubbelkantigheid van die woord bly nie agter nie. Johann de Lange is 'n deurwinterde digter, maar in 'n Hunkering se grein kom 'n gemaklikheid met die woord na vore wat dui op 'n volwassenheid in die digter se verhouding met die taal soos geen van sy vorige werk nie. Om NP Van Wyk Louw na te praat: dit is asof die digter "in vreugde en spel die woord uit sy hand laat val". Die woorde volg mekaar op in reëlmatige verhouding, in diskante ritme of in betekenisspronge. 

"Boksgeveg"

In die kryt word twee vriende
volgens die reëls opponente.

Agterna sal elkeen alleen,
gehurk by sy sluitkas,

die geveg flits vir flits
nogmaals in sy gedagtes

laat afspeel, & besef: ánders
as 'n gebreekte neus,

of gekloofde oogbank,
is die steelhoue wat dieper kneus. (93)

Die gedig is in die vorm van vyf koeplette, en slegs die slotwoord van die vierde koeplet rym met die slotwoord van die vyfde koeplet: "neus" dui op die breekbare liggaam, "kneus" op die brose gees. Die geveg dui op 'n geordende sportsoort wat binne sy reëls beoefen word; nie alleen binne die sport se reëls nie, maar ook binne die beperkings van die toue van die kryt. Buite die kryt is die twee boksers oënskynlik vriende, maar in die kryt is hulle opponente. In die volgende drie koeplette word die leser ingelig oor die boksers se nadenke oor die geveg binne die intieme ruimte van die kleedkamer. In die laaste koeplet beweeg die gedig van die liggaamlike na die gees. Die steelhoue sluit nog volkome aan by die geheel van die boksgeveg, al is hierdie houe nie wat verwag word nie. Die titel is bloot 'n beginpunt om die gedig in 'n bepaalde rigting te stuur. Tot voor die laaste reël is daar geen rede om te dink dat die teks oor meer as die boksgeveg gaan nie – die aandag is tog bewustelik soontoe gelei deur die titel. Die woorde "dieper kneus" open tog metaforiese moontlikhede, en dit vra om 'n hersiene lees van die teks. Vriende en opponente vorm 'n ongelyke speelveld. Selfs ná die geveg, wanneer die reëls nie meer geld nie, is daar geen toenadering of sprake van dialoog nie; elkeen is in sy alleenheid gesluit. Die boksgeveg is nie 'n gebeurtenis as 't ware langs die pad nie, maar dit is 'n eindpunt. Dit word die kulminering van twee vriende wat 'n ervaring van 'n gebreekte neus en gekloofde oogbank agter die rug het. Met die stilte van die twee "vriende" word hulle "opponentskap" beklemtoon. Die steelhoue kneus nie die liggaam nie, maar die emosie, die "vriendskap". Dan val die gedig in patroon, en dui dit op die verlies wat 'n verlore houding bring. Eensaamheid neem oor van kameraderie, en dit word 'n gedig oor liefdesverlies, oor menslike broosheid. Die slotreël staan in direkte kontras tot die ruheid van 'n boksgeveg, en in hierdie kontras kry die gedig betekenis – 'n hele emosionele register word geopen. 'n Verhouding word 'n boksgeveg van flits op flits, woord op woord, tot op die punt van verraad. Op hierdie manier benut die digter telkens in hierdie merkwaardige bundel die dubbelkantigheid van die woord, en van die paradigma.

In die bundel word daar wel gewerk met die woord soos dit "bewoort". In 'n kwatryn getitel "Die behoud van eensaamheid" is daar 'n interessante wending:

Die tyd is 'n geil verwoester,
'n chimera wat alles verniel.
Ek sal my ontroosbaarheid koester
of in 'n vers bly soek na asiel.

Die denklyn is herkenbaar as die rus en veiligheid wat die woord en die gedig kan bied teen die geweld van die tyd wat alles verniel. Dit kan dui op die weerloosheid wat die ouderdom bring, of op die konstante onsekerheid wat ons lewe noem. Die gebruik van die woord "chimera" dui op 'n dubbelspel. Die woord is goed gevestig in poëtiese taal as die onwerklikheid van die droom- en gevoelswêreld, die valse troos wat dit meebring en 'n hersenskim wat buite die werklikheid vertoef. 'n Minder gebruiklike betekenis is egter dié van 'n vuurspuwende monster met die voorlyf van 'n leeu, die middellyf van 'n bok en die agterlyf van 'n slang. Dit skep gesamentlik 'n beeld van die tyd as meedoënlose monster, 'n valse wêreld en trouelose verraad. Binne die groter geheel van die bundel pas albei interpretasies: dié van oudword en verniel van die liggaam, en dié van verraad en die "steelhoue" in.

Die gevoelswêreld van die woord word goed verken sonder 'n sweem van sentimentaliteit. In 'n gedig wat binne die bundelraamwerk na Hennie Aucamp se dood verwys, kry die leser 'n voorbeeld van hoe pynlike gevoel binne hierdie gevoelswêreld van die woord verken word:

"Oortog"

Jy't gehoop om op die middaguur betrap te word,
of wou teen skemering gereed vir die oorgang wees
met die stadskom wat traag oopgaan soos 'n neonblom.
Jy het die nag met sy slaaploosheid & pyn gevrees
wanneer jy oor inkswart waters die boot sien kom. (116)

Die boot waarmee Charon die mens oor die Styx-rivier vervoer van hierdie lewe na die doderyk, is 'n bekende mitologiese gegewe. Die oorgang van die sterfling se begeertes in die eerste drie reëls spreek vanself, en is geanker in 'n duidelike toneel binne tyd en ruimte. Die sieke vrees die magteloosheid en die pyn wat die nag bring, dus is die middaguur of skemertyd aanneemlik voor die nag kom. Die skemering het die kleurryke voordeel van die neonligte wat oor die stadskom oopgaan. Maar toe kom die boot juis in die nag, en die tyd van vrees word die verlossing uit pyn en moedeloosheid. Die gedig is diep emosioneel, en roep die onverwagsheid op wat die dood maar altyd meebring. Die toon van die gedig dra die weemoed oor, die rustigheid van die ritme van die gedig is soos die beweging van die boot op die stilvloeiende rivier, een van nege riviere in die mitologie van die doderyk. Die water van die Styx is inkswart; dis 'n skrywer en digter wat die reis meemaak. Die verhouding tussen die boot wat die skrywer na die doderyk vervoer en die ontstellende inkswart waters openbaar die ontsteltenis van die digter wat agterbly en sterk emosie ervaar. Inderdaad word die gevoelswêreld van die woord in hierdie vers innig benut, beklemtoon deur die onvermydelike en onheilspellende vaart van die boot.

3. Teks en interteks

Ek is Gert Bok van die Sederberg
ek ken 'n ding en ek ken 'n dier
maar die mens is bo die vuurmaakplek
van lang Gert Bok van die Sederberg
nou soek ek 'n beter vuurmaakplek
waar die rook nie so in my oë trek
dit rook al hoe meer en dit word steeds later. (Boerneef: Palissandryne)

'n Hunkering se grein is in vyf afdelings ingedeel. Die afdelings is geensins waterdig afgemerk nie, en die temas loop oor mekaar. Die ooglopende tema is die afwisselende buie van die mens en sy emosionele wêrelde. Die natuur is dikwels die eerste trefpunt en daarvandaan word beweeg na die mens wat bo Gert Bok van die Sederberg se vuurmaakplek is. In De Lange se verse word die digterlike ongemak met die mens vanuit talle hoeke belig, maar nêrens word daar voorgegee dat die mens ooit "geken" kan word nie. Met die medium van woord en paradigma bekyk die digter die mens soms satiries, dan weer parodiërend, dan met weemoed, en ander kere met humor en begrip vir die mens en sy sondes. Die vyf afdelings gee slegs in breë terme 'n kategorie-indeling van die bundel weer. Regdeur die bundel loop 'n goue draad van intertekste, en die digterlike stemme wat saampraat, word op hulle beurt deel van die mense wat hierdie bundel bevolk.

“Die berggans het 'n veer laat val” – duidelik verwys die woorde na Boerneef se bekende vers. Die algemene tema binne hierdie afdeling betrek die natuur as vertrekpunt, maar dit word telkens gelei na die mens, dikwels baie subtiel.

'n Kwatryn uit hierdie afdeling dien as goeie illustrasie:

"Weef"

Die vinkneste wieg bo die watervlak
soos druppels immer gereed om te val.
Ons drome reik deur tydlose ruimtes
terwyl ons geanker bly aan wal. (18)

Op die oog af 'n bra tradisionele vers, maar die kontras tussen die vinkneste wat prekêr bo die water hang en die drome wat tydloos swerf, maak ook verdere moontlikhede oop. Vinkneste en drome beweeg albei, maar sou die vinknes val, beland dit in die water. Die beperking bly gelokaliseerd, maar die mens se drome gaan verby die lokale, die tyd en die ruimte. Tog is die mens se drome, sy gees, meer beperk as die vinkneste, want die mens bly geanker aan die wal. In fisiese sin is die vinknes minder geanker, vryer, as die mens, wat in sy gees oral kan beweeg, maar, anders as die vink, nie eers bo die watervlak kan opstyg nie. Die gedig word beeld van die mens in sy geestelike gevangenskap, en die paradigma van vinknes = watervlak = anker = wal trek saam tot 'n dam, 'n beperkte waterruimte waar die mens droom, 'n idilliese prentjie by die damwal. Alhoewel in geen opsig direkte interteks nie, roep dit die beeld op van Van Wyk Louw se gedig "Nog eenmaal wil ek in die skemeraand" (Nuwe verse) waar die klippie wat die seun (volwassene) met sy rekkie óp in die donker skiet, weer uit die donker in die donker water plof. Die idee dat die klippie nie verder kan beweeg as die water van die dam nie, sluit aan by die De Lange-vers. Die eerste afdeling kan gelees word as natuur- en metafisies gerig.

“Palissander" – 'n subtitel wat aansluit by Boerneef se bundel Palissandryne. Palissanderhout is 'n baie harde Brasiliaanse hout, en by Boerneef is "my blokfluit van palissanderhout" en dan word "palissander" die fluitspel: "My blokfluit is van palissanderhout/ daarom speel hy so palissander/ ... ek trek dit my nie in die minste aan/ as niemand palissandertaal verstaan." Boerneef ontwikkel sy eie paradigma rondom palissander: hout = fluit = fluitspel = taal = gedig.

By elke afdeling haal De Lange "motto’s" aan; by dié afdeling is dit 'n aanhaling van Robert Graves:

Love is a universal migraine,
A bright stain on the vision
Blotting out reason.

Hierdie afdeling wentel om die gebrek aan rasionaliteit as dit by die "skunnige" dinge kom. 'n Pittige voorbeeld is:

"Eros"

Dit stoot & beur in die skram, & gryp
handevol vlees, agternekke vasgeknyp
in die reet. Lense rek, & kykers, perpleks,
begryp sport is Eros sonder seks. (28)

Die speelse trant van hierdie kwatryn gee woorde aan wat baie in 'n ligte luim dink. Rugby is nou maar ten ene male 'n sportsoort wat besonder lyflik is. Dit is goed dat hier 'n keer gespot word met hierdie hoogheilige liefde van die rugbyliefhebbers. Regdeur De Lange se oeuvre speel die erotiese en meer direkte seksverse 'n groot rol. Enersyds dui dit op die openheid en volwassenheid wat in die Afrikaanse letterkunde binne hierdie genre bereik is; andersyds gee dit woorde aan die lyflike drange van die mens, 'n basiese drang by elke stukkie mens- en dierlewe. De Lange is, saam met Joan Hambidge en Hennie Aucamp, toonaangewend op hierdie terrein. Al hierdie digters/skrywers is geoefende woordkunstenaars en skram nie weg van die realiteit van taal in al sy vorme nie. Hulle hou egter binne beskaafde norme van taalgebruik en sonder om noodwendig eufemisties te skryf, is hulle werk hoegenaamd nie subtiel nie. As 'n mens die erotiese verwysings by die twee grotes, Opperman en Van Wyk Louw, lees, was daar 'n begryplike huiwering om meer brute terme te gebruik. Lees gerus weer die verkragtingstoneel in Opperman se "Brandaan-siklus", of talle verse in Louw se Tristia – groot poësie met pragtige beelde. De Lange en ander jongeres gee hulleself die vryheid van groter direktheid. By De Lange, soos by Aucamp, is die erotiese verse/verhale ingestel op manlike erotiek, of gay-temas. Hulle volg die voorbeeld van talle internasionale skrywers. Terwyl instansies soos die meeste hoofstroomkerke, ook die NG Kerk, steeds die menswaardigheid van gay mense ontken, het digters soos Johann de Lange hierdie menslike kondisie oopgeskryf. Soms effe brutaal, maar dit het die sosiale onreg sterker beklemtoon.

In "Twee vryverse vir Joan op 60" (39) gee die digter 'n inventaris van seksuele ervarings, digterlik kunstig en kundig verweef. Die leser maak kennis met onderwysers, predikante, ou ooms, 'n lugmagoffisier en dese en gene op allerlei plekke van urinale tot die kerkhof, wat gretig was vir die seksspel. Die gedig beklemtoon basiese drange by die mens; dit maak korte mette met skynheiligheid en verskansings. Blatant eerlik word dit sosiale kommentaar op die algehele prentjie van seks. Dit verwoes die houding wat Aucamp so raak gestel het in sy vers oor Raka waar die mens die seks geniet met al sy emosie, maar "trek jou dan blasé opsy". De Lange ruk die lakens af en bring in hierdie eerlikheid die mens gekonfronteer met homself.

III. “Vals bodems” – verdere gesprekke met digters. Die motto by afdeling III is van Roland Barthes: “Language is a skin”: "I rub my language against that of the other. It is as if I had words instead of fingers at the tip of my words. My language trembles with desire." Woorde het ook 'n sensuele dimensie.

In hierdie afdeling word daar ook satiries en skepties gekyk na digters en hulle hebbelikhede. Die digkuns as 'n spel met die muse staan sterk voorop. Die spottende toon van die volgende gedig kom tuis onder die dubbelsinnige titel "Opsteek":

I.

Snags onder die Suidersterre wag ek
met papier & ink, gereed vir die bedryf:
sou die muse perdalks hier verbyswiep
pluk ek 'n lang stertveer uit & skryf.

dis tussen die wind & die veer
wat die vers gebeur.

Nog meer so vir die digter wat in die nag wag vir die muse om inspirasie te bring. Baie deftig onder die Suidersterre wat groot en wydse temas oproep, wag die digter vir die openbaring om die universum met die woord te ontsluit. Die noodsaaklike bestanddele vir skryf is gereed vir die digterlike bedryf wat 'n lewe in beslag neem. Maar dan wag die digter om maar slegs 'n stertveer te kan uitpluk en die woorde te laat rol.

TT Cloete (foto: Naomi Bruwer)

Die tweede deel van hierdie bekoorlike spotvers gee aan die gedig 'n erotiese kleur. Hierdie ontluisterende klein vers oor die waardigheid van die inspirasie om die horisonne onder die Suiderkruis en Suidersterre in grootse perspektief te bring, gebeur maar net tussen die wind en die veer met al die skunnige moontlikhede wat dít insluit! Opperman het dikwels gesê dat inspirasie maar 'n klein deeltjie van 'n gedig uitmaak; die werklikheid is perspirasie. In 'n bundel waar die intertekstuele gesprek tussen die digter en talle ander digters so spontaan voorkom soos in hierdie bundel, kan dit 'n leser ook laat dink aan Opperman se "Nagwag" wat begin met die reël: "Hy kom met flits en Suiderkruis ..." Hierdie gedig van Opperman het politieke ondertone, maar dit kan inderdaad ook dui op die digter wat die geweld van die gees moet oopskryf.

Hierdie afdeling bring ook deernisvolle hulde aan TT Cloete in "Plaasmiddag, Vredefort-distrik" waar die rustigheid van die plaas 'n soort “in memoriam” vir Cloete word. Ook bevat dit 'n parodie op en 'n hartseervers vir Boerneef:

"Boerneef Redux"

Die berg het 'n gansveer laat val
nié by Wuppertal, nóg die haai karoo
maar by 'n plek waar mense nie langer
aan sendelinge glo
ek stuur vir jou gans die veer
ek soek nie langer ganse
sonder verse nie
mits dese wil ek vir jou sê
hoe vlak my trane oor jou lê. (68)

'n Uitmuntende voorbeeld van poëtiese inversie. Die interteks is Boerneef se gedig "Die berggans het 'n veer laat val". Dié gedig dien reeds as 'n mottovers by die eerste afdeling. In die De Lange-vers word dit opgevolg in die derde afdeling waar dit die slotvers van die afdeling is. In die De Lange-teks is "die berg" die onderwerp of die agent; die ruimte skuif weg van Wuppertal en sy sendelingverlede, wat dan vir C Louis Leipoldt in die teks inbring, en die assosiasies beweeg weg van sendelinge en tradisionele geloof. Die gans (berggans) word die ontvanger, die ek (digter) is die versender, en die veer dien nie meer as liefdesbetuiging nie, maar as bewys van rou en hartseer. Die inversie begin deur die omkeer van die veronderstelde sintaksis, daarna beweeg dit van fisiese ruimte na 'n leë ruimte (ongeloof), en dan word die “jou” vir wie die gansveer bedoel is, die digter Boerneef. Die droefheid oor die woordwêreld van Boerneef bewys ook liefde, liefde vir die woord en die sensitiwiteit van die woord. Die rolle van die vermeende twee figure in die oorspronklike Boerneef-teks word nou De Lange en Boerneef, maar in inversie. Leipoldt word, soos Boerneef, betrek in 'n drieluik van digters wat praat met 'n sobere eenvoud en eerlikheid wat geen plek bied vir pretensie nie, wat die verwikkeldheid van die mens in eenvoudige en instinktiewe emosies probeer begryp.

Sheila Cusson (bron: sahistory.org.za)

Die inversie in hierdie gedig dui ook op die spontane intertekstualiteit by Johann de Lange. Die interteks is by hom 'n gegewe, en tekste kommunikeer gemaklik met mekaar. In die verruklike en groot tweedelige gedig "Nelson Mandela (1918–2013)" (89-90) skryf die digter oor hoe Mandela, byna sonblind, sy droom van vryheid en 'n inklusiewe demokrasie "moes vrykap uit metamorfiese klip", dit stelselmatig laat ontwikkel het. Dan lui die teks verder: "Soos die melaatses het hy hier gekap/ ook óngekaarte streke van die gees verken, ver en vry buite port." Heel spontaan korreleer hierdie gedig met Opperman se "Nagwaak by die ou man" (Negester oor Ninevé) waar 'n jongeling uit hom (die ou man) hom bevind voor bosse van 'n nuwe land, maar hy sal weet, soos sy voorvaders, "die streke van die gees bly ongekaart". So ook was vir Mandela die nuwe land wat sou volg, geensins planmatig bepaal nie, maar uit verskeie etniese groepe moes die nuwe streke van die gees verken word.

“Aansterflik” – tegnologies en ruimtelik gerig. Die subtitel dui ook op sterflikheid, dinge wat verbygaan, en sinspeel ook op “aansteeklik”. Vooraf is daar twee motto-aanhalings: die een uit Sheila Cussons en die ander uit DJ Opperman.

Die Cussons-aanhaling bevat die titel van die bundel:

God vindloos vir die teleskoop
gee Hom aan die vinger oor
wat saggies soek oor 'n okkerneut
of 'n hunkering se grein.

In die gedig "Ramifikasie" word die verbeelde vinger van God gevolg soos dit oor die menslike gees beweeg:

Ek dag die gees is rein,
& wit soos 'n lelie
of soos linne, 'n evangelie
wat skyn van binne.

Onverdeelbaar. Maar wit
is veelvoud, 'n reënboog
van kleur, elk enig & een-
voudig. Klaar. (78)

Die titel dui op die versteuring van die verwagte beeld van volkome suiwerheid. Met die soeke na die mens se aard en sy gees is die vertrekpunt om die mens se grein noukeurig na te loop, met die hunkering na die wit, die skoonheid. Daar word gedink dat die gees so suiwer soos 'n blom sal wees, of so skoon soos wit linne. Maar linne suggereer ook die bed, en die bed suggereer slaap en seks. Die evangelie moet die suiwer boodskap van verlossing bring, vry van die gevangenskap van menswees en sy onsuiwere denke en dade. Die evangelie moet so skyn dat alles wat onsuiwer is, helder en oop sal word. Helaas, wit is egter nie maar 'n enkele kleur nie: wit is 'n verskeidenheid van kleure; wit is 'n "paradigma" van skakerings. Alles is verdeelbaar, en die suiwerheid van gees is onderworpe aan al die kleure met hulle reënboog van emosies en instinkte. Inderdaad 'n ramifikasie binne die grein, en die hunkering bly net ‘n hunkering.

De Lange se vers het 'n suiwer metafisiese onderbou. Die metafisika is oral in die bundel voelbaar, soms sigbaar, maar altyd subtiel. Alhoewel dit nie as 'n direkte interteks kan geld nie, is 'n kwatryn van Boerneef ter sake:

Hoe jy ook al prakseer en dink
om almelewe helder wyn te skink
die vaaljapie foeter al tussenin
dis frank en troewel wat mens drink. (Palissandryne)

Die Opperman-aanhaling by hierdie afdeling kom uit die gedig "Vigiti Magna":

... wie klippe in Sy mure pas
ken die rustelose borrel in die waterpas.

Hierdie beeld kan inderdaad van toepassing wees op De Lange se bundel. Ook in 'n Hunkering se grein is die woorde telkens waterpas. Maar die netjiese bouwerk is konstant bewus van die "rustelose borrel" in die waterpas. De Lange se bundel beweeg tussen die helderheid van die woord enersyds en die troebel waters andersyds. Dit is 'n bundel van en oor die woord, en vir en oor die mens. Vir die resensent is dit frustrerend dat 'n resensie nie die vryheid laat om noukeurig na elke gedig te kyk nie.

“Die swaartekrag van as” – die sentrale tema is verganklikheid. Met die verganklikheid stap hand aan hand die patos. Soos van die dood, ontkom die mens ook nie van sy patos nie. In hierdie afdeling is 'n pragtige toevoeging tot die Marilyn Monroe-tekste in Afrikaans, by name die verse van TT Cloete en Joan Hambidge; die Mandela-tweeluik; 'n aangrypende vers oor Michael Jackson; en een oor prinses Diana. "MM" (87) is een van die allermooiste poëtiese uitdrukkings van patos in Afrikaans:

"MM"

In twee rare filmgrepe onlangs opgediep,
proefskote vir 'n assuransiemaatskappy,
pruil Marilyn Monroe platinumblond
vir die lens wat gluipend inzoem op haar hals,

haar lag wat niks verklap:
in een greep dra sy 'n silwerwit rok,
in die ander 'n knalrooie
wat noupassend om

versekerde kurwes sluit.
In nabyskoot vermaan die mond, "Ek haat nalatige mans."
Los praatjies, briewe, minnaars wat vals
ontboesemings verkwansel, drie keer voor die kansel,

& die rooi dagboek wat haar swye verbreek,
haar geheime uitlap, haar leed.
Die outopsiefoto's aan die pers gelek,
stroop haar, vlekkig en indiskreet.

Marilyn Monroe (foto: wikipedia)

Die titel, bestaande uit net haar voorletters, stroop klaar die mens van haar naam. Sy word op drie maniere waargeneem: in twee filmgrepe bedoel as deel van 'n advertensie, in 'n nabyskoot, en op outopsiefoto's. Die gedig het op die oog af die vorm van 'n losse sonnetstyl, met vier kwatryne. Die eerste agt reëls konsentreer op haar voorkoms en die rokke wat sy dra. Die tweede kwatryn sluit nie in sigself nie, maar loop enjambementies oor na die derde kwatryn. Die rede is voor die hand liggend: dit lei die aandag na die noupassende sluit om die versekerde kurwes. Hierdie vrou is konsekwent gesien as 'n sekssimbool en met die oorgang van die tweede na die derde kwatryn word hierdie algemene siening saamgevat. Die enjambement verrig dié taak met woord en vorm. Die bekende Monroe-beelde is almal hier: pruil, platinumblond, die nousluitende en uitdagende rokke, en die versekerde kurwes. In die derde kwatryn word bespiegel oor haar houding oor mans, en word haar ervarings met mans in al hulle valsheid aangesny. Die woord "nalatig" word hier in 'n geassosieerde betekenis gebruik – dit sluit etlike oppervlakkige en vals optrede teenoor haar in. Tot op daardie punt in die gedig is Monroe die glansryke en begeerde vrou, maar ook reeds het die "vaaljapie" die suiwer wyn begin verdring, is die gees nie net wit nie. Die gedig lei die leser stap vir stap tot 'n beeld van Monroe as eintlik 'n eensame vrou, begeerlik én verwerpbaar. Sterk woorde met ewe sterk gevoelswaarde, soos “nalatig”, “verkwansel” en “vals” beweeg van die glansryke beeld oor na die patetiese beeld, eerder beeld van patos, weerloosheid. Die rooi dagboek lap haar geheime uit, verbreek haar swye en versterk die beeld van haar as 'n verdwaasde vrou. Die laaste twee reëls van die gedig, eintlik 'n slotkoeplet, bevestig haar uiteindelike patos. Outopsiefoto's neem alle glans weg; dit stroop ook menslikheid. Dit wys die vlekke op die mooi lyf, dit versteur alles wat haar gekenmerk het. Hierdie vers is perfek gekonstrueer en praat uiteindelik ook verby Monroe. Selfs die uitbeelding van Monroe se patos word 'n beeld van die verwese mens. Steeds bly sy geskei van individualiteit, van haar menswees. Dit is volkome ontbloting van die liggaam en die gees.

'n Kwatryn in dieselfde afdeling gee 'n indringende en feitlik pynlike beeld van gestrooptheid.

"Werf"

Hadidas skeur die rooidag
oop – skryn soos trokke
in 'n rangeerwerf
staal op staal, tot in die nerf. (91)

“Rust-mijn-ziel: 'n hartseerwals” – elegiese verse, veral oor Hennie Aucamp. Die afdeling bevat ook parodieë wat aan die hartseerwals sy humor besorg. Met 'n gedigtitel "Gewis is alles net 'n grap" (Eugène Marais) en met duidelike verwysings na Leipoldt word ouer digters deel van die gesprek in die bundel. Daar is ook 'n innige kwatryn oor die dood van Adam Small, en met aansluitings by Van Wyk Louw en ook weer Boerneef en Opperman, word die afdeling 'n soort heldeakker van groot digters. Die elegiese toon word deurgaans gehandhaaf, selfs in die humor.

"Twee blaaie geskeur uit Groot Verseboek"

met liefde & apologieë all round

I.

Die trilpoplier het 'n blaar laat val
van die hoogste tak bo jou balkon,
die wysters van die dag het stil gaan staan.
Ek hou vir my dié trilpoplier se blaar,
mits dese wil ek vir jou sê
hoe hoog en laag my liefde vir jou lê.

II.

Jy't weggedros & jy plak nou
in die murasie op Rust-mijn-ziel,
die vensters gaap nog elke nag
oor die leë werf & in die niet

die werf is tolbos en sand & wind
& peperboom & sand
& wintermiddags voer niemand meer die woord
woorde is maar sterre in 'n swart wind verskiet. (108)

Die eerste deel van die vers voltooi die Boerneef-verwysingsiklus in die bundel. Die toneel verskuif egter van die hoogste punt by Wuppertal na 'n stadsbalkon, en die berggans en sy veer word vervang met 'n trilpoplier en sy blaar. Die poplier (populier) het 'n gelaaide simboolwaarde: populier is die vox populi en ook onder meer 'n boom van lewe en van heiligheid. Met die dood gaan staan die wysters van die dag, maar die aarde en sy seisoenswisselinge gaan onverstoorbaar voort. Maar die populierblaar word nie gestuur nie, maar gehou, en word teken van 'n diep liefde wat nou stol in die tyd.

Die tweede deel van die gedig speel in op Van Wyk Louw se "Jy't weggegaan en jy bewoon 'n silwer herberg in die sneeu" uit Tristia. Die Louw-gedig dui op 'n verlore liefde en vertoon 'n ritme van verdriet en verlatenheid. By De Lange het die gestorwene gedros en plak nou in die murasie op die familieplaas. Liefdesverlies het oorgegaan in doodsverlies. Oënskynlik is daar verwyt oor die weggaan van die dooie, en woorde soos “dros” en “plak” is oënskynlik ongevoelig. Maar dan keer die weemoed terug, en “die vensters gaap nog elke nag oor die leë werf”. By die Louw-gedig is daar die romantiese toon van die leë blink vensters van die geliefde se vertrek, maar die dood het geen romantiek nie. Hierdie vensters kyk nie net oor die plein nie, maar in die niet. By Louw is die plein beeld van troosteloosheid en is die plein "boom en wind en boom en wind en wind/ en wintermiddag voer daar iemand die meeue krummels teen die wind". By De Lange word dit 'n Karootoneel met wind, sand en peperboom. Ook hier is daar geen romantiese klank nie, maar die woorde is self beeld van 'n geharde en fundamentele wêreld. Die plein is harde plaaswêreld, werf. Daar is ook nie die beeld van vereensaming in die “iemand” nie, maar die ruwe werklikheid van “niemand”. Hierdie niemand voer ook nie meer die woord nie, want woorde verskiet soos sterre in die wind van die dood. Waar die Louw-vers romantiese weemoed oproep, bring De Lange die ruheid van die dood en verganklikheid tuis. Dit maak die vers selfs nog meer aangrypend, sterk aards in die voldongenheid van dood.

4. Nulpunt

Hierdie bundel verloop nie siklies nie. Die fyn woord, die spot en die nostalgiese loop eenlynig. Uit die woord, die beeld, die gesprekke met veral gestorwenes gaan alles na 'n nulpunt. Die bundel is geensins nihilisties nie; daarvoor is die mag en die skoonheid van die woord te universeel; ook die pyn van menswees te geldig, te wesenlik. In Van Wyk Louw se woorde:

Ringmure wit om wingerde
ons hart bly soos 'n ring gesluit
maar oop en buite bakens is die pyn. (Tristia)

Uit die simbiose tussen woord, lewe, dood en metafisika vloei die paradigmas in hierdie uiters besonderse bundel, 'n ware kleinood in die Afrikaanse poësie. Die omslagontwerp bring Afrika en die Westerse wêreld bymekaar, die tipografie verbeeld keurigheid en liefde vir die woord en taal. Die gedig "Ikarus Redux" op bl 17 bring die sentrale temas van die bundel in perspektief:

"Ikarus Redux"

Erta Ale, Ethiopië

Die helikopter met kameraman
& ander lede van die span
sweefhang bo die krater:
'n gloeiende vurige pan
halfvol pruttende klip
wat ópklots teen die lip,
& geel rookpluime
wat uit skeure sis.

Dan stol die rotor & kantel –
die vliegmasjien stort neer
op die vloeiende vulkaanvloer.
Die staalblink naaldekoker
smelt weg sonder 'n klank,
terug na sy elementale moer.

Die mitologie, wat, volgens Borges, die begin en die einde van letterkunde is, word hier verbind met die moderne tegnologie. Volgens die legende is Daedalus en sy seun Ikarus  gevange gehou deur Minos, die koning van Krete. Die pa het vlerke ontwerp waarmee hulle kon ontsnap en wegvlieg. Ikarus het te na aan die son gekom, die was wat die vlerke vasgehou het, het gesmelt, en hy het neergestort in die Egeïese see. Daedalus word as die meester van vakmanskap beskou. Die titel bring drie wêrelde bymekaar: Afrika, die Klassieke wêreld en die kuns van ware vakmanskap. Die legendariese aard van die gegewe verteenwoordig die woord en die ritueel van verse maak. 'n Helikopter hang oor die aktiewe vulkaan in Ethiopië met onder meer 'n kameraman wat die toneel op film moet vaslê, "kuns" daarvan moet maak en aan die wêreld moet vertoon. Die krater is vuur en klip en rook, en dit sis onheilspellend. In sy geheel 'n ontstellende gesig, maar volkome aards, volkome deel van fundamentele Afrika. Deel van die land, soos die stof, die wind en die peperboom op Rust-mijn-ziel. Inherent is die vulkaanoppervlak gestroopte en gelouterde aarde, tegelyk lewe én dood.

Soos 'n naaldekoker oor 'n dam hang, maar ook heen en weer flits, so hang die mensgemaakte naaldekoker bo die gevaarlike vulkaan. Die beeld van die naaldekoker is een van brose natuur, die vulkaan een van die natuur in sy grofste gedaante. Die beeld breek soos 'n naaldekoker vinnig wegskiet, maar vir die helikopter met sy gebondenheid aan menslike vakmanskap is daar nie die bevryding wat eie is aan die naaldekoker nie, en die helikopter kantel en stort neer as sy rotor stol. Die mens en sy skepping het geen verweer teen die verwoestende mag van die natuur nie. Die ewewig en die prekêre kondisie van menswees is teen hierdie groter mag nie bestand nie. Die staalblink naaldekoker smelt weg soos die was aan Icarus se vlerke, sonder geluid, sonder die moontlikheid van 'n angskreet, heeltemal magteloos. Die helikopter – lees ook “mens” –  keer terug na sy elementale moer. “Moer” kan dui op 'n beginpunt, ook op 'n metaalblok, of afsaksel, droesem. Al hierdie betekenisse kan ter sake wees in hierdie vers, maar dit kan ook dui op die kras uitdrukking: "Gaan in jou moer", of die verbale gebruik: "Ek moer jou." Die elementale beperk egter die betekenis tot die begin of die einde van lewe. “Elementale” kan dui op die elemente waaruit die helikopter vervaardig is, maar eerder op die mens in sy weerlose toestand. Dan word dit meer as 'n ongeluk en die dood, maar verwys dit ook na die mens wat in sy vakmanskap en tegnologiese kennis nietig staan teenoor die natuur. In die loop van die bundel speel die natuur 'n beduidende rol om tot kennis van die self te kom, en 'n semantiese oorgang om tot by die volle konsep van gedig te ontwikkel, maar in hierdie vers is daar 'n inversie wat die teenoorgestelde suggereer. Alhoewel hierdie gedig 'n harde en selfs siniese aanslag het, is die kern ontstellend, apokalipties en elegies.

Vincent van Gogh (bron: wikipedia)

In "Vincent van Gogh, twee stoele" (65) het die eensaamheid van Van Gogh as kern. Sy vriend en gespreksgenoot "vat die pad" en Van Gogh skilder twee stoele: een wat wag vir sy lyf met die pyp reggesit, die ander stoel leeg, wat nie op 'n terugkeer wag nie:

Twee stoele, rug aan rug
of teenoor mekaar: beide swyg,
is uitgepraat, die een
het die ander afgeskryf
& stilte is soos 'n wig
tussen twee lewens ingedryf.

'n Hunkering se grein is 'n veelkantige bundel en plaas telkens die fokus op 'n verdere aspek van die mens en sy pyn en eensaamheid. Die bundel is ‘n viering van die kriptiese woord, maar ook van die gelaaide woord. Dit deel die taalspel met, en van, ander digters, maar is uiteindelik eg menslik en persoonlik. In een woord: 'n pragbundel.

As 'n naskrif van Boerneef:

Oom Jampie Bedroef is 'n neerslagtige mens
hulle sê hy was van kleinsaf so
'n stilweg man 'n eenkant ou
dink sy ding en hou hom innie mou
oom Jampie is 'n ompaarman
hy sê hy weet dikwerf g'n raad nie
daars te baie skemer te weinag lig
voor die mensekind se aangesig. (Palissandryne)

Henning Snyman

The post LitNet Akademies-resensie-essay: 'n Hunkering se grein deur Johann de Lange appeared first on LitNet.

Top: Paige Nick and JT Lawrence; bottom: Gareth Crocker and Joanne Hichens

Self-publishing is rising in popularity with South African writers who have previously released novels through traditional publishers. To get an idea of what the self-publishing landscape in South Africa is like, four local fiction writers – Paige Nick, Joanne Hichens, Janita Thiele Lawrence and Gareth Crocker – were asked to share their experiences.

The catalyst for a do-it-yourself approach

Paige Nick describes venturing into self-publishing as “one of those happy accidents”. When she initially came up with the idea for Death by carbs she pitched it to her publisher, who expressed interest. She delivered the manuscript on time, but her publisher then decided to pass. Nick says this could have been a disaster because the book was so time-sensitive: “I wanted to bring it out in time for Christmas 2015. It’s such a tactical novel; I knew I had to strike while the craze was still cooking, if you’ll pardon the pun.” Another large traditional publisher was keen to publish the book, but only in 2016. At this stage she had already begun considering self-publishing: this would be her seventh novel and after 22 years of experience in advertising she had contacts in design and printing. “I felt like I understood the process relatively well, and would comfortably be able to manage some of the elements myself. Distribution and sales were really the only hurdles I knew I’d never be able to handle.” Nick teamed up with Bookstorm, who agreed to manage distribution, sales, marketing and publishing side of things for a cut of the royalties.

Joanne Hichens admits that her decision to self-publish grew out of impatience. She wanted to publish her latest novel, Sweet paradise, with the publishing house that had brought out her previous novel, but their publishing schedule meant putting off publication for six months. She says this time delay was the catalyst to publish Sweet paradise as the first book released by her own imprint, Tattoo Press. Hichens also says, “I have difficulty with the sort of gate-keeping that happens in traditional publishing, as well as the sort of agendas – hidden and obvious – that publishers have applied. I consider myself intelligent, with a reasonable experience in publishing and I know what I like. I don't want to be limited by someone else's tastes and agendas.”

Janita Thiele Lawrence was initially not keen on the self-publishing route. Then she wrote Why you were taken, a South African science fiction novel that she had a difficult time placing with a publisher. “Local publishers told me that sci-fi doesn’t sell in South Africa,” she says, “and international publishers said it was too South African.” After spending three years submitting the manuscript to publishers she uploaded it to Amazon as an e-book and a print-on-demand. To her surprise she loved the self-publishing process. She says it’s exciting to control her own projects, and the financial rewards are far greater than with traditional royalties.

Gareth Crocker decided to try self-publishing out of a desire to start his own publishing business and wanting to gain a more in-depth understanding of the entire process. He now self-publishes when he wants to try “something completely different and absurd” – like his memoir Ka-Boom! – while he still uses traditional publishing for what he terms his more mainstream novels.

Steering clear of the vanity publishing label

In Lawrence’s experience, readers don’t care who publishes you, only other writers do, and she says the perception of self-publishing as nothing more than 99c Kindle books with atrocious covers is outdated, noting that the indie author industry in the USA and UK is full of writers who are having substantial success: “Anyone who thinks that someone who sells tens of thousands of books without leaving their desk is a “vanity publisher” has not yet seen the future.”

For Nick, the biggest battle she had to fight against the vanity publishing perception was with herself – concerned that she wouldn’t be taken seriously by the industry if she took the leap, and also some self-doubt. “I kept thinking if my big traditional publisher didn’t believe the book would work, perhaps I should listen to them and bin the novel.” But in the end, the fact that her next novel, Dutch courage, was due out with Penguin SA and Harper Collins UK later in 2016 gave her the confidence needed to experiment a bit with Death by carbs.

Hichens had no concerns over this perception, believing the days of self-publishing being synonymous with vanity publishing are over. “With so many established authors taking the plunge, or the calculated decision to self-publish, I feel completely vindicated by the choice.” She notes that there will always be proponents who rail against self-published work or authors, but she believes that the question comes back to who the gatekeepers are: “If one wants to write, and one wants to publish, and you know that you may have an audience of a handful, should that stop you?”

The tough question of the first print run

Crocker advises starting off with a modest print run, saying, “The last thing you want is a garage full of books that you can’t shift.”

Hichens shares this sentiment, opting for small initial print runs of 500 to 700 books: “As I am in effect earning 100% of the “royalties” I need to sell fewer books to make the same sort of money.”

Lawrence says that with Why you were taken she did not want to risk ordering a print run, scared by the thought of shelves of unsold stock. She chose print on demand, which she describes as “extremely efficient, but expensive, as they were printed in the US”. She now has more of a following and can judge by pre-orders how many books to print. She has also since discovered that there are local printers who print on demand and says these two factors have made the paperback arm of her business much more profitable.

Nick and the Bookstorm team looked at the early numbers of how many books were sold into book stores and took an educated guess. Nick describes it as “a tricky decision which I ummed and ahhed over for ages. Because when you self-publish, you pay for the printing yourself, so the more you print, obviously the higher the cost. But also, the more you print, the cheaper the per unit cost and the higher your profits.”

To do or not to do it all

Typesetting, proofreading, editing, cover design – producing a novel requires all of these and more. How much should the writer try to do without help?

Nick admits she was absolutely fanatical about these processes, saying, “Self-publishing often has a bad reputation, and part of this is because the production isn’t always as professional as it should be. I was obsessed with the idea that I wanted this novel to be perfectly typeset, professionally designed, and edited to within an inch of its life. I didn’t want anyone ever to be able to accuse this novel of feeling ‘cheap’ or ‘self-published’.” She hired professionals to manage typesetting, cover design, editing, proofreading and line editing, in both English and vernacular, to ensure the slang was on point.

Hichens made full use of outsourcing: “My aim is to build a team around me,” she says, “to get to know people whom I can trust to get the job done at a reasonable price.”

Crocker employs the same people who normally design and edit his traditionally published novels: “My advice to those writers out there considering the self-publishing route is that you absolutely should not skimp on four things: editing, design, typesetting and print quality.”

Lawrence does her own cover design. She notes that she would usually say this is asking for trouble, but having been an award-winning advertising art director she knows her way around cover design and typesetting. She does outsource beta reading, editing and proofreading. “I like to self-edit,” says Lawrence, “so I do that, but when I’ve produced the best possible manuscript I’m capable of, I hand it over. The more eyeballs, the merrier.”

The daunting matter of distribution

Having written a good novel means little if potential readers can’t get their hands on it. Lawrence says Amazon has made distribution a dream for indie authors, with e-books and print-on-demand paperbacks available all over the world. But she feels that getting local bookshops to stock copies is usually too expensive to warrant the trouble, unless they are indie bookshops, who are often very supportive. She sells her books through her book-dealing business, Pulp Books, allowing her to keep more of the profits instead of spending it on warehousing, distribution and trade discounts.

Nick says there is no way she could have managed sales and distribution herself, and she feels Bookstorm earned every cent of their cut of the royalties. Bookshops have also given great support in stocking and selling Death by carbs – it was recently shortlisted for the Nielsen’s Bookseller’s Award. But she believes the tactical nature of the book helped with this and that she would not have had the same success with a more traditional novel.

Crocker feels getting wide distribution is where being a traditionally published author makes a big difference: “I’m fortunate as my track record made the book an easy sell into the major chains. In terms of distribution, I simply agreed a deal with a local book distributor, of which there are several currently in operation.”

Jacana takes care of distribution for Hichens. She says she’s had a steep learning curve in meeting deadlines for information sheets and getting information to Jacana about forthcoming publications.

The writer as marketer

One aspect of self-publishing that writers often find intimidating is how to go about marketing their work.

Nick says this is an essential part of self-publishing success: “We do every imaginable kind of marketing. You have to.”

Lawrence says, “I chat about my books on social media but I hope to never be that “BUY MY BOOK!” person.” Once I have a couple more books out I’ll start to invest in marketing, particularly Facebook advertising and free/99c promotions like BookBub.” She says an effective strategy so far has been listing one of her books as permafree on Amazon and placing links inside that direct the readers to her other books and to sign up to her mailing list. The memory of water has had close to 10 000 downloads, becoming an Amazon bestseller in the free store, and has climbed to number 1 in Dark Comedy. Lawrence says, “That’s a lot of exposure that’s cost me nothing.”

Jacana does the marketing for Hichens. She also does what she can, like contacting reviewers she knows and using Facebook and Twitter to ensure people know about a book. ‘This makes it fun,” Hichens says. “In fact, I am always marketing. It’s part of the game. I also arrange launches, and pay for them!” Crocker intended to do a lot of marketing for Ka-Boom!, but the book’s release coincided with his having to write a major television show that ate up any time for marketing.

Online versus hard-copy sales

Lawrence says at the moment her paperbacks still sell better than her e-books, but once she gets a foot in the door in the UK and USA, e-book sales should far outweigh the paperbacks. She also mentions something that will be all too familiar to local writers: “Unfortunately the South African market is just too small and staid to bet your writing future on.” She also advocates spreading one’s publishing net: “Once you’re a little more established, it’s wise to go wide (Kobo, iBooks, Nook, etc) so that you can grow your audience and not have all your eggs in the big scary Amazon basket.”

In Crocker’s case, hard-copy sales have been stronger than e-book sales. He suspects this is related to having limited time to spend on increasing his visibility and promotion.

In Nick’s experience, online equates to about ten percent of the paperback sales. “For some inexplicable reason we’ve had great luck with online and print-on-demand sales in USA,” she says. “At the beginning of the process Bookstorm asked me if I wanted to try to distribute in the USA, I thought it wouldn’t hurt to try in small numbers. Without any marketing that we know of in the USA, we had to go to a second print over there recently, which is surprising news. I’m sure it’s the Tim Noakes connection.”

Hichens admits to a definite preference for print copy. Her books Divine justice and Sweet paradise are online with Amazon, but she has not spent a lot of energy on promoting them there. “There are so many platforms to exploit,” she notes, “but I think one chooses one or two and sticks with them to build up a following.”

Is there scope for writers or small presses to collaborate and help each other?

Hichens feels collaboration is the way to go with self-publishing: “One small press may have strengths which another doesn’t, and to share costs on a project sounds sensible. I’d like to do more of this, to find projects and to collaborate – essentially to share skills.”

Lawrence’s experience of what she calls the “indie author tribe” has been characterised by support and generosity and she says, “I wouldn’t have a clue if it weren’t for trailblazing mentors like Joanna Penn in the UK and Rachel Morgan Goetsch, Melissa Delport and Ashleigh Giannoccaro here in South Africa.”

Nick echoes these sentiments: “This process has been wonderful, and I made more than I would have had I published it traditionally, locally – although I believe strongly that this works only with a very specific kind of book, and an author who already has a bit of a platform or track record. Without these things in place it’s incredibly hard to get the distribution right. And distribution is everything.’

Advice for other authors considering self-publishing

Hichens advises consulting a small press in order to get to grips with the pitfalls and to get a manuscript review. “The problem with self-publishing just any old thing is that the market can become flooded with a million titles,” she says. “I think any person who wants to self-publish should do everything in their power to ensure a readable, quality product.”

Crocker feels that self-publishing is a lot easier if an author already has an established track record and a loyal readership: “I would argue that many of the book chains are quite happy to take on your book, under whatever imprint, provided that your previous novels have sold well.”

Nick cautions that no matter how carefully you plan and budget, it will cost at least ten to fifteen thousand rand more than you had imagined.

Lawrence is unequivocal: “Without hesitation, I’d say: Do it! It’s been one of the most exciting, rewarding things I’ve ever done. My only regret is that I didn’t start sooner.”

Author bios

Paige Nick is an author, Sunday Times columnist, and award-winning advertising copywriter. Her latest novel, Dutch courage (Penguin SA) / The wrong knickers for a Wednesday (Harper Collins UK), is set in a strip club in Amsterdam where all the strippers are celebrity impersonators. Paige lives in Cape Town, where she spends an unhealthy amount of time writing. She hates spiders, cellulite and plastic forks and gravitates towards shoes and unsuitable men.

JT Lawrence is an author, playwright and bookdealer based in Parkhurst, Johannesburg. She is the mother of two small boys and a baby girl, and lives in a house with a red front door. Her first novel, The memory of water (2011), is about a writer who would do anything for a story. Her 2015 offering, Why you were taken, is a pre-dystopian sci-fi thriller starring a synaesthete, and takes place in a futuristic Joburg burdened by infertility and a water crisis. It was optioned by the national broadcaster, SABC, for a radio adaptation, and the much anticipated sequel, How we found you, is currently in the works.

Gareth Crocker is an international author and filmmaker living in Johannesburg. His five novels have sold more than three million copies worldwide. Several of his novels have been published by Reader’s Digest Select Editions together with those of the likes of James Patterson, Lee Child and Jeffrey Archer. Two of his novels have been optioned for films in Hollywood. Gareth has just finished writing and directing his first international television series with a second series currently in production.

Joanne Hichens is the author of the young adult novel Stained and the crime thrillers Divine justice and Sweet paradise. She is also the editor of the Short.Sharp.Stories anthology, winner of the Edited Fiction Volume Award at the inaugural National Institute for the Humanities and Social Sciences Book, Creative and Digital Awards.

The post Established South African writers doing it for themselves appeared first on LitNet.

Opsomming

Die Afrikaanse tydskrif Huisgenoot het in Mei 2016 sy eeufees gevier. Hierdie artikel gebruik ’n mediageskiedkundige vertrekpunt om die ontwikkeling van Huisgenoot van 1916 tot 2016 met sy idealisties-ideologiese en markgedrewe ideale as “skrif” van sy tyd te boekstaaf. Die mediageskiedenis as studieveld waarbinne die ondersoek gedoen word, word kortliks as vertrekpunt geskets, asook die geskiedkundige konteks vir die ontstaan van die blad. Hierop volg ’n bespreking van die ontwikkeling van die blad aan die hand van sy diensdoelwit en sy winsdoelwit, of sy idealisties-ideologiese en markgedrewe ideale. Dit is ook nodig om die blad se spesifieke bydrae tot die vestiging van Afrikaans te belig, omdat dit met sy ontstaansgeskiedenis saamhang. Hierdie kronologie sal probeer aandui hoe die tydskrif as “skrif” van sy tyd ontwikkel en voldoen het aan die eise van sy tyd, van die eng-Afrikanernasionalistiese kultuurblad van een eeu gelede tot die meer globale populêre kultuurblad van vandag. Meer bepaald dui die kronologie aan hoe Huisgenoot hom oor 100 jaar nie net as huisgenoot nie, maar as tydgenoot in sy veranderende mark kon handhaaf.

Trefwoorde: Afrikaans; diensdoelwit; Huisgenoot; idealisme; ideologie; kultuur; markgedrewenheid; Media24; mediageskiedenis; Naspers; politiek; tydskrif; winsdoelwit

Abstract

Huisgenoot as magazine of its time: a media-historical chronicle of a magazine as evergreen over one hundred years

The Afrikaans magazine Huisgenoot celebrated its centenary in May 2016. This article uses a media-historical point of departure to record the development of Huisgenoot from 1916 to 2016, with a focus on its idealistic-ideological ideals as a publication of its time, as well as its market-driven goals in every era of its existence. Media history as the field within which this analysis is located is outlined, as is the historical context for the development of the publication. This is followed by a discussion of the development of the magazine in terms of both its service ideals and its profit focus – or, in other words, its idealistic ideology and its market-driven ideals. It is also necessary to highlight the publication's specific contribution to the development of Afrikaans, as this is closely connected to the magazine’s history. The subsequent chronology attempts to describe how the magazine has developed as a chronicler of its time, and how it has met the demands of its time – from a narrowly focused Afrikaner cultural publication one century ago to the magazine it is today, with a more global, popular-cultural approach. In particular, the chronology shows how, over one century, Huisgenoot has established itself not only as a “home companion” (the meaning of the Afrikaans title), but also as a reflection of its time, and thus how it has maintained itself as an evergreen publication in changing markets.

For its first 60 years of existence, the two goals mentioned were more or less in harmony. However, market factors, together with the psycho- and demographics of its target market, subsequently changed over time, and the magazine reached a tipping point in its sixth and seventh decades when it had to reposition itself in a radical new way in order to survive. The resulting emphasis on what has been a mainly commercial, market-driven consumer magazine is accordingly described. Nevertheless, the magazine succeeded in repositioning itself still to remain a “home companion”, even after 100 years.

In terms of media history, the point of departure according to the Rankian dictum of “to simply show how it really was” (in Stroud 1987:379) – the famous verdict on the essence of historiography – might be too simplistic an approach. Leopold von Ranke regarded as the father of modern historiography, can, of course, be criticised in our much more complex era, especially given the debate on whether historiography falls within the humanities or the social sciences, and thus whether it should be studied from a positivistic or critical point of view. This study, however, accepts Fourie’s (2007) statement that the positivistic and critical approaches are the basis of the two theories from which mass communication developed and that, in essence, the two complement each other.

The historical research method, according to which primary and secondary sources are used to compile data, was followed in order to build what is known as a “critical contextual link” between the present and the past. In doing this, the researcher focuses on the question of understanding the magazine as a phenomenon of its time by understanding its history. Lundy (2008) emphasises that the historical method is more than just a collection of data and its end result (the report in which it is recorded), but that it can also draw theoretical and holistic conclusions on historical events and eras. Still, one has to be aware of, and acknowledge, that (media) history can only collect, compile and interpret “fragments”.

Magazine studies is a relatively understudied field in the also relatively understudied field of media history, the latter a recent phenomenon and an understudied sub-discipline in the field of journalism and media studies. For the literature overview the following were found regarding magazine studies: the master’s studies by Rabe (1985), Townsend (2004), Rossouw (2005), Nänny (2007), De Villiers (2009), Ekron (2010) and Van der Linde (2010); and journal articles on consumer magazines by Laden (2001; 2015) and Odiambo (2008).

Despite its existence over one century, the specific subject of this article has not often been the focus of an academic project. The oldest is probably the master’s study by Schoombee (1924), after which the following could be found: Labuschagne (1948), Van Eeden (1981), Joubert (1983) and Froneman (2004). In the doctoral dissertation on the early history of the Afrikaans press by Du Plessis (1943) there are references to the magazine, as well as in the publication by Nienaber (1943). In more recent academic works, Viljoen and Viljoen (2005) wrote about the image of femininity in Huisgenoot,andPretorius (2013) on the image of manliness.

Huisgenoot’s third editor, Markus Viljoen, referred to the magazine in his autobiography (1953). The magazine was also covered in publications for Naspers’s 75th jubilee in 1990 and 1992 (Muller 1990; Beukes 1992a; 1992b). Commemorative issues for its 90th year (2006) and its centenary (2016) were aimed at a general market, but also contained some useful information despite their consumer market approach. In 2015 the magazine’s 12th editor and current head of Media24, Esmaré Weideman (2015), wrote a contribution on Huisgenoot in a commemorative publication for Naspers’s centenary.

The context in which Huisgenoot was founded can be described as a “volksera”, or people’s epoch. Because of the devastating effects of the South African War (Anglo-Boer War) from 1899 to 1902, the beginning of the First World War and the consequent Rebellion, the (white) ethnic Afrikaner group were impoverished politically, economically and culturally. This inspired them to “visions of an Afrikaner renaissance” (Scholtz 2010:3) – as a nation with its own language and culture, thus feeding a latent nationalism that began as an idealistic movement, but developed in the 1930s into an ideological movement. As part of this empowerment, the publishing company Nasionale Pers (initially De Nationale Pers) was founded in 1915, and today is known as the global technology giant Naspers.

The context in which Huisgenoot was founded can be described as driven both idealistic-ideologically, as well as capitalistically. Naspers was entrepreneurial from its inception (thus market-driven), with organic growth – the founding of Huisgenoot barely one year after its establishment – as well as acquisitions early on. As it has been formulated: “Ideological idealism had to be reconciled with financial realities” (Muller 1990:467). Huisgenoot had two goals: it had to give Afrikaners the “inspiration, information and light entertainment they so desperately needed”, and had to put the company on a sound financial footing. The first goal can be seen as ideologically driven; the latter market-driven.

Although the magazine was not a party-political messenger, it was “pro-Afrikaans in a wide sense of the word”. It furthered the Dutch language, as well as the development of Afrikaans. All in all, it positioned itself in an almost mystical “volksnasionalisme” (people-centred nationalism).

The magazine not only had to ensure the financial survival of its mother company and the cross-subsidisation of its sister publication Die Burger, but its nationalism simultaneously also had to empower its readers.

Regarding the development of Afrikaans, one of the main idealistic-ideological aims of the publication was to build Afrikaans as a recognised language. Indeed, the publication was later described as the decisive factor in the creation and establishment of Afrikaans. The magazine also led in terms of developing Afrikaans literature, and encouraged early writing through competitions. It also encouraged a reading culture, as well as an appreciation for the theatre, the arts and architecture.

Huisgenoot had such great initial success as a monthly that it was repositioned in October 1923 as an “illustrated weekly”. This was a direct result of a competitor, Brandwag, closing down – one example in which the market motive is clear, as Huisgenoot immediately exploited the gap in the market and the bigger audience by publishing “lighter matter” (Froneman 2004:68). Circulation success also followed when the publication frequency was changed, thanks to the “need from the public for more Afrikaans literature and the expectation of more profit by the owner” (Antwoorde op vraelys aan koeranteienaars s.j.). It also established supplements for the youth, again to fulfil both its idealistic-ideological and profit expectations.

The changing psycho- and demographics of the Afrikaner target market, however, caught up with the magazine. After the Second World War the magazine market changed drastically, and once flourishing titles had to reimagine themselves. Huisgenoot, previously a market leader, experienced such significant circulation losses that “drastic decisions” regarding its survival had to be taken (Spies 1992a:351). Thanks to new printing technology, and the fact that Naspers as a company invested continuously in new printing presses, a revolutionary new full-colour magazine press helped in the survival of the magazine. Also, a more commercially focused approach regarding target markets – thus, no longer an idealistic-ideological approach – assisted in saving the magazine for the time being.

Yet the changing psychographics of the Afrikaans readership required another change of direction in the next decade. Afrikaners now were more urbanised, with a taste for popular culture. The content had to be aimed at more “worldly” interests (Booyens 2008). “A fresh, market-orientated approach was needed”, with “famous” rather than “important” now the guideline. The iconic magazine brand name survived in a spectacular way, setting new circulation records. It also morphed with its time, remaining a “home companion” to generations of Afrikaans readers and successfully answering their needs, whatever the era. It can, therefore, be said that the magazine fulfilled its idealistic-ideological as well as its mercantile goals throughout its century-long existence by satisfying its readership’s needs, then and now.

The conclusion, therefore, is that over the years this publication has morphed into a different type of magazine, but one that still attempts to serve the psychographic needs of its target market. It does this through a new, entertainment-focused popular type of journalism. Indeed, Huisgenoot as an evergreen “home companion” has not only survived 100 years, but has achieved its success with excellence.

Keywords: Afrikaans; culture; Huisgenoot; idealism; ideology; magazine; Media24; media history; mercantile; Naspers; politics; profit-driven goal; service-driven goal

1. Inleiding

Hierdie artikel bied ’n mediageskiedkundige oorsig van die tydskrif Huisgenoot¹ wat in Mei 1916 gestig is en dus sy eeufees in 2016 vier. Die politieke, ekonomiese en kulturele konteks waarin die tydskrif gestig is, word as agtergrond aangebied, waarna die blad se ontwikkeling binne die twee geïdentifiseerde doelwitte van ’n sekere idealisme en ideologie en markgedrewenheid bespreek sal word.

Die artikel word aangebied vanuit ’n media-geskiedkundige vertrekpunt en dié studieveld word eers bespreek. Die geskiedkundige agtergrond waarin die blad ontstaan het, word beskou as noodsaaklike konteks, en word dus ook geskets, asook die blad se spesifieke bydrae tot die vestiging van Afrikaans in sy eerste dekades.

Die blad se ontwikkeling aan die hand van idealisties-ideologiese en markgedrewe ideale² word vervolgens geskets. Dit kan ook beskryf word as ’n diensdoelwit en ’n winsdoelwit onderskeidelik (Rabe 2015:12). Vir die eerste 60 jaar van sy bestaan was die idealisties-ideologiese en markgedrewe ideale in harmonie. Markfaktore, tesame met die psigo- en demografie van die teikenmark, het egter geleidelik verander, en die blad het in sy sesde en sewende dekade ’n kantelpunt bereik toe hy homself weens nuwe markkragte moes herskep en herposisioneer indien hy wou oorleef. Die gevolglike klem op hoofsaaklik kommersiële, markgedrewe mikpunte in ’n nuwe markgedrewe verbruikersmark word dus ook in dié kronologie van die tydskrif beskryf. Laastens word aangedui hoe die tydskrif ná 100 jaar steeds ’n getroue “huisgenoot” in soveel Afrikaanse huise is omdat dit as “skrif” voldoen aan die eise van sy tyd – inderwaarheid oor een eeu ’n Huisgenoot as tydgenoot vir sy spesifieke mark.

2. Mediageskiedenis as studieveld

Die Rankeaanse diktum om “eenvoudig te wys hoe dit regtig was” (“wie es eigentlich gewesen” – Carr 1961:3) is waarskynlik die beroemdste uitspraak oor die aard van geskiedskrywing (Stroud 1987:379). Leopold von Ranke, beskou as die vader van die moderne geskiedskrywing, se simplistiese benadering is sedertdien op verskeie vlakke krities beskou. Só het die debat lank gewoed of geskiedskrywing as vakgebied binne die geesteswetenskappe of die sosiale wetenskappe val, en of dit dus binne die positivistiese of kritiese benadering tuishoort (as enkele voorbeelde word verwys na Partner 1986; Nord 1989; Sonderling 1995; Fourie 2007; De Villiers 2012). Die positivistiese (geesteswetenskappe-) benadering onderskei hom as ideografies (dus om met die besondere te werk), terwyl die kritiese (sosialewetenskappe-) benadering as nomoteties (dus veralgemenend) beskryf kan word. Navorsers stem vandag saam dat die onderskeid “noodwendig vaag is” (Engelse aanhalings is waar nodig deur my vertaal), omdat geskiedkundiges nooit “uitsluitlik ideografies of uitsluitlik nomoteties” kan werk nie en tussen die besondere en die algemene móét beweeg (Nord 1989:293).

Ek onderskryf Fourie (2007:145) se stelling dat die positivistiese en kritiese benaderings die “twee groot teorieë is waaruit alle massakommunikasienavorsing ontwikkel het”. Vir die positivistiese benadering word gefokus op die wetenskaplike metode en die empiriese, en vir die kritiese benadering op ideologie en mag. Geskiedskrywing is egter in wese ’n kombinasie van die twee, en moet gebruik maak van dit wat deur empiriese navorsing gevind is en dit dan krities interpreteer – ’n samesmelting dus van paradigmas, met positivistiese navorsing wat aangevul word met kritiese vertolking en waardebepaling, en kritiese navorsing wat bevindings met empiriese bewyse staaf.

In Carr (1961) se klassiek-geworde Cambridge-lesingreeks “What is history?” sê hy die antwoord weerspieël, “bewustelik of onbewustelik”, “ons eie posisie in tyd, en is deel van die antwoord oor die breër vraag oor hoe ons die samelewing sien waarin ons ons bevind” (Carr 1961:2). Ons ervaar feite nooit as “suiwer” nie, maar as “gebroke”, omdat hulle “deur die siening van die optekenaar gerefrakteer word” (Carr 1961:16).

Ander tersaaklike skrywers oor die wese van geskiedskrywing is, om slegs ’n paar te noem, Furet (1983), Verbeeck (2000), Brown (2003) en Berger (2011). Vir Verbeeck (2000:387) kan die geskiedskrywing ook geïnterpreteer word as ’n “teenswoordige verlede”, en Brown (2003:1) meen dat geskiedskrywers, “soos ander mense, gevorm word deur wat in die mode is”. Of, soos Berkhofer (in Berger 2011:156) dit stel: “[O]mdat gesigspunte en teorieë oor mense en die samelewing gedurig verander, verander ook die geskiedkundige vertolking van enige gegewe onderwerp voortdurend.” Dit sluit aan by wat die Amerikaanse historikus Henry Adams reeds meer as ’n eeu gelede gesê het, naamlik “dat al sy aanstellerigheid as ’n ‘wetenskap’ ten spyt, geskiedskrywing uiteindelik ’n subjektiewe, verbeelde denkbeeld is” (Brown 2003:2–3).

Hierby moet gevoeg word dat geskiedskrywers “gereeld gewaarsku word – sonder dat hulle die waarskuwing ernstig opneem – dat daar nie so iets soos ’n ‘suiwer’ feit is nie” en dat “historiese feite ’n intellektuele besluit is” (Furet 1983:403–4). Vir Sonderling (1995:90) is geskiedenis “meer as ’n stel menslike rolspelers, aktiwiteite en gebeurtenisse wat op (a) ’n spesifieke plek en (b) ’n spesifieke tyd gebeur het”. Dit gaan ook oor die rekord van die verlede en wat mense “verkies het om oor hul wêreld te kommunikeer”. ’n Meer onlangse Suid-Afrikaanse definisie van geskiedskrywing beskryf dit as menswetenskap (dus deel van die geesteswetenskappe), en as poging om die “toeganklike neerslag, verslae en ontledings van gebeure in die verlede [te] ontgin” (De Villiers 2012:198).

Binne die kwalitatiewe navorsingsmetodologie gebruik geskiedkundige navorsing primêre en sekondêre bronne vir dataversameling in ’n poging om ’n “kritiese kontekstuele skakel” tussen die verlede en die hede te bou (Lundy 2008:395) deurdat die navorser die verskynsel (in hierdie geval, die tydskrif Huisgenoot as tydgenoot of “skrif” van sy tyd) probeer verstaan deur na sy geskiedenis te kyk.

Lundy (2008:396) beklemtoon ook dat die geskiedkundige metode meer is as slegs die versameling van data en die verslag waarin dit neerslag vind, en dat dit ook “teoretiese en holistiese gevolgtrekkings oor historiese gebeure en eras” verskaf. Dit is vanselfsprekend onmoontlik om elke aspek van die geskiedenis weer te gee, maar desnieteenstaande probeer (media)geskiedkundiges “fragmente” versamel, saamvoeg en interpreteer (Scannell 2002:201).

Bewus van dié denkbeelde as vertrekpunte, en in ag genome die waarskuwings daarin vervat, kan mediageskiedenis as ’n fokus – boonop as ’n relatief “onlangse verskynsel” (Sonderling 1995:87) – beskryf word. Wigston (2007:5) bevestig dat dit ’n onderbestudeerde subdissipline binne die veld van die joernalistiek- en mediastudie is.

’n Mens kan dit ook stel dat die verdere subveld van tydskrifstudie ’n relatiewe braakland is. ’n Vroeë mediageskiedkundige magisterstudie binne die veld van tydskrifstudie was dié van Rabe (1985). Onlangse magisterstudies binne tydskrifstudie is onder meer dié van Townsend (2004), Rossouw (2005), Nänny (2007), De Villiers (2009), Ekron (2010) en Van der Linde (2010). Laden (2001; 2015) en Odiambo (2008) het joernaalartikels oor verbruikerstydskrifte geskryf.

Die spesifieke onderwerp van hierdie artikel, naamlik Huisgenoot, was, gegee sy honderdjarige bestaan, so ver in ’n e-soektog vasgestel kon word, slegs maar die onderwerp van ’n handvol ondersoeke. Die oudste is waarskynlik die magisterstudie van Schoombee (1924). Daarop het nog studies met ’n akademiese vertrekpunt van Labuschagne (1948), Van Eeden (1981), Joubert (1983) en Froneman (2004) gevolg. In Du Plessis (1943) se doktorale proefskrif oor die vroeë geskiedenis van die Hollands-Afrikaanse pers is uiteraard verwysings na die blad. In ’n ander vroeë publikasie, naamlik Nienaber (1943) se byna eendersklinkende, hoewel vir die populêre mark geskrewe geskiedenis van die Hollands-Afrikaanse pers in Suid-Afrika, kry Huisgenoot se ontstaansgeskiedenis ook aandag. In meer onlangse akademiese ondersoeke het Viljoen en Viljoen (2005) spesifiek oor die uitbeelding van vroulikheid in Huisgenoot geskryf en Pretorius (2013) oor die uitbeelding van manlikheid in Huisgenoot Tempo.

Huisgenoot se derde redakteur, Markus Viljoen, het in sy outobiografiese vertelling (1953) uiteraard ook na die blad verwys. In onderskeidelik 1990 en 1992 het die blad aandag gekry in drie mediageskiedkundige werke as gedenkpublikasies vir Naspers se 75ste bestaansjaar (Muller 1990; Beukes 1992a; Beukes 1992b). Gedenkuitgawes van die blad in sy 90ste bestaansjaar (2006) asook in sy eeufeesjaar (2016) was op die algemene mark gerig. Ondanks die populêre aanslag, en dus nie spesifiek van belang in die sin van ’n kritiese mediageskiedenis met die kronologiese ontwikkelingsgang van die blad as fokus nie, was inligting tog bruikbaar. In 2015 het die blad se twaalfde redakteur en tans hoof van Media24, Esmaré Weideman (2015), ’n bydrae oor Huisgenoot vir ’n gedenkbundel vir Naspers se eeufees geskryf.

3. Afrikanernasionale konteks

Die era waarin Huisgenoot gestig is, kan beskryf word as ’n volksera. Weens die vernietigende gevolge van die Suid-Afrikaanse Oorlog (Anglo-Boereoorlog; hierna ABO) van 1899 tot 1902, die uitbreek van die Eerste Wêreldoorlog in 1914 en die Rebellie, het diegene wat hulself as deel van die (wit) etniese groep Afrikaners gesien het, gemobiliseer om hulself polities, ekonomies en kultureel te bemagtig. Die “geestelike verdwasing” ná die ABO het in 1914–15 plek gemaak “vir ’n strewe tot selfbeskikking en erkenning as nasie met ’n eie taal en kultuur” (Scholtz 2010:3). Volgens Scholtz het Afrikaner-intelligentsia “visioene gesien van ’n Afrikaner-renaissance” op die gebied van die taal, letterkunde en geskiedenis, asook ’n breë kulturele ontwikkeling sodat “die hele Afrikanervolk sy volle potensiaal kon uitleef, langs (maar selfstandig van) die Engelstalige Suid-Afrikaner”.

In dié tydsgees is elke moontlike woordkombinasie met volk- in gebruik om die “volkstemming” en “volkstroming” te mobiliseer, met die pers as spieël van dié “volkslewe” (Du Plessis 1943:i–ii). Ander gebruike van volk(s)- as eerste lid van ‘n samestelling wat hierdie tydgees beskryf, kan gesien word in onder (veel) meer volksliefde, volkseenheid, volkshart, volkstoestand, volksbestaan, volksellende en volksgesind (Feesbylae 1990), volkskerk (Hofmeyr 2012:446), volksontwaking en volkstaak (Ons taak ná 50 jaar 1987:2; 22) en volkslewe (Scholtz 1988:11). Wat Huisgenoot spesifiek betref, is ’n verwysing na dié blad as “vertolker van die volksiel” (Froneman 2004:67) gevind.

Dié “branding” van “volksidealisme” het uiting gevind in die Kaapse stroom van nasionalisme wat by “nasionaalvoelende Afrikaners” ’n “sterk behoefte” laat ontstaan het “aan ’n koerant wat hul gevoelens kon vertolk” (Nienaber 1943:118–9). Dit was die aanloop tot die stig van De Nationale Pers Beperkt, sedert 1921 Nasionale Pers (Akte van Oprichting 1921), en sedert 1998 Naspers³ (Naspers Tydlyn 2013). Dié maatskappy sou hom reeds binne sy eerste paar jaar vestig as hoofspeler binne die “volksarena” met sy onderskeie publikasies: D(i)e Burger in 1915, D(i)e Huisgenoot in 1916, Die Volksblad in 1917 (Naspers se eerste oorname) en Die Landbouw-weekblad in 1919.

’n Ander siening van dié “volks”-era is dat die stigting van dié “volkspers” die (kapitalistiese) gevolg was van die “koalisie van wyn en vrugteboere en die finansiële kapitaliste” in die Suide wat die landboukapitaal en “los geld” van die Noorde “binne die raamwerk van ’n retories-gedrewe ideologie van Christelike Nasionalisme” ingebind het (Muller 1987:138–9).

In sy geheel gesien was dié Afrikanernasionale konteks dus byna letterlik die teelaarde vir Huisgenoot. Dié konteks word as idealisties-ideologies én kapitalisties beskryf, gegee die twee hoofideale van ’n vroeë nasionalistiese idealisme wat mettertyd in ’n nasionalistiese ideologie verander het en die tegelyklopende markgedrewe ideaal om die maatskappy finansieel uit te bou.

Vervolgens sal die stigtingsgeskiedenis van die blad binne dié idealisties-ideologiese en markgedrewe ideale (die diensdoelwit teenoor die winsdoelwit) as uitvloeisel van sy moedermaatskappy aangebied word.

4. Die blad se ontstaan

Naspers se entrepreneuriese (en dus markgedrewe) DNS is as ’t ware reeds in sy eerste dekade geënkodeer as sy organiese groei en aanwinste as maatstaf geneem word. Dit ondanks die feit dat sy stigting in die eerste plek die gevolg was van die Afrikaner se ekonomiese, politieke en sosiale armoede van die vroeë 1900’s en sy idealisme wat verwoord is in die bekende metafoor “kind van smart en hoop” vir sy eerste publikasie (De Burger 1915). Met sy eerste organiese groei, ’n tydskrif (De Huisgenoot) in 1916, net een jaar ná sy stigting, en sy eerste aanwins, De (Die) Volksblad, ’n jaar later, het die maatskappy binne sy eerste twee jaar ’n entrepreneuriese gees gevestig waarbinne publikasies wel sekere “volks”-idealisties-ideologiese mikpunte gehad het, maar terselfdertyd ook aan kommersiële doelwitte moes voldoen. Spesifiek Huisgenoot se geskiedenis sal toon dat die blad baie gou aan albei dié hoofideale voldoen het, of soos Muller (1990:467) dit gestel het: “Ideologiese idealisme moes versoen word met finansiële realiteite.”

Figuur 1. Die eerste uitgawe van De Huisgenoot op 20 Mei 1916

De Huisgenoot van 20 Mei 1916 (sien figuur 1) was egter nie Naspers se eerste tydskrif nie. Die blad is voorafgegaan deur ’n “Kerstnummer” van De Burger in Desember 1915 (Muller 1990:244–51). Hoewel die uitgee van ’n koerant “een van de voornaamste doeleinden” was, is op die maatskappy se eerste jaarvergadering op 24 November 1915 gesê die tweede was die uitgee van “een nationaal maand- of veertiendaags blad voor de jeugd”. Terwyl “alle kragte en middele”, “albei ver van toereikend”, gebruik moes word vir die dagblad, moes die tydskrif eers wag. Wel is toe besluit om ’n jaarblad, De Burger se “Kerstnummer”, uit te gee. Hoewel De Huisgenoot net vyf maande later sou volg, het die “Kerstnummer” tog ’n aantal jaargange beleef. Hoewel die redaksie self slegs Nederlands gebruik het, was die blad vir sy eerste twee uitgawes om die helfte in Nederlands en Afrikaans danksy die bydraes van medewerkers. Met 1917 se uitgawe is slegs Afrikaans gebruik, hoewel medewerkers nog bydraes in Nederlands gestuur het. Van 1924 af was dit eentalig Afrikaans. Naspers se eerste tydskrif was “vol plegtige somberheid en grote erns” met “min humor en sprankel”, maar is tog gesien as De Huisgenoot se voorganger, want reeds op 8 Desember 1915 is ’n direksiekommissie benoem om te ondersoek hoe gou dié jaarblad met ’n week- of maandblad opgevolg kon word.

In Maart is die nuwe tydskrif in De Burger geadverteer onder die titel “‘De Huisvriend’ verenigd met ‘Ons Moedertaal’” (Muller 1990:252). Dié titel is egter laat vaar omdat ’n kerkblad, De Huisvriend, reeds bestaan het. Die naam is toe verander na De Huisgenoot.

Die blad het twee hoofideale gehad: dit moes aan die Afrikanervolk “inspirasie, inligting en ligte vermaak verskaf wat dit so desperaat nodig gehad het” en De Burger “as politieke mondstuk” van die Kaapse Nasionale Party finansieel ondersteun (Froneman 2004:61). Eersgenoemde doelwit kan gesien word as sy idealisties-ideologiese ideaal, of diensdoelwit, binne ’n bepaalde “volks”-verwysingsraamwerk, en laasgenoemde as sy markgedrewe ideaal, of winsdoelwit.

Die direksiebesluit in Desember 1915 dat die tydskrif ook ’n “toenemende leeslus” onder Afrikaners moes bevredig (Du Plessis 1943:187), kan as tegelykertyd idealisties-ideologiese en kommersiële mikpunte beskou word. Die blad moes Afrikaners ophef, maar dit sou ook die publikasie van boeke stimuleer.

Uit ’n sake-oogpunt het Naspers die gaping gebruik toe die maandblad Ons Moedertaal gestaak is. Hy het met die blad se Paarlse eienaars onderhandel om dit by die nuwe blad in te lyf (Du Plessis 1943:188). Muller (1990:254) meen Huisgenoot kan gesien word as die “resultaat van ’n reeks kompromisse” in ’n tyd van ’n tekort aan geld en papier. Danksy Ons Moedertaal se bestaande 640 intekenare is ’n eerste oplaag van 3 000 gedruk.

Op 20 Mei 1916 het De Huisgenoot dus as maandblad verskyn – ’n blad wat “probeer [het] om populêr te wees, sonder om juis die wetenskap enige geweld aan te doen; en dit was altyd sy strewe om vir elke leser in die Afrikaanse wêreld iets boeiends te verskaf” (Du Plessis 1943:188). De Burger het in ’n hoofartikel geskryf dis ’n belangrike dag vir die letterkunde, want “’n letterkundige kindjie” is gebore (Muller 1990:254–5).

Hoewel die blad nie ’n partypolitieke boodskapper was nie, was dit “pro-Afrikaans in ’n wye sin van die woord” (Froneman 2004:66). Dit moes voorsien in die “meer en meer ontwakende nationale leven” wat aan geen party gebonde is nie (soos aangehaal in Giliomee 2003:372–5). Die blad moes ook die “Hollandse taal en die ontwikkeling van Afrikaans bevorder”, ’n “hoogs sensitiewe” saak omdat Afrikaans nog nie formeel erken was nie (Froneman 2004:67). De Huisgenoot se soort nasionalisme (sy idealisties-ideologiese ideaal), hoewel “te alle tye openlik en vreesloos”, “was ’n huis met ruimte vir meer as net die taal”. Die blad moes Afrikaners tot ’n “hoër en edeler peil verhef”, hulle deur ’n eie geskiedenis laat “verstaan wie en wat hulle is”, en help om “hul eie identiteit [te] ontdek om nie namaaksels van ander te probeer wees nie”. Sy “strewe” moes daarop fokus om “die minderwaardigheidsgevoel onder Afrikaners, pessimisme en die Britse verengelsingsbeleid” teen te werk (Froneman 2004:67). Met “politiek en kultuur onlosmaaklik verweef” het die blad hom midde-in alles geplaas deur homself “openlik as ‘opregte vertolker van die volksiel’ voor te hou”, waarmee dit ’n “byna mistieke, volksnasionalistiese posisie” ingeneem het.

Hoewel die tydskrif se oorsprong “Kaaps” was, het die blad nie “Kaapse geskiedenis” bevat nie, maar van meet af gefokus op die “lydensgeskiedenis van die Voortrekkers en die vegtende republieke met die martelaarskap en heldedom wat daaruit voortgekom het” (Muller 1990:266).

Die blad moes nie net vir finansiële oorlewing van sy maatskappy en kruissubsidie vir De Burger sorg nie, maar sy nasionalisme moes sy lesers ook ekonomies bemagtig. Soos Froneman (2004:68) uit die uitgawe van Julie 1919 aanhaal: “Al ons mooi praatjies oor nasionalisme en onafhanklikheid beteken bloedweinig solank ons ekonomies afhanklik van ander nasies blij.”

Die stigting van De Huisgenoot so gou op die hakke van die dagblad kan toegeskryf word aan die entrepreneurskap van Fred Dormehl, bestuurder van die jong maatskappy. Daar is van hom gesê dat hy “in nuwe rigtings [wou] uitslaan waar hy meen om winste te kan maak” (Fagan s.j.:16–8). Dormehl het “gewoonlik sy sin gekry” – “met die deurslaggewende steun” van Willie Hofmeyr,⁴ eerste voorsitter van die direksie en dryfkrag agter die maatskappystigting.

De Huisgenoot kan dus ook beskou word as gestig danksy die entrepreneurskap van Dormehl. Dit was gou só ’n finansiële sukses dat dit vroeg al deur Fagan (s.j.:17) beskryf is as “’n goudmyntjie”. Dit is waarskynlik danksy die eerste tekens van finansiële sukses met dié organiese groei dat die jong maatskappy dit gewaag het om reeds die volgende jaar sy eerste aanwins te maak: die koop van Het Volksblad. Muller (1990:296) meen die feit dat Naspers ondanks sy sukkelende begin ’n aantal publikasies kort ná mekaar gestig of gekoop het, “een van die merkwaardigste verskynsels in sy vroeë geskiedenis” is. Benewens Het Volksblad in 1917 (so te sê dadelik as Die Volksblad hernoem), het die “eerste bloeitydperk” reeds in 1918 gekom met die koop van ’n blad en uitgewery, De Afrikaner Drukpers en Uitgewers Maatschappij in Pietermaritzburg, en Die Landbouw-weekblad wat die volgende jaar gestig is.

In 1921, ná vyf jaar, is verwys na die “krag” wat van Huisgenoot uitgaan met ’n oplaag so groot “dat menige politieke blad daarop naywerig kan wees” (Die stigting van “De Burger” s.j.:3).

Dié eerste sukses van Huisgenoot was te danke aan die eerste redakteur, J.J. Smith. Benewens sy “verpligtinge op Stellenbosch” was hy die eerste sewe jaar van die blad se “pioniersperiode” redakteur (Muller 1990:254). “Met professor Smith, die alom-erkende gesaghebbende oor Afrikaans, as redakteur, het dit [Huisgenoot] die vraagbaak en fontein van kennis geword vir almal, oor die hele Suid-Afrika” (Fagan s.j.:16–8).

5. Die uitbou van Afrikaans

Een van die hoofstrewes onder die nuwe blad se idealisties-ideologiese ideale was om Afrikaans as volwaardige taal uit te bou. Die blad is later beskou as “die beslissende faktor in die skepping en vestiging van Afrikaans” (Muller 1990:256).

Huisgenoot se susterpublikasie De Burger het sy eerste subhoofartikel reeds in 1916 in Afrikaans geskryf (Personeel: werwing van algemene werkers s.j.:4). Die redaksie self het Hollands, of “vereenvoudigde Nederlands”, vir die koerant gebruik, maar in die heel eerste uitgawe was ook reeds bydraes in Afrikaans (Steinmeyer 1946:159).

Vanaf Huisgenoot se stigting is dit beskou as die koerant se “taalbondgenoot” (Muller 1990:256); inderwaarheid is die blad beskou as “die bes ingeligte, volhardendste pleitbesorger van Afrikaans”. Deur “gereeld in goed versorgde Afrikaans in vele huise te kom, het hy die voorbeeld gestel, asmede deur aan ou en nuwe skrywers ’n oefenskool en ’n afset te bied”. Nederlands is gebruik om die oorgang na Afrikaans “gladder en geleideliker” te maak. Muller het gemeen “[m]et sy verstandige beleid was die Huisgenoot ’n belangrike (moontlik die belangrikste) wegbereider vir die aanvaarding van Afrikaans en vir die Afrikaanse Bybel”. Fagan (s.j.:16–8) het geskryf “almal” wat “in die opkomende taal belang gestel het en dit graag korrek wou skrywe”, het Huisgenoot ondersteun.

In ’n tyd toe Afrikaanse spelling en skryfwyse “onseker” was, was Huisgenoot dus die “beslissende faktor” (Muller 1990:256), hoewel daar ook dié was wat téén die vervanging van die “kultuurtaal Nederlands” was, met kommer oor die “oorhaastige rypdruk” van Afrikaans.

Volgens Muller (1990:261–5) het Huisgenoot ’n “enorme rol” gespeel in die vestiging van Afrikaans as skryftaal. Uitsluitsel is gegee oor woorde soos “heeltemaal, helemaal, heelmaal, heeltemal, helemal of heelmal”, “daarom, daar’m, darem, darim, darm of daam”, “ook of ok”, “baje, baja, baija, banje of baing”, “bietjie of biekie” en “vemôre of vanmôre”. Toe Die Landbouw-weekblad in 1918 verskyn het, het Huisgenoot selfs “’n bietjie taalraad” gegee:

Ons wens die redakteur aan te raai om te probeer om sover molik na eenvormigheid van spelling te streef en nie aan elke medewerker sy eie skrijfvorm te laat nie. Verder moet hy strijd voer teen anglisismes en onnodige vreemde woorde. Dit is noodsaaklik dat hieraan aandag sal gegee word omdat die blad in duisende Afrikaanse huisgesinne sal gelees word.

Die redaksie het ook letterkundige leiding gegee en met verhaalwedstryde skryfwerk aangemoedig. Ook ’n leeskultuur is aangemoedig, en die skilder- en beeldhoukuns, toneel en argitektuur is bevorder – “met die klem daarop dat dit ook nasionaal moes wees” (Muller 1990:269).

Muller (1990:275) meen toe die blad in 1923 ’n weekblad geword het, het dit, saam met Die Burger, ’n “aansienlike bydrae” gelewer tot die standaardisering van Afrikaans as skryf- en spreektaal.

Daar is geskryf die “blad oefen ’n invloed uit op ons volkskultuur, so gunstig as nog nooit ’n tydskrif van dié gehalte in staat gewees het om te doen; die blad is absoluut nasionaal en is onteenseglik die toonaangewer op die gebied van die Afrikaanse taal” (Die stigting van “De Burger” s.j.:3).

Amper profeties van wat later sou gebeur met Huisgenoot se Wenresepte-publikasies wat in 1994 sy miljoenste eksemplaar sou verkoop (Hammann 1994), was Afrikaans se eerste “blitsverkoper” ’n versameling sketse wat eers in Huisgenoot gepubliseer is. Dit was Uit oerwoud en vlakte van Sangiro, die skrywersnaam van Burger-redaksielid A.A. Pienaar. Toe dit in 1921 as boek verskyn het, was dit ’n reusesukses. Dit sou deur die jare een van die grootste verkopers in Afrikaans word (Steyn 1992a:8–9). Tot in 1974 het die tweede uitgawe 44 drukke beleef en daarna het ’n derde en vierde uitgawe asook sagteband-uitgawes in 1983 en 1986 verskyn – volgens Steyn altesame 145 000 eksemplare.

De Burger het in 1922 amptelik Die Burger gewordtoe Afrikaans Hollands vervang het. Nadat die gebruik van Afrikaans in die koerant toegeneem het en die tweede hoofartikel al van 1916 “af en toe” in Afrikaans geskryf is, was daar “[g]eleidelik [...] meer en meer Afrikaans”, sodat later net die hoofartikel en titel nog in Hollands was. Met die blad se eerste uitgawe in 1922 op Dinsdag 3 Januarie⁵ het Afrikaans ook dié “vesting” verower toe De in Die verander is en “Afrikaans die taal van Die Burger” geword het (Steinmeyer 1946:159).

Soms is Hollands en Afrikaans só geradbraak dat die redaksie nie kans gesien het vir die aanpassing na die een of die ander nie, en briefskrywers moes óf in Afrikaans óf in Hollands skryf, want “taalvermenging” sounie geduld word nie (Muller 1990:201–5); dus het ook die briewe na Afrikaans oorgeskakel. Die koerant het ook onderneem om “spoedig” taalreëls te publiseer, want voor die koms van Huisgenoot was Die Burger ook “volksuniversiteit”, “waar kennis op baie gebiede gedeel is”.

Smith as redakteur het ‘n aandeel gehad in die skep van Afrikaanse sportterme. Rugbyterme soos skepdoel, drie en pypkan is uitgedink om die “Afrikaner se topsport op Saterdae effektief te kan voorspel en op Maandae te kan beskryf” (Muller 1990:376). Ook terminologie vir wat tradisioneel nie gesien is as “Afrikanersport” nie, naamlik gholf, krieket, atletiek en motorsport, is geskep. Selfs vir perdewedrenne (“wat eers as sondige sport vermy is”) moes in verstaanbare maar beeldende taal gerapporteer word.

In 1921 het Smith lyste van rugby-, tennis- en hokkieterme opgestel. Vervyf vir convert en onkant vir offside is volgens Hiemstra deur Smith uitgedink (Muller 1990:387). Vir gholfterme het Smith selfs die gholfbaan opgesoek. Die lys van Afrikaanse sportterme is deur Smith hersien voordat dit in 1936 as Afrikaanse sportterme deur die sportredaksie van Die Burger gedruk is.

Dié nuwe terminologie moes nie meer lettergrepe as die oorspronklike hê nie, moes dieselfde ritme hê, en moes beskrywend wees (Wessels 1990:42). Nederlandse bronne was van “nul en gener waarde”. Ook: “Wat maak ’n mens met ’n ding soos byvoorbeeld ‘goal’, ‘dropgoal’, ‘dropkick’, ‘penalty-kick’, ‘try’ en ‘dummy’?” Dit was “te betwyfel of prof. Smith ooit tevore ’n rugbybal gesien of iets van die edele rugbyspel geweet het of wou weet”. Ondanks sportskrywers se “konsultasies” met Smith kon hy met niks vorendag kom nie. “Eers nadat hulle die geheimenisse van ‘’n drop’ met groot geduld aan die gevierde professor verduidelik het, was sy geïnspireerde reaksie: ‘Skepskop!’ Met ‘dummy’ was dit net so maklik: ‘Pypkan, natuurlik!’ het hy uitgeroep.” Om ander rugbyterme te vind, het dit dikwels net so gegaan. “‘Drie’ vir ‘try’ klink nou opvallend eenvoudig, maar dit het die fyn filologiese aanvoeling van ’n Jan Smith gekos om dit so te ‘ontdek’.”

Smith het ná sy redakteurskap die taak gehad om ’n eerste Afrikaanse woordeboek op te stel, ’n projek wat Naspers volgens Muller (1990:390–3) “duisende ponde” gekos het “sonder enige direkte voordeel”. Dit was wel “op lang termyn ’n belegging in die standaardisering van geskrewe Afrikaans” en sou hom wel in “al sy publikasies ten goede kom”. ’n Mens sal natuurlik ’n saak kan uitmaak dat ook dié projek wel sakedoelwitte gehad het, maar dit is nie die fokus van hierdie artikel nie.

6. Die volgende kurwe

Soos aangedui, het Huisgenoot ’n suksesvolle ontvangs as maandblad gehad. In Oktober 1923 is dit as “geïllustreerde weekblad” geherposisioneer nadat Brandwag, in Pretoria uitgegee, in 1922 gesluit het. Hierin was die “markmotief” duidelik sigbaar, want Huisgenoot het onmiddellik ’n groter gehoor geteiken deur “ligter stof” te beplan (Froneman 2004:68).

In 1923 was daar ook ’n belangrike redaksionele skuif: in Julie het H.G. Viljoen redaksielid geword, en in November, toe hy die tweede redakteur word, is ’n “nuwe bloeitydperk” met die weekbladfrekwensie ingelui (Du Plessis 1943:188–9). Viljoen het in ’n verslag aan die direksie onder meer geskryf: “Met die weekblad het ons die regte snaar aangeroer. Ons moet die yster smeed terwyl dit heet is. Teen stilstand moet ons waak. Deur die nuwe rigting in te slaan verwek ons die nuwe lewe wat lesers en adverteerders te vrede stel“ (Muller 1990:561).

Sirkulasiegroei het (Muller 1990:560) met die frekwensieverandering gevolg danksy die “behoefte aan meer Afrikaanse leesstof by die publiek en weens goeie winsverwagting by die eienaar” (Antwoorde op vraelys aan koeranteienaars s.j.). Binne drie jaar is die oorspronklike 32 bladsye verdubbel en intekenare het teen 1926, toe die blad tien jaar oud was, tot 25 000 gestyg. Daar was egter steeds kommer oor Afrikaners se gebrekkige leeslus. Volksblad het in 1923 geskryf: “[M]eer Afrikaners moet geleer word om meer te lees”, en hoe jammer dit is “hoe min die 19 300 siele in Bloemfontein lees” (Muller 1990:294).

Die amptelike erkenning van Afrikaans in 1925 (Giliomee 2012:294), asook wetgewing dieselfde jaar dat onderwys tot standerd 6 (vandag graad 8) in kinders se huistaal moet wees, was waarskynlik die motief (as sowel diens- as winsdoelwit) vir Naspers om die “byblad” vir kinders, Die Kleinspan, in Die Huisgenoot te begin (Du Plessis 1943:188–9). Dit is van 1936 afsonderlik as Die Jongspan uitgegee (Die SA Uitgewer en Boekhandelaar s.j.:18–9). Daar is gesê dat met die amptelike erkenning van Afrikaans “wit Afrikaners” meer moed gehad het en hulle “verset [het] teen die minagting van Afrikaans”, “veral ook omdat die verkiesingsoorwinning van 1924 hulle meer selfvertroue gegee het”. Die jaar 1925 was dus “’n besondere jaar vir Afrikaans” (Steyn 2004:184). Dit was presies ’n halfeeu nadat die Genootskap van Regte Afrikaners in 1875 gestig is en vir Afrikanernasionaliste was die formele erkenning van hulle taal “ ’n groot aanmoediging en inspirasie”. Dit het Afrikanernasionalisme in sy drie doelwitte laat “voortstu”: “die ontwikkeling van Afrikaans as ’n hoë kultuurtaal, die uitdra van ’n nasionalistiese geskiedenis, en om Afrikaanse sakeondernemings te bevorder” (Giliomee en Mbenga 2007:288–9).

Met Markus Viljoen⁶ se aanstelling as die derde redakteur in 1931 het die blad sy eintlike groeikurwe beleef wat beide sy diens- en winsdoelwit betref. Viljoen, wat die doyen sou word van tydgenootlike Afrikaanse joernaliste, was die eerste Suid-Afrikaanse joernalis wat akademiese opleiding in die vakgebied gehad het danksy sy meestersgraad in die joernalistiek aan die Columbia Universiteit in New York (Hiemstra 1953:iii).

Viljoen het sy vernuwende idees reeds sedert sy terugkeer uit New York toegepas. Toe hy in 1927 aangestel is as Die Volksblad se nuusredakteur, toe tegniese redakteur genoem, het hy “taamlik ingrypende veranderings in die opmaak van die koerant” ingevoer. Hy self het later geskryf hy glo nie hy oordryf as hy verklaar dat die tegniese modernisering van die Afrikaanse pers dagteken vanaf Die Volksblad se nuwe uitleg op 2 Julie 1927 nie (Viljoen 1953:84).

Ten tye van Viljoen se aanstelling het Suid-Afrika onder ’n groot depressie gely en dit was ’n tyd “van verwarring en onsekerheid op ekonomiese gebied, en ook op die gebied van die volk se geesteslewe was daar twyfel en ’n tasting na vaste waardes” (Viljoen 1953:115). Daar was ook ’n politieke “Broedertwis”. Viljoen het dit as sy taak gesien dat ’n blad soos Die Huisgenoot moes “meehelp om sy lesers weer met moed en idealisme te help besiel, sonder om egter bewus lerend op te tree”. Vir hom was dit duidelik dat die “volk” herinner moes word aan die mees heroïese in sy geskiedenis: die Groot Trek en die twee Vryheidsoorloë. Viljoen het die klem laat val op “die avontuurlike en die heroïese” sodat hy as redakteur homself kon beskerm “teen die papegaai-kreet van rassehaat en politiek”.

Naspers sou, onder meer met sy Ons Eie Biblioteek-skema, meedoen om dié nuwe nasionalistiese letterkunde te skep. Dit het helde in die Afrikanergeskiedenis beklemtoon met boeke wat “geslagte van Afrikaners” sou inspireer oor “die Voortrekkers se daadkrag toe hulle in die groot ruimtes van Suider-Afrika vryheid gaan soek het”. Die “Afrikaner se twee vryheidsoorloë (gestry om hierdie vryheid te behou) toe sy krygsdade en lyding ver buite Afrika weerklink het” was ook ’n fokus (Nienaber 1943:119–20).

Met Viljoen se oorname het Die Huisgenoot 30 000 intekenare gehad; met sy aftrede in 1949 was die drukoplaag meer as 100 000 (Viljoen 1953:162). Onder Viljoen is Die Huisgenoot beskou as “sonder twyfel een van die beste letterkundige tydskrifte in die Dietse letterkunde” en “’n bron van krag in die kultuurlewe van die Afrikaner” (Du Plessis 1943:189).

Afrikaners se sosiaal-ekonomiese minderwaardigheid het egter diep gelê. Teen 1936 was die helfte van Suid-Afrika se een miljoen Afrikaners verstedelik, maar min van dié eerstegeslag stedelike Afrikaners het opleiding vir of ervaring van stadsberoepe gehad. Nie baie het klaargemaak met skool nie en nog minder het universiteitsopleiding gehad (Morris 2012:20). Slegs ’n paar “Afrikanermaatskappye” is intussen gestig, soos Naspers, Santam, Sanlam en Volkskas. Teen die einde van die 1930’s was die “Afrikaner-aandeel” in die mynwese 1%, 3% in vervaardiging, 5% in die finansiële sektor en 8% in die handel en nywerheid. Net 3% van professionele posisies in 1939 is deur Afrikaners gevul. Volgens Morris het die meeste Afrikaners met arm swartes meegeding om werk, en slegs die feit dat hulle wit was, het hulle laat dink hulle is beter gekwalifiseer.

Dit was vrugbare teelaarde vir die nasionalistiese aktivisme van die 1930’s en 1940’s en het die eertydse nasionalistiese idealisme in ’n nasionalistiese ideologie omskep, ook in aanloop tot die Tweede Wêreldoorlog. Die Afrikaner se minderwaardigheidskompleks weens sy armoede het gelei tot ’n “onderdanige gedienstigheid” en sy desperate soektog na werk het hom ’n gevoel van afhanklikheid van ander gegee (Morris 2012:23).

Afrikaners se lae opvoedingsvlak was ook die rede waarom Afrikaners toenemend minder van Nederlands verstaan of “’n gevoel daarvoor gehad het”, só dat Die Huisgenoot teen 1936 die gebruik van Nederlands“geheel en al gestaak” het (Booyens 2008).

7. ’n Veranderende psigo- en demografie: “gewone, normale mense”

Daar is gesê dat die “omstandighede en emosies” rondom die Tweede Wêreldoorlog “nie bevorderlik [was] vir objektiewe, wetenskaplike Afrikaanse geskiedskrywing nie”. Terselfdertyd was daar sterk vernuwende denke in die Afrikaanse letterkunde met die Dertigerbeweging – iets waaroor Naspers se keurders aanvanklik “swak oordeel” gehad het (Muller 1990:757–8). N.P. Van Wyk Louw het byvoorbeeld reeds in die vroeë 1940’s in Die Huisgenoot geskryf oor dekolonisering en die Suid-Afrikaanse “volkerevraagstuk” (Steyn 2002:47).

Met Naspers se finansies het sake meer sekuur gestaan. Teen 1941 is bereken sowat £66 op elke belegging van £100 is al as winsuitkering uitbetaal (Du Plessis 1943:141–2), want “[r]eeds sedert jare word ’n diwidend van 6% verklaar”. In dié jaar was daar 3 206 aandeelhouers, die nominale aandelekapitaal was £150 000, bates was £328 343.9.8d. werd, en meer as 500 mense was in Kaapstad, Bloemfontein en Port Elizabeth in diens.

Kultureel het Naspers se publikasies ’n onmeetlike rol gespeel. In 1941 is Die Huisgenoot vir die eerste keer “die arm man se universiteit” genoem (Booyens 2008). Hoewel Die Huisgenoot ’n politieke en finansiële steunpilaar was, was sy “wenresep” dalk aan die uitbak – die idealisties-ideologiese ideaal het uitgedien geraak. Desondanks wou die blad se vierde redakteur, A.M. van Schoor, die Afrikaner steeds terugvoer na

’n 19de-eeuse verlede toe hy ver versprei het oor wye vlaktes en ruwe berge en die naam “Boer” verwerf het, sowel op sy plaas as op die slagveld. Sy heroïese verlede is so lewendig opgeroep dat die Afrikaner van die vroeë 20ste eeu sy 19de-eeuse voorvaders begin romantiseer het. (Muller 1990:565)

Dit is egter beskryf as ’n “beperkte soort geskiedskrywing”: ’n “uiting van Afrikanernasionalisme”, nie net in Die Huisgenoot nie, maar in baie ander publikasies van Naspers in dié tyd (Muller 1990:569).

Die Huisgenoot het homself steeds as die opheffer van die volk beskou. Hoewel die direksie “selde” aan die redakteur voorgeskryf het, is in 1945 tog besluit dat die tydskrif ekstra bladsye moes kry om meer verhale vir “gewone normale mense” te publiseer. “Omdat die redakteur nog sy tydskrif as ’n letterkundige publikasie soos tevore wou handhaaf, en tog ook aan die smaak van die groter publiek wou voldoen, moes hy ’n moeilike ewewig handhaaf” (Muller 1990:571–2).

Met die stigting van Naspers se eerste vrouetydskrif in 1949, Sarie Marais (toe as weekblad), later net Sarie, was die benadering “heeltemal anders” as met Die Huisgenoot, Landbouweekblad en Die Jongspan. Laasgenoemdes moes volgens die diensdoelwit (of idealisties-ideologiese ideaal) vir die “opkomende Afrikanerkultuur” wat Naspers as deel van sy mandaat gesien het, sorg. Al was hulle nie winsgewend of eens selfonderhoudend nie, moes hulle aan die gang gehou word (Rabe 1985:58–81; Spies 1992a:378–82). Ondanks Naspers se “diensmotief en opheffingsdrang” het sakebelange (dus die winsdoelwit of markgedrewe ideaal) bepaal dat dié nuwe blad uitgegee kon word net as dit ná vestiging wins maak. “Kortom: die uitgangspunt was dat dit ’n geleentheid was vir ‘winsgewende diens’, met die onuitgesproke toevoeging: sonder wins geen Sarie” (Spies 1992a:378). Die “optimisme” om ’n nuwe blad te stig was ook die gevolg van die “dramatiese” verkiesingsoorwinning die vorige jaar, gesien as ’n “demonstrasie van die Afrikaners se mag en invloed, waarvan die wêreld, adverteerders inkluis, moes kennis neem” (Spies 1992a:379). Sarie se eerste oplaag van 35 000 is op die eerste dag uitverkoop; binne vier weke het die drukoplaag tot 45 400 gestyg (Rabe 1985:66). In dieselfde tyd het Die Huisgenoot vir die eerste keer ’n sirkulasie gehad wat deur 100 000 gebreek het, waarop die prys toe verlaag is tot sy oorspronklike 6 pennies (Booyens 2008).

Naspers en Suid-Afrika het in die Afrikanernasionale ekonomie geblom. In wat beskryf kan word as ’n amper bisarre “huwelik” tussen (volks)kapitalisme en nasionalisme vertoon Die Huisgenoot se Van Riebeeck-feesuitgawe van 7 Maart 1952 ’n voorblad met dié boodskap: “Jan van Riebeeck en Rembrandt van Rijn was tydgenote. Beide vorm deel van ons tradisie. Van Riebeeck verskyn op ons banknote en Rembrandt op ons sigarette.” (Sien figuur 2.)

Figuur 2. Die idealisties-ideologiese ideaal vermeng met die winsdoelwit: die Van Riebeeck-feesuitgawe van 1952

Intussen het Van Wyk Louw se reeks “Die oop gesprek” van Julie 1951 tot Desember 1953 in Die Huisgenoot verskyn, hoewel Louw bedenkinge gehad het: “Ek besef dat die ‘volk’ nie luidkeels roep om stukkies ‘Oop gesprek’ nie, en self sit en popel ek ook nie om ‘my’ wysheid aan ‘my’ volk te verkondig nie” (Steyn 1992b:142). Van die rubrieke is in 1958 gepubliseer as Wêreld deur glas: swaarte- en ligpunte en Liberale nasionalisme (Steyn 1992b:144).

Sirkulasiegewys was dit egter ’n flou perd wat met ’n kunsmatige volksnasionalisme aan die gang probeer hou is. ’n Mens kan dit stel dat die insinking in sirkulasie in dié tydperk veroorsaak is deurdat die mark se demo- en psigografie verskuif het en die produk nie daarmee rekening gehou het nie. Die tydskrifmark ná die Tweede Wêreldoorlog is naamlik beskryf as “jare van ontnugtering en teleurstelling” (Spies 1992a:351). Die gevestigde titels, “voor die oorlog ’n florerende vertakking van uitgewerye”, het hul “houvas op die publiek verloor” en was in die moeilikheid. Die Huisgenoot, voorheen die markleier, het só sirkulasie verloor dat in 1959 “drastiese besluite” oor sy voortbestaan geneem moes word. Sy “bestendige verlede” het sy sluiting gekeer en “gesorg dat hy met opoffering aan die gang gehou is tot beter dae aangebreek het”. Sy twee grootste mededingers, Die Brandwag en The Outspan, het in dié tyd gesluit en daar is gespekuleer dat die tyd vir die “algemene tydskrif” verby was.

Die stigting in 1965 van Die Beeld, Naspers se Sondagkoerant, kan beskou word as ’n kantelpunt tussen Naspers se eerste halfeeu en die begin van sy tweede, en dat dit hom uit ’n vorige era in ’n nuwe inskarnier het, ook wat sy politieke (idealisties-ideologiese) doelwitte betref het. Dié Sondagblad se nuwe, losser politiek, vry van ‘n “party-orgaan”-etiket, en met die liberale Pienaar as redakteur, sou bydra tot meer kritiese denke binne Afrikanerdom. Jare later sou Die Burger-redakteur en Naspers-voorsitter Piet Cillié die stigting van Die Beeld beskryf as Naspers se “grootste avontuur sedert die ontstaan van Die Burger” (Cillié 1978).

Ook in 1965 het Naspers ’n revolusie beleef wat tegnologie betref. Diepdruk, ’n rotogravurestelsel gebaseer wat op voorpunt-druktegnologie gebaseer is, het ’n nuwe bloeitydperk gebring. Dit het ook ’n nuwe benadering tot tydskrifpublikasie ingelui: een wat veel meer kommersieel op die eise van die teikenmark gefokus het (Spies 1992a:351–2). Die nuwigheid, revolusionêr vir Suid-Afrika, was eers ’n “gedwonge stap” om Die Huisgenoot en Sarie se sukkelende sirkulasies te help, maar dit het gelei tot die “verjonging en herlewing van ondernemerslus”. Dit was ook ’n sleutel vir die stig van Engelse titels en die oorneem van bestaandes, waarin ook die “kleurgrens” oorgesteek is. Daar is gesê Die Huisgenoot is met “hoop en kommer” aan die gang gehou totdat die 1960’s se tegniese vernuwing én nuwe denke hom help oorleef het.

Masjinerie alleen maak egter nie ’n bedryf nie. Saam met die nuwe toerusting het ’n “nuwe generasie” bestuur en redaksies ontwikkel met ’n “suiwer aanvoeling van die temperament van die publiek en die behoeftes van die mark” (Spies 1992a:352).

As een van die eerste strategieë vir ’n nuwe benadering, en om die behoeftes van ’n meer moderne en meer stedelike Afrikaanse mark te bevredig, is ’n kantoor in Londen geopen wat fotomateriaal en artikels van ander uitgewersmaatskappye kon aankoop. Niel Hammann, later Huisgenoot se tiende redakteur, het die kantoor vir Nasionale Tydskrifte (sedert die vroeë 1950’s die uitgewersnaam van tydskrifte in die Naspers-stal) in 1974 in Londen geopen (Booyens 2008). Die sindikasie van teks en foto’s sou ’n paar jaar later een van die grootste suksesfaktore in die herposisionering van Huisgenoot wees.

Die koms in 1976 van TV – toe “beeldradio” genoem – was ’n reuse-uitdaging. Huisgenoot se agtste redakteur, P.A. Joubert, was egter “nie geneë om sy idealistiese motiewe prys te gee ter wille van sirkulasie nie”; die blad was ’n “geestelike produk” en die bydraes van “ernstige skrywers” is “nog hoog op prys gestel” (Booyens 2008).

Maar in die laat 1970’s was nie veel van die kulturele idealisme en politieke ideologie van vroeër oor nie. Wanneer politici “in die kollig” was, was dit nie meer heroïese verslae nie, maar berigte en artikels “in ’n gemoedelike geselstrant”. Maar ook “gemoedelike politiek” het nie die blad laat verkoop nie. Sirkulasie was op ’n laagtepunt en die tydskrif se voortbestaan in die weegskaal. “’n Vars markgerigte aanslag” moes die blad red. Die negende redakteur, Tobie Boshoff, het die koersverandering begin, en ná minder as twee jaar sou Hammann in 1978 oorneem – ’n redakteur wat mettertyd “legendariese afmetings in Naspers” sou aanneem” (Booyens 2008).

Teen 1977 was Huisgenoot se voortbestaan egter kritiek, met sy sirkulasie op 129 000 (Huisgenoot amper toegemaak 1990:44). En toe “word teruggekeer na een van die oudste joernalistieke beginsels: Skryf oor mense. En daarby is nog ’n ou waarheid uitgehaal en afgestof: Gee vir lesers ‘glamour’.” Pleks dat van TV weggeskram is, het Huisgenoot die land se “TV-tydskrif” geword, “veel beter as die flou pogings van die twee eintlike TV-tydskrifte”. Politiek het verdwyn, en “die lesers het hiervan gehou en van daardie laagtepunt in Augustus 1977 het die verkoopsyfer konstant gegroei”.

Die blad het ook in 1977 amptelik die lidwoord in sy titel laat vaar (Spies 1992a:364) om as ’t ware amper letterlik ’n groter loslittigheid te kry.

8. Bekend eerder as belangrik

Die uitdaging het gelê tussen “behoud en vernuwing”. Afrikaners het verstedelik en grootgeword “in die tyd van rock ’n roll en eendsterte en later Elvis Presley en die Beatles en die popkultuur en die televisie” (Spies 1992a:364). In 1936 was “stadsafrikaners” net meer as ’n halfmiljoen, in 1951 al meer as ’n miljoen, teen 1961 op pad na anderhalf miljoen, en in 1972 was net 12% nog op die platteland (Spies 1992a:353–62). Dié moderne Afrikaner het nie langer behoefte gehad aan ’n Huisgenoot met “interessante tydperke uit die geskiedenis en artikels oor jag en visvang” nie. Die “kuise en ingehoue styl” van Huisgenoot het “flou afgesteek” teen die “hartstog, uitgesprokenheid en uitdagendheid van die bioskoop”. Teen 1977 het dit gelyk of die blad “se taak afgehandel en sy tyd verby was”.

Boshoff het “beslissend” vernuwe (Spies 1992a:353–62). As beroepsjoernalis “uit die wêreld van die Sondagkoerante” – “wat ’n fynheid maak van die vernuf om nuwigheid raak te sien tussen alles waaroor die hark van die koerante gedurende die week gegaan het” – het hy geweet hoe om stories “met treffende opskrifte en foto’s sonder te veel teks aan te bied”. Huisgenoot het ’n blad van sy dag en tyd geword. “Bekendheid eerder as belangrikheid” het nou gegeld. Diana, die prinses van Wallis, was in een jaar agt keer op die voorblad, vyf keer met ’n sirkulasiestyging. ’n Hele nuwe “heldegalery van skoonhede, sangers en TV-sterre” is geskep. Die dae van Huisgenoot as die “arm man se universiteit” was verby. Ná die sirkulasielaagtepunt van Augustus 1977 se 129 514 was dit die volgende maand reeds 137 000 en die styging daarna was vir “almal wat iets van tydskrifte geweet het”, “ongelooflik”, volgens Spies.

Hammann is in September 1977 as assistentredakteur aangestel. Hy het “met ’n byna onfeilbare aanvoeling en vertolking van wat roer in die gemoed en die hart van die breedste lae van die gemeenskap” die inhoud verder aangepas. Hy het onder meer gesê dis vroue wat tydskrifte koop en enigiets wat deur vroue gelees sou word, was ’n “honderdpersenter” en moes gepubliseer word, ongeag die onderwerp.

Cillié (1978) het in sy eerste voorsittersrede gesê benewens die veranderende mark was die tydskrifsektor ook weens die koms van TV-advertensies onder erge druk. Dié sektor was “reeds met gesels gegesel” en is toe “met skerpioene geslaan”. Weens TV-advertensies het die wins van Nasionale Tydskrifte met R1,4 miljoen sedert die vorige boekjaar afgeneem. Huisgenoot het egter “goed teruggeveg” met “seker die skouspelagtigste groei van enige publikasie in so ’n kort tyd in die Pers se geskiedenis”. Dié blad “het ’n slag geslaan teen die populêre dwaling [...] dat die algemene tydskrif in die TV-eeu noodwendig gedoem is”. Dit is insiggewend dat Cillié, die Afrikanerlojalis, in sy rede daarna verwys het dat Naspers “geen gewone maatskappy is nie, maar ’n instelling van die volk”.

Die toe reeds ikoniese handelsmerk Huisgenoot hét “goed teruggeveg”. Toe Hammann in 1978 redakteur word, is die blad herskep in “’n eietydse en toonaangewende populêre blad met ’n sterk vermaaklikheidsinslag” (Booyens 2008). Die formaat het ook meer kompak geword. Buiten sy fokus op vroue as primêre mark het dit TV as bondgenoot pleks van bedreiging gesien. Dit was ’n wenresep. Die blad is gekoop om oor akteurs in gunsteling-TV-programme te lees en het ook ’n uithaal-TV-rooster gepubliseer. Hammann was ’n baanbreker om “globale tendense” in tydskrifjoernalistiek, soos aktuele en skindernuus, in sy inhoud in te sluit. Die sindikasiekantoor wat hy vir Tydskrifte in Londen geopen het, was ’n sleutelfaktor: hy kon met foto-agentskappe om eksklusiewe foto’s en stories onderhandel. Huisgenoot het met tjekboekjoernalistiek vir nog ’n nuutjie gesorg deur vir stories te betaal. In elke uitgawe is ook betaling vir nuuswenke geadverteer. Met voorblaaie wat skoonheidskoninginne met TV-sterre en gewilde sangers afgewissel het, het Hammann die Huisgenoot-resep só beskryf: “Dit is soos om elke week ’n konsert op te voer. Jy moet mense ’n bietjie skok. Ons mik na die regte vermenging van sensasie en stylvolheid, en bied ’n verskeidenheid waarin daar vir elke lid van die gesin iets is om te lees” (in Booyens 2008). Die leser “kon seker wees in elke Huisgenoot word geskryf oor een of ander vreemde uiterste – of dit nou die vetste, maerste, kortste of langste mens in die wêreld is” (Booyens 2008).

In 1984 sou die blad deur die sirkulasie-“klankgrens” van 500 000 breek (Spies 1992a:353). Twee jaar later, in 1987, het die maatskappy hom weer bewys as vernuwer deur ’n nuwe tydskrifrolpers van R18,8 miljoen uit Duitsland te bestel – meer as drie maal die koopsom van die Naspers-sentrum (nou Media24-Sentrum), wat kort tevore van Sanlam gekoop is.

Omdat Huisgenoot hom toe al vir ’n dekade gevestig het as “populêre vermaakblad”, moes ook vir meer “ontwikkelde” lesers voorsien word – diegene wat “in die verlede die kern van die blad se ondersteuners was, die mense wat hom sy aansien gegee het” (Spies 1992a:393). Die “gevoel van verantwoordelikheid” teenoor hulle het gelei tot die stig van die maandblad Insig.⁷Dit kan vertolk word as die maatskappy wat steeds sy diensdoelwit teenoor ’n spesifieke mark wou nakom met sy aanbod van “hoë” kultuur.

Nog ’n nuwe mark wat bedien moes word, was die Engelse Huisgenoot-tipe-mark – wat vertolk kan word as suiwer markgedrewe en dus deel van die winsdoelwit. Dit was duidelik dat Huisgenoot “met sy enorme sirkulasie ’n wenresep vir ’n algemene tydskrif” gehad het (Spies 1992b:422). Volgens marknavorsing was daar ruimte vir ’n Engelse Huisgenoot. YOU het gevolglik dieselfde voorkoms en formaat as Huisgenoot gehad, met ’n paar “ondergeskikte aanpassings”, of “voorsiening vir subtiele kultuurverskille” soos dit genoem is. Dié dubbelbaantydskrifmodel (dit is daarna ook vir ander titels gebruik) het aansienlike tegniese voordele (dus koste-effektiwiteit) ingehou. Uitleg was vir albei blaaie dieselfde, met die bykomende redaksiewerk deur ’n “betreklik klein personeel”. Die blad is in September 1987 geloods en het gou ’n sirkulasie van meer as 100 000 gehad.

Binne Naspers was daar bedenkinge dat dit Huisgenoot kon benadeel (Spies 1992b:423–4), asook twyfel “oor die vermoë van mense uit die Afrikaanse kultuurkring om die Engelse kultuurkring binne te dring”. Huisgenoot se sukses het egter niks met kultuur te doen gehad nie, wel met formule: ’n volkleurblad, aktuele stof wat veral vroulike lesers trek, met “net genoeg” klemverskille ook vir mans en kinders.

Intussen het Huisgenoot op sy sirkulasielopie voortgestorm en die een rekord ná die ander opgestel. Dit is in 1987 ’n paar keer deur die “magiese sirkulasiesyfer van 500 000”; dit was net ’n kwessie van tyd vir ’n geouditeerde sesmaande-syfer van 500 000 (Huisgenoot nou SA se grootste publikasie 1987:1). Vir die laaste ses maande van 1986 het die blad reeds die Sunday Times verbygesteek as die land se grootste publikasie in enige taal, en vir Januarie-Junie 1987 het die sesmaandesyfer toe amptelik ‘n gemiddelde 507 484 per week getoon.

In 1990, Naspers se 75ste bestaansjaar, was Huisgenoot en YOU se gesamentlike sirkulasie meer as 700 000 per week. Sowat twee miljoen mense het Huisgenoot weekliks gelees. Dit was een uit elke twee Afrikaanssprekendes – “50 persent van die wêreld se Afrikanerdom” (Huisgenoot en YOU wen saam 1990:1).

Met die blad se 75ste verjaardag in Mei 1991 was die “volksuniversiteit” van vroeër geposisioneer as “winsgedrewe publikasie met ’n oorwegende vermaaklikheidsinslag” (Froneman 2004:75–6). Froneman het voorts gemeen dat deur “die laagste gemene deler so suksesvol te soek en te vind, [...] Niel Hammann se Huisgenoot ook, in ’n wesenlike sin, in die spore geloop [het] van Piet Beukes en sy destydse Landstem”, volgens Froneman ’n koerant met “’n doelbewus lae intellektuele peil”.

Daar was geen ander gesinstydskrif ter wêreld wat so suksesvol was nie, “en dis geen oordrywing nie”, want sy relatiewe markpenetrasie was ongeëwenaard in die internasionale bedryf (Booyens 2008).

In 1994 sou Huisgenoot die hoogste sirkulasie in sy toe 78-jarige bestaan bereik, met ’n syfer van 542 118 en ’n leserstal van 2,2 miljoen, die hoogste ooit. Die gewildheid van die blad is ook weerspieël in handelsmerkspruite soos Wenresepte, waarvan in dié boekjaar die miljoenste eksemplaar verkoop is (Hammann 1994). Diana, prinses van Wallis, was die “gewildste voorbladgesig van alle tye”. Met haar dood in 1997 het Huisgenoot met ’n gedenkbylae alle rekords oortref met ’n sirkulasie van 630 000 (Booyens 2008). (Sien Figuur 3.)

Figuur 3. Met die dood van Diana, prinses van Wallis, in 1997 het Huisgenoot met ’n gedenkbylae alle rekords oortref met ’n sirkulasie van 630 000.

In 2000 het Hammann se opvolger, Willie Kühn, die Huisgenoot-handelsmerk met ’n reusemusiekkonsert uitgebrei. Die eerste Skouspel by Sun City het almal se “stoutste verwagtings” oortref en al 5 000 kaartjies is verkoop (Booyens 2008). Die “sweetwarm skool- of kerksaaltjie met swak beligting en klank” van die kunstefeeste van toe moes in iets “skouspelagtigs” verander. Kühn (2006:6–7): “Ons het vermoed dis elke kunstenaar se droom om in ’n supersaal met supergeriewe op te tree. En ons was nie verkeerd nie.” Boonop: “Iemand het voorgestel: Noem dit Skouspel! Geniaal!” Een konsert in een naweek het gegroei tot drie konserte in 2004, en toe tot sewe konserte oor twee naweke met meer as 40 000 toeskouers (Booyens 2008). Dit was ook deel van ’n sinergistiese verhouding tussen Media24 en betaal-TV (deel van Naspers) deurdat jaarliks twee programme vir TV opgeneem word – ’n verkorte 90-minuut-program vir M-Net en ’n volledige konsert wat as kykNET se Oujaarskonsert uitgesaai word. Boonop is ’n DVD daarvan, onder die Huisgenoot-handelsmerk, “altyd ’n groot treffer”. Ook Huisgenoot se kosblad het hom as handelsmerk gevestig met sy Wenresepte-resep. Dié reeks is as kosboekreeks gepubliseer en was toe “al vir jare van die gewildste nie-fiksie in die land”.

Maar alle resepte moet gereeld vernuwe word, en die “honderdpersenter”-model van die 1970’s het teen die wisseling van die eeu om ’n nuwe vertolking gevra: Huisgenoot se sirkulasie het begin sak. Volgens Booyens (2008) was daar ’n aantal faktore waaraan dit toegeskryf is, soos die fragmentering van ’n voorheen gelyksoortige amper gevange Huisgenoot-mark. Nog ’n faktor was die nasionale lotery in 2000: Huisgenoot kon nie meer kompetisies aanbied met “gelukkige nommers” nie. “Sonder dié gewilde magneet het die tydskrif lesers begin verloor.” Nog ’n oorsaak, volgens Booyens, was die “eksodus” van Suid-Afrikaners oorsee. Daarby het marknavorsing bevind dat die blad se “oordadige klem op fratse” nie meer ’n verkoper was nie.

In 2001 het Media24 (sedert 2000 die nuwe naam van Naspers se tradisionele mediabedryf) se tydskrifafdeling 60% van die totale tydskrifmark in Suid-Afrika uitgemaak. Sy tydskrifportefeulje het in ses jaar van 12 tot 30 titels gegroei en het steeds verder en vinniger uitgebrei. Huisgenoot se sirkulasie in 2001 was byna 370 000, YOU s’n 235 000 en Drum (wat in 1984 deur Naspers gekoop is) s’n 114 000 (Scholtemeyer 2001:10–1). Saam het dié drie titels en hul splintertitels nou die gesinstydskrifgroep in Media24 uitgemaak.

In 2002 is Huisgenoot, megaverdiener vir sy uitgewer, vir die eerste keer redaksioneel aan ’n vrou toevertrou. Esmaré Weideman (sedert 2011 hoof van Media24), is “aangestel om ’n nuwe koers met die gesinstydskrifte in te slaan” (Booyens 2008). Sy was reeds vanaf 2000 redakteur van Huisgenoot se sustertydskrif YOU.

Só, is geskryf, het nog ’n nuwe era vir Huisgenoot begin. Saam met YOU en Drum sou dit ’n snoer van “supertydskrifte” vorm. Weideman het, “met heelwat weerstand van die redaksie”, besluit om die blad se sogenaamde freak-of-the-week-artikels minder te maak. “Die bloed-en-derms en siek-kinders-stories het baie lesers teen die bors gestuit.” Haar eerste doelwit was om die tydskrif se geloofwaardigheid te versterk. Volgens navorsing wou lesers nie voortdurend met slegte nuus gekonfronteer word nie.

Met die aanbreek van die digitale era moes die blad drastiese nuwe planne maak, waaronder ’n digitale aanlyn weergawe. Een daarvan is dat geen gedrukte inhoud aanlyn geplaas word nie, aangesien dit wat in druk is, eksklusief tot die tydskrif is (Loubser 2016a). Die webwerf skep elke dag “vars, nuwe inhoud [...] sodat dit ’n ander leserservaring vir mense gee en ons gedrukte inhoud nooit gratis aanlyn weggegee word nie”. Huisgenoot het in Mei 2011, 95 jaar ná sy stigting, die 150 000-kerf van “likes” op Facebook gekry (Huisgenoot bereik die 150 000-kerf op Facebook 2011). “Huisgenoot se gewildheid in sosiale media is boonop ’n bewys dat Suid-Afrika se oudste tydskrif nie net jonk van gees is nie, maar steeds toonaangewend in die plaaslike mediabedryf is,” is toe geskryf. Op 20 Mei 2016, op die dag waarop Huisgenoot sy eeufees gevier het met die verskyning van sy eerste uitgawe presies 100 jaar vantevore, was die aantal “likes” 398 436 (Huisgenoot Facebook 2016).

In die tydskrif se 100ste bestaansjaar was sy sirkulasie steeds die grootste in Suid-Afrika, hoewel onder druk weens die digitale revolusie, met 230 766 vir die geouditeerde tydperk Januarie-Maart 2016 (Loubser 2016a). Dit is deur 1 908 000 mense gelees.

In die heel eerste uitgawe op 20 Mei 1916 het die redakteur, J.J. Smith (1916:2), geskryf die blad moet “vertolken wat daar leeft en werkt in afrikaanse hoofd en hart” en moet “weer [...] geven wat daar groeit en bloeit op het afrikaanse veld”. Met die blad se halfeeufees het Klaas Steytler, die sewende redakteur, geskryf (1966:9): “Die tyd het aanpassing gebring – 1916 en 1966 is verskillende wêrelde [...] Ons glo ons het tred gehou, ons het onsself steeds probeer hernieu.” In 2016 skryf die vyftiende en huidige redakteur, Henriëtte Loubser (2016b:3), dat die “definisie van die ‘afrikaanse hoofd en hart’ algaande wyer geraak” het. Ondanks ’n “vloedgolf ander titels” en “nuwe planne [...] om mee te ding met van televisie tot die internet” het Huisgenoot die toptydskrif gebly – ’n “uitgewersfenomeen”. Op haar vraag “Hoe het ons dit reggekry?” antwoord sy: “Twee redes: Huisgenoot se vermoë om in voeling met sy (of is dit haar!) lesers te bly en dat ons baas-storievertellers is.” Sy skryf ook dat die 100 jaar van geskiedenis op die bladsye van Huisgenoot “deur mense gemaak [is] eerder as deur gebeure”.

Insiggewend sluit Loubser af met die “dien”-metafoor, naamlik dat Huisgenoot sy onderneming met sy lesers, reeds oor een eeu nagekom, steeds sal voortsit: “Vir baie jare wil ons julle nog dien, ook in nuwe vorms en nuwe gedaantes.s [...] Ons wil jul huisgenoot bly.”

9. Ten slotte

Soos dit in die kontekstuele mediageskiedkundige bespreking gestel is, moet geskiedskrywing intens bewus daarvan wees dat dit altyd slegs ten dele kan wees en nooit op volledigheid aanspraak kan maak nie. Uit die voorgaande gegewe kan ’n mens egter sê dat Huisgenoot in sy eerste dekades aan albei sy doelwitte voldoen het, naamlik die diensdoelwit en die winsdoelwit. Toe sy veranderende mark sedert sy sesde dekade veroorsaak het dat hy sy diensdoelwit moes aanpas omdat hy finansieel nie volhoubaar was nie (dus met sy winsdoelwit wat daaronder gely het), is die blad geherposisioneer om by ’n nuwe psigo- en demografie van ’n moderne Afrikaanse mark aan te pas. Dit het ’n ongekende bloeitydperk vir die blad meegebring.

In 2016 ly die tydskrif, soos alle drukmedia, onder die ontwrigtende digitale ekonomie, maar in vergelyking met ander drukmedia het die blad nog ’n uitsonderlik hoë sirkulasie en is dit steeds ’n “goudmyntjie” vir sy maatskappy.

Die gevolgtrekking kan dus gemaak word dat die blad, wat in 1916 met die dubbelloop-doelwitte van diens en wins gestig is, se oogmerke mettertyd gemorfeer het. Die vorige idealisties-ideologiese diensdoelwit het gemorfeer tot sy moderne diensdoelwit, naamlik om ’n vermaaklikheidsdiens as hoogstaande professionele produk, met ’n nuwe standaard wat betref populêre joernalistiek, te lewer, eerder as ’n kultureel-ideologiese diens. Terwyl sy aanvanklik suksesvolle winsdoelwit ongeveer halfpad deur sy 100 jaar gewankel het, is die blad twee maal vernuwend herposisioneer en voldoen dit steeds met uitnemendheid aan sy oorspronklike winsdoelwit. Inderdaad: Huisgenoot as tydgenoot oor een eeu, is ’n “skrif” van sy tyd.

Bibliografie

Algemene bronne

Berger, A.A. 2011. Media and communication research methods. Thousand Oaks: SAGE.

Beukes, W.D. (red.). 1992a. Boekewêreld. Die Nasionale Pers in die uitgewersbedryf tot 1990. Kaapstad: Nasionale Boekhandel.

—. 1992b. Oor grense heen. Op pad na ’n nasionale pers 1948–1990. Kaapstad: Nasionale Boekhandel.

Booyens, H. 2008. Die geskiedenis van Huisgenoot. Vrae aan N. Hammann. Per e-pos aan skrywer van hierdie artikel verskaf op 10 Januarie 2013.

Brown, R.D. 2003. Microhistory and the post-modern challenge. Journal of the Early Republic, 23(1):1–20.

Carr, E.H. 1961. What is history? Londen: MacMillan & Co.

Cillié, P.J. 1978. Die goeie kameraad. Die Burger, 13 Oktober.

De Villiers, E. 2009. Negotiating femininity: SA teenage girls’ interpretation of teen magazine discourse constructed around Seventeen. Ongepubliseerde MA-verhandeling, Universiteit Stellenbosch.

De Villiers, J. 2012. Geskiedeniswetenskap en die Nuwe Suid-Afrika – Moet die Suid-Afrikaanse geskiedenis herskryf word? Tydskrif vir Geesteswetenskappe, 52(2):196–208.

Die Burger.1915. Eerste hoofartikel. 26 Julie.

Du Plessis, J.H.O. 1943. Die Afrikaanse pers: ’n studie van die ontstaan, ontwikkeling en rol van die Hollands-Afrikaanse Pers as sosiale instelling. Ongepubliseerde doktorale proefskrif, Universiteit Stellenbosch.

Du Plooy, G.M. (red.). 1995. Introduction to communication. Kenwyn: Juta.

Ekron, Z. 2010. An internet strategy for a niche magazine: a uses and gratifications approach. Ongepubliseerde MA-verhandeling, Universiteit Stellenbosch.

Fourie, P.J. 2007. Approaches to the study of mass communication.In Fourie (red.) 2007.

Fourie, P.J. (red.). 2007. Media studies. Media history, media and society. 2de uitgawe. Kenilworth: Juta.

Froneman, J. 2004. Dominante motiewe in die transformasie van Huisgenoot, 1916–2003. Ecquid Novi, 25(1):61–79.

Furet, F. 1983. Beyond the Annales. The Journal of Modern History, 55(3):389–410.

Giliomee, H. 2003. The Afrikaners. Biography of a people. Kaapstad: Tafelberg.

―. 2012. ’n “Gesuiwerde” nasionalisme, 1924–1948. In Pretorius (red.) 2012.

Giliomee, H. en B. Mbenga. 2007. Nuwe geskiedenis van Suid-Afrika. Kaapstad: Tafelberg.

Given, L.M. (red.). 2008. The SAGE encyclopedia of qualitative research methods. Deel 1. Kalifornië: SAGE.

Hiemstra, L.W. 1953. Inleiding. In Viljoen 1953.

Hofmeyr, J.W. 2012. Die Afrikaanse kerke in die 20ste eeu. In Pretorius (red.) 2012.

Huisgenoot nou SA se grootste publikasie. 1987. Naspersnuus87 (1), bl. 1.

Huisgenoot en YOU wen saam. 1990. Naspersnuus90 (3), bl. 1.

Huisgenoot bereik die 150 000-kerf op Facebook. 2011. My24,Julie, bl. 6.

Huisgenoot Facebook. 2016. https://www.facebook.com/huisgenoot (20 Mei 2016 geraadpleeg).

Jensen, K.B. (red.). 2002. A handbook of media and communication research: qualitative and quantitative methodologies. New York: Routledge.

Joubert, J.J. 1983. Die geskiedskrywing in Die Huisgenoot 1923–1949. Ongepubliseerde MA-verhandeling, Universiteit van Suid-Afrika.

Kühn, W. 2006. Joernaliste vertel ... Huisgenoot 1916–2006, ble. 6–7.

Labuschagne, E.J. 1948. Die kultuurhistoriese betekenis van Die Huisgenoot tot Junie 1931. Ongepubliseerde MA-verhandeling, Universiteit van Pretoria.

Laden, S. 2001. Making the paper speak well, or, the pace of change in consumer magazines for black South Africans. Poetics Today, 22(2):515–48.

―. 2015. Who’s afraid of a black bourgeoisie? Consumer magazines for black South Africans as an apparatus of change. Journal of Consumer Culture, 3(2):191–216.

Loubser, H. 2016a. E-pos-korrespondensie op 15 Mei 2016.

—. 2016b. ’n Eeu se dankie. Huisgenoot100, bl. 3.

Lundy, K.S. 2008. Historical research. In Given (red.) 2008.

Morris, M. 2012. Apartheid: An illustrated history. Jeppestown: Jonathan Ball.

Mouton, A. 2002. Voorloper. Kaapstad: Tafelberg.

Muller, C.F.J. 1990. Sonop in die suide. Kaapstad: Nasionale Boekhandel.

Muller, J. 1987. Press houses at war: A brief history of Nasionale Pers and Perskor. In Tomaselli, Tomaselli en Muller (reds.) 1987.

Nänny, P. 2007. Vooruitsigte van die Afrikaanse tydskrifmark: die lewenskragtigheid van Afrikaans, en hoe dit manifesteer in die lewenskragtigheid van Afrikaanse tydskrifte oor die korttermyn. Ongepubliseerde MA-verhandeling, Universiteit Stellenbosch.

Naspers Tydlyn. Company history 1915–2011. http://www.naspers.com/company-history_1915-2009.php (27 Augustus 2013 geraadpleeg).

Nienaber, P.J. 1943. ’n Beknopte geskiedenis van die Hollands-Afrikaanse drukpers in Suid-Afrika. Die Tweede Trek-reeks, nr. XXV. Bloemfontein, Kaapstad en Port Elizabeth: Nasionale Pers Beperk.

Nord, D.P. 1989. The nature of historical research. In Stempel en Westley (reds.) 1989.

Odiambo. T. 2008. The black female body as a “consumer and a consumable” in current Drum and True Love magazines in South Africa. African Studies, 67(1):71–80.

Ons taak ná 50 jaar. 1987. Oosterlig 50, bylae tot Oosterlig. 20 Augustus, ble. 2; 22.

Partner, N.F. 1986. Making up lost time: writing on the writing of history. Speculum, 61(1):90–117.

Pretorius, D. 2013. The visual representation of masculinities in Huisgenoot Tempo magazine. Communicatio, 39(2):210–32.

Pretorius, F. (red.). 2012. Geskiedenis van Suid-Afrika: van voortye tot vandag. Kaapstad: Tafelberg.

Rabe, L. 1985. Die ontstaan en ontwikkeling van Sarie Marais as massatydskrif vir die Afrikaanse vrou.Ongepubliseerde MA-verhandeling, Universiteit Stellenbosch.

Rabe, L. (red.). 2015. Konstante revolusie. Naspers, Media24 en oorgange. Kaapstad: Tafelberg.

Rossouw, E. 2005. Die fragmentasie in die Suid-Afrikaanse vrouetydskrifmark: die invloed van "vrou-gerigte" nistydskrifte op die "tradisionele algemene belangstelling"-vrouetydskrif. Ongepubliseerde MA-verhandeling, Universiteit Stellenbosch.

Scannell, P. 2002. History, media, communication. In Jensen (red.) 2002.

Scholtemeyer, P. 2001. Versterk bande met jou leser. Bylae tot Finansies & Tegniek, 25 Mei, ble. 10–1.

Scholtz, G.D. 1988. Die Afrikaanse koerant: só het hy ontstaan. Bylae, Jaar van die Koerant, 31 Augustus, ble. 10–1.

Scholtz, L. 2010. Die Burger vir vólle 95 jaar. Die Burger 95, bylae tot Die Burger, 26 Julie, bl. 3.

Schoombee, E. 1924. ’n Beoordeling van Die Huisgenoot as tydskrif. Ongepubliseerde MA-verhandeling, Universiteit Stellenbosch.

Smith, J.J. 1916. Opmerkingen van de redaktie. De Huisgenoot,Mei, bl. 2.

Sonderling, S. 1995. Historical research in communication. In Du Plooy (red.) 1995.

Spies, J.J. 1992a. Tydskrifte in ’n ander wêreld. In Beukes (red.) 1992b.

—. 1992b. Oor die taalgrens. In Beukes (red.) 1992b.

Steinmeyer, J. 1946. Spykers met koppe. Kaapstad, Bloemfontein en Port Elizabeth: Nasionale Pers Bpk.

Stempel, G. en B. Westley (reds.). 1989. Research methods in mass communication. New Jersey: Prentice-Hall.

Steyn, J.C. 1992a. Kritici en slagoffers in die “Rooidag van Afrikanerdom”. In Beukes (red.) 1992a.

―. 1992b. Die eerste dekades van die Nasionale Boekhandel. In Beukes (red.) 1992a.

―. 2002. Penvegter. Kaapstad: Tafelberg.

―. 2004. Die 100 jaar van MER. Kaapstad: Tafelberg.

Steytler, K. 1966. Ons eerste halfeeu. Huisgenoot,20 Mei, bl. 9.

Stroud, R.A. 1987. “Wie es eigentlich gewesen” and Thucydides. Hermes, 115(3):379–82.

Tomaselli, K., R. Tomaselli en J. Muller (reds.). 1987. The press in South Africa. Bellville: Anthropos.

Townsend, S. 2004. Herposisionering/vernuwing in die Suid-Afrikaanse vrouetydskrifmark, met spesifieke verwysing na innoverende inhoud. Ongepubliseerde MA-verhandeling, Universiteit Stellenbosch.

Van der Linde, F. 2010. Magazines and their online counterparts: how magazine websites compete or complement the print publication in terms of circulation figures, advertising income and editorial content. Ongepubliseerde MA-verhandeling, Universiteit Stellenbosch.

Van Eeden, A. 1981. Die Huisgenoot as gesinstydskrif van 1916 tot 1978. Ongepubliseerde PhD-proefskrif, Universiteit van Suid-Afrika..

Van Eeden, J. en A. du Preez (reds.). 2005. South African visual culture. Pretoria: Van Schaik.

Verbeeck, G. 2000. A new past for a new nation? Historiography and politics in South Africa – a comparative approach. Historia, 45(2):387–410.

Viljoen, L. en S. Viljoen. 2005. Constructing feminity in Huisgenoot. In Van Eeden en Du Preez (reds.) 2005.

Viljoen, M. 1953. ’n Joernalis vertel. Kaapstad: Nasionale Boekhandel.

Weideman, E. 2015. Tiaras, trane en tee – tien jaar by Huisgenoot, YOU en DRUM. In Rabe (red.) 2015.

Wessels, L. 1990. Só is sportterme ver-afrikaans. Bylae tot Die Burger, 31 Julie, bl. 42.

Wigston, D. 2007. A history of South African media. In Fourie (red.) 2007.

Argivale bronne

Akte van Oprichting en Statuten van De Nationale Pers, Beperkt. 1921. Kaapstad, 8 Desember 1921. Geteken deur W.B. de Villiers (voorsitter) en W.A. Hofmeyr (sekretaris).

Antwoorde op vraelys aan koeranteienaars. Naspers-Argief. AL 4 15/1/2/1/685.

Cillié, P.J. 1978. Voorsittersrede. Jaarvergadering, 25 Julie. Naspers-Argief. AL04.

Die SA Uitgewer en Boekhandelaar. s.j. Van Schaik-Inventaris. Naspers-Argief. AL 36.

Die stigting van “De Burger”. s.j. Naspers-Argief. AL 4 15/1/2/1/685.

Fagan, H.A. s.j. Uit die vroeë dae van Die Burger. Handgeskrewe manuskrip. In navorser se persoonlike versameling.

Feesbylae. 1990. Nasionale Pers 1915–1990. In navorser se persoonlike versameling.

Hammann, N. 1994. Vir Nasionale Pers se jaarverslag. Brief op 13 Mei 1994 aan S. de Swardt. Navorser ontvang hierdie skrywe van S. de Swardt op 6 November 2013.

Huisgenoot amper toegemaak. 1990. Feesbylae. Nasionale Pers 1915–1990, bl. 44. In navorser se persoonlike versameling.

Huisgenoot90. 2006. 90 jaar-gedenkuitgawe. In navorser se persoonlike versameling.

Huisgenoot100. 2016. Eeufees-gedenkuitgawe. In navorser se persoonlike versameling.

Personeel: Werwing van algemene werkers. Naspers-Argief. AL4 3/4/16/305.

Eindnotas

¹ Gestig as De Huisgenoot; van November 1917 Die Huisgenoot en van 1977 net Huisgenoot. Waar van toepassing verwys ek op generiese wyse na die tydskrif as Huisgenoot.

² Met ideologiese idealisme word die volgende bedoel: doelwitte wat daarin sou slaag om ’n sekere soort Afrikanernasionale kultuur te bevorder. Met markgedrewenheid word die volgende bedoel: doelwitte wat nie net die tydskrif nie, maar ook sy maatskappy, en dus susterpublikasies, winsgewend sou maak en sou hou.

³ Ek verwys op generiese wyse na die instansie as Naspers.

⁴ Die eerste boekeprys wat die maatskappy ingestel het, die W.A. Hofmeyr-prys in 1954, was ter ere van Hofmeyr ná sy dood in 1953.

⁵ 1 Januarie 1922 was op ’n Sondag, en 2 Januarie, die Maandag, was Tweede Nuwejaar, tradisioneel ’n Kaapse vakansiedag.

⁶ Die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns se medalje vir joernalistiek is later na Markus Viljoen genoem.

⁷ Insig het egter nooit wins gemaak nie en is, ook ná herposisionering as meer populêre blad, in 2007 gestaak.

The post Huisgenoot as tydgenoot: ’n mediageskiedkundige kroniek van ’n tydskrif as “skrif” van sy tyd appeared first on LitNet.

Christia Visser gaan dit ver bring en sy verdien al die pryse wat sy vir dié film wen. Sy het die ongenaakbare rol van Tess in haar vroeë twintigs aangepak en meesterlik vertolk. Sonder haar sou die film sukkel. (Kan almal net ophou om haar die nuwe Charlize te noem? Ek het absoluut niks teen Charlize nie, en verstaan dat dit as ’n kompliment bedoel word, maar Christia is haar eie mens, haar eie aktrise, wat haar eie pad gaan volg.)

Die kinematografie is goed – die perfekgeraamde skote, gebleikte kleure en asemrowende landskap staan in skerp kontras teen die nagmerrie wat Tess se lewe is.

Daar is omtrent geen dialoog in die film nie. Die afwesigheid daarvan, die stilte wat dit skep, het vir Christia baie speelruimte gegee.

Die verhouding tussen Tess en har buurvrou, Madeleine, wat haar heeltyd wil help, is besonders. Die toneel waar Tess ten volle geklee in die bad sit, is aangrypend.

Die film is egter vir my effens deurmekaar. Sekere goed is onduidelik of uit hulle plek. Tess en ’n kliënt wat na slegs een (gefaalde) ontmoeting ’n intense “heart-to-heart” het? Die einste kliënt se vrou sit uit die bloute uit met ’n groep kinders onder Tess se balkon? (Hulle woon of werk nie in dieselfde omgewing nie.) Na die skietvoorval sal Tess seker polisiestasie toe geneem word? Maar tog wag sy en die dogtertjie wat sy gered het op die strand vir die einste kliënt, sy vrou en die dogtertjie se ma? Hoekom is die dogtertjie alleen gelaat as hulle weet sy is in gevaar? Wat laat Tess op daardie spesifieke oomblik aan die kind dink?

Tess se delging gebeur ook te vinnig en te maklik. Sy is as kind gemolesteer, en werk al vir ’n ruk op die strate. Sal ’n swangerskap haar so ongelooflik pla dat sy oornag met haar pilverslawing ophou? Sal sy werklik die hand van ’n vreemdeling vashou terwyl die arme kind ’n aborsie ondergaan? Die straatvrou met die goeie hart is ook al holrug gery as tema.

Dit is die gate in die draaiboek wat die film ongelukkig in die steek laat.

The post Tess – goed, maar nie sonder foute nie appeared first on LitNet.

De representatie en de constructie van post-apartheid Zuid-Afrika in de Nederlandstalige literatuur verdienen aandacht. Na de imagologische studie van Wilfred Jonckheere over dat onderwerp, Van Mafeking tot Robbeneiland. Zuid-Afrika in de Nederlandse literatuur 1896-1996 (1999), kunnen tal van meer recente teksten van Nederlandse en Vlaamse auteurs worden toegevoegd aan de werken waarbij de beeldvorming een centraal aandachtspunt is (oa Adriaan van Dis, Arjen Duinker, Tom Lanoye, Alfred Schaffer, Henk van Woerden en Peter Verhelst). Ook in de omgekeerde richting worden de Lage Landen verbeeld of als setting gebruikt in de Afrikaanstalige literatuur (oa Abraham de Vries, Karel Schoeman, Etienne van Heerden en Marlene van Niekerk). Transnational en Translational Studies leggen de interculturele referenties in beide literaturen bloot. Naast het imagologische perspectief kan daarnaast ook de transnationale intertekstualiteit worden bestudeerd, gaande van mentions en parateksten (bijvoorbeeld de vermelding van Paul van Ostaijen in de poëzie van Breyten Breytenbach en George Weideman) tot citaten, allusies en andere interdiscursieve reminiscenties. Over die onderwerpen van het literaire wisselverkeer tussen Afrikaans en Nederlands heb ik het niet.

Vanuit literair-institutioneel oogpunt is veel te zeggen over de Nederlandse literatuur, bijvoorbeeld in een Zuid-Afrikaanse (Afrikaanstalige) context. De canon van de Nederlandstalige letteren neemt in Zuid-Afrika een andere gedaante aan dan in de Lage Landen. Zuid-Afrikaanse lezers hebben om evidente redenen soms een gelijklopend en meestal een afwijkend beeld van de literatuur in Nederland en Vlaanderen. Geïnteresseerde Afrikaanssprekenden distilleren hun visie op de laaglandse literatuurproductie uit interviews met Nederlandse en Vlaamse schrijvers in Zuid-Afrikaanse media, tijdens literaire festivals zoals Woordfees (Stellenbosch) en Tuin van Digters (Wellington), ter gelegenheid van academische lezingen en universiteitscolleges en natuurlijk de beschikbaarheid van literaire vertalingen. Het dichtersfestival Tuin van Digters, dit jaar van 16 tot 18 september in het sfeervolle Breytenbach Sentrum, programmeerde vorig jaar de Nederlandse respectievelijk Belgische Dichters des Vaderlands Anne Vegter en Charles Ducal. Theo Kemp liet weten dat hij erover nadenkt een Vlaamse component toe te voegen aan het evenement in Wellington. Op het Woordfees in Stellenbosch traden eerder al schrijvers op onder wie Arnon Grunberg, Saskia de Coster, Arjen Duinker, Els Moors, Leonard Nolens, Dirk van Bastelaere, Annelies Verbeke en Tommy Wieringa. En tijdens het Dansende Digtersfees bijj Spier, in een regie van Breyten Breytenbach en Dominique Botha, was in mei 2016 HC ten Berge de Nederlandse gast. In het verleden waren er bijvoorbeeld de geroemde en soms beruchte literaire busreizen die Wium van Zyl organiseerde naar Oudtshoorn en elders. Aan live performances van Nederlandstalige auteurs is geen gebrek in Zuid-Afrika.

Geschiedenis van cultuurtransfers

De koloniale geschiedenis van Nederland heeft ertoe geleid dat de Nederlandse literatuur sinds het midden van de zeventiende eeuw present is in Zuid-Afrika. De bloemlezing Heerengracht, Zuid-Afrika. Nederlandse literatuur van Zuid-Afrika (2008), samengesteld door Olf Praamstra en Eep Francken, biedt een selectief overzicht van primaire Nederlandstalige teksten die zich afspelen in en gaan over Zuid-Afrika. Over de Nederlandse literatuur van Zuid-Afrika is veel geschreven. Op het einde van de negentiende eeuw en in de eerste decennia van de twintigste eeuw is onder anderen Gustav Preller (1875-1943), Zuid-Afrikaans literair criticus, een markante bemiddelaar. Deze gezaghebbende recensent introduceerde de impressionistische literatuur van de dichters van Tachtig in Zuid-Afrika en distantieerde zich op die manier van de belerende en moraliserende literatuur, op dat ogenblik nog steeds dominant in het Afrikaanse literaire landschap. In de boeiende geschiedenis van cultuurtransmissie van Nederlandstalige literatuur in Zuid-Afrika hebben in de periode na de Tweede Wereldoorlog actoren als Jan Greshoff, Karel Jonckheere, W.E.G. Louw, DJ Opperman, Ernst van Heerden en NP van Wyk Louw een bepalende rol gespeeld. Jan Greshoff emigreerde voor de oorlog naar de Kaap en vertolkte zijn rol als literair criticus, redacteur en lector in Zuid-Afrika. Karel Jonckheere ging over vertaalsubsidies in Brussel en maakte deel uit van de redactie van Standpunte. W.E.G. Louw doceerde Nederlandse letterkunde aan de Universiteit Stellenbosch en diens broer bekleedde in de jaren vijftig de leerstoel voor Afrikaanse literatuur aan de gemeentelijke Universiteit van Amsterdam. Opperman introduceerde in zijn befaamde Letterkundig Laboratorium bij zijn Stellenbosse dichters-studenten Nederlandstalige teksten. Ernst van Heerden behaalde in 1953 zijn proefschrift aan de Universiteit Gent onder het promotorschap van Frank Baur (vóór de oorlog was Anthonie Donker zijn begeleider aan de universiteit van Amsterdam) en werd later hoogleraar aan de Universiteit van die Witwatersrand in Johannesburg. Naast deze plejade van intermediërende figuren tussen Afrikaans en Nederlands hebben instituties zoals literaire en academische periodieken, boekenreeksen bij commerciële uitgeverijen (JL van Schaik en Human & Rousseau) in Zuid-Afrika de Nederlandstalige literatuur op de kaart gezet. Wilfred Jonckheere heeft in zijn bijdrage ”Een kennismaking met extra muros-uitgaven van Nederlandse literaire werken”, gepubliceerd in de Handelingen van het Colloquium Neerlandicum (1985), de oprichtingsgeschiedenis van de reeks “Literatuur van die Lae Lande” in het Kaapse fonds van Human & Rousseau beschreven. Eerst verschenen teksten in het Middelnederlands en uit de Gouden Eeuw bij Van Schaik (zowat alle dramatische teksten van Vondel), nadien kreeg de moderne Nederlandstalige literatuur een plaats in de korte tijd later door H&R opgerichte reeks. Na de uitgave van Willem Elsschots roman Kaas, met een inleiding van A.P. Grové, zijn Oeroeg van Hella Haasse, Gorters Mei, romans van Marnix Gijsen (drie titels!), twee boeken van Arthur van Schendel, een titel van Louis Couperus en S Vestdijk én nog twee prozatitels van Elsschot (Lijmen en Tsjip) opgenomen. Telkens leidde een Zuid-Afrikaans academicus in en is een glossarium opgenomen. De reeks, later uitgebreid met Ina Boudier- Bakker, WF Hermans, Hubert Lampo, Top Naeff en Jozef van Hoeck, was gericht op schoolgebruik en het universitaire onderwijs. Jonckheere spreekt in zijn artikel over de plannen, na een bijdrage van Luc Renders in Standpunte over de conservatieve tekstkeuze, de reeks uit te breiden met Hugo Claus (de toneeltekst Een bruid in de morgen was eerder al deel van de reeks), Jacques Hamelink, Gerard Reve en Maarten ’t Hart. Over de respons, behalve afwijzende reacties in Nederland waar een culturele boycot tegen het apartheidsregime van kracht was, is in een Zuid-Afrikaanse context niet zoveel bekend.

Zo zijn er tal van initiatieven en bemiddelaars die de voorbije decennia beelden van de Nederlandstalige literatuur voor Zuid-Afrikaanse lezers hebben geproduceerd.

Het hedendaagse grensverkeer

In tegenstelling tot de opname van oorspronkelijke Nederlandstalige literatuur in Zuid-Afrikaanse uitgeversfondsen, kwamen de voorbije jaren almaar meer vertalingen op de nationale boekenmarkt. Op basis van deze vertalingen behoren schrijvers als Herman de Coninck, Anna Enquist, Gerrit Komrij, Rutger Kopland, Alfred Schaffer, Miriam Van hee en Willem van Toorn tot de Nederlandstalige poëziecanon in zuidelijk Afrika. Ook proza- en toneelwerken van Tom Lanoye, Adriaan van Dis, David van Reybrouck, Tommy Wieringa, Henk van Woerden en binnenkort Stefan Hertmans, met de roman Oorlog en terpentijn, zijn beschikbaar in het Afrikaans. De vertalingen worden sporadisch gerecenseerd en bekroond met vertalersprijzen. Een van de meest productieve vertalers is Daniel Hugo. Naast dichtwerk en verschillende titels van Lanoye – Een slagerszoon met een brilletje, Kartonnen dozen, Sprakeloos en Gelukkige slaven – heeft Hugo onder meer De hormoonfabriek van Saskia Goldschmidt vertaald en nogal wat losse gedichten van Nederlandse en Vlaamse schrijvers. Een van de volgende ambitieuze vertaalprojecten is Het verdriet van België van Hugo Claus.

Het spreekt voor zich dat de onafgebroken vertaalarbeid van Hugo beeldbepalend is voor de Nederlandse literatuur in Zuid-Afrika. Hoewel hij niet de enige vertaler is – bijvoorbeeld Zandra Bezuidenhout, Hennie van Coller, Antjie Krog, Heilna du Plooy en Lina Spies vertalen literair werk vanuit het Nederlands – bepaalt hij in hoge mate de begin eenentwintigste-eeuwse receptie van de Nederlandstalige literatuur in het Afrikaans. Bepalen is misschien veel gezegd. Daniel Hugo ligt onder contract bij de Zuid-Afrikaanse uitgeverij Protea (Pretoria). De directeur is Nicol Stassen die er elk jaar in slaagt subsidiedossiers bij de letterenfondsen in Nederland en Vlaanderen gehonoreerd te krijgen. Méér nog, Stassen gaat er prat op met Protea Boekhuis de enige uitgeverij op het Afrikaanse continent te zijn die de Nederlandse literatuur vandaag promoot. Dit verklaart wellicht de gunstige respons op vertaaldossiers die geregeld in Antwerpen en Amsterdam worden voorgelegd. Daniel Hugo, voormalig redacteur van Protea, voert de contractuele vertaalopdrachten uit. Per jaar verschijnen een of meerdere titels. Tegen ijltempo worden de boeken geproduceerd door Protea. Overigens is de uitgeverij ook een sterke speler op het vlak van de Nederlandse en Vlaamse kinderliteratuur in Afrikaanse vertaling.

Dichter en vertaler Daniel Hugo werkt met die vele opdrachtvertalingen aan een gesubsidieerd beeld van de Nederlandse literatuur in Johannesburg en Kaapstad. Vlaamse en Nederlandse schrijvers worden ter gelegenheid van de bekendmaking van vertaald werk uitgenodigd voor interviews en op literaire bijeenkomsten. In oktober 2016 verschijnt de Afrikaanse editie van Oorlog en terpentijn, voldoende reden om Stefan Hertmans binnenkort uit te nodigen en te interviewen voor Afrikaanse kranten en televisie. Toen Gelukkige slaven van Tom Lanoye in een Afrikaanse uitgave is verschenen, traden de auteur en de vertaler bij tal van gelegenheden gezamenlijk op in Zuid-Afrika.

De intermediërende rol van actoren en instituten

Niet alleen vertalers en hun uitgevers dragen aanzienlijk bij tot de canon van de Nederlandstalige literatuur in het Afrikaanse taalgebied. Ook schrijvers, zoals Antjie Krog en Alfred Schaffer die ik eerder al een “bruggenbouwer” noemde, academische onderzoekers en docenten verbonden aan departementen Afrikaans en Nederlands zijn veelal beeldsturend. In Stellenbosch lezen de studenten dit academiejaar bijzondere recentere stemmen van de hedendaagse Nederlandstalige poëzie (Maria Barnas, Delphine Lecompte, Lieke Marsman, Els Moors, Ester Perquin, Marieke Rijneveld en Maarten van der Graaff) en al wat oudere stemmen (Al Galidi, Duinker, Michel, Nasr, Oosterhoff, Stitou, Van Haren en Wijnberg). Ook canonieke schrijvers van bij ons, onder wie Louis Paul Boon, Remco Campert, Willem Frederik Hermans, Harry Mulisch, Lucebert en Jan Wolkers, staan elk jaar op een literatuurlijst voor Zuid-Afrikaanse studenten. Naar verluidt scoort Marga Minco met Het bittere kruid nog steeds goed bij Afrikaanssprekende studenten, bij uitbreiding in de neerlandistiek extra muros. Tijdens mijn gastdocentschap spreek ik over de poëzie van Hugo Claus, Hans Faverey en Gerrit Kouwenaar, en ook de zogeheten postmoderne dichters in Vlaanderen staan dit semester op de agenda. Dergelijke (gast)colleges van Zuid-Afrikaanse docenten en gastsprekers uit de Lage Landen zorgen samen met vertalingen en culturele evenementen voor de gevarieerde beeldvorming van onze literatuur buitengaats. Ik heb het dan nog niet over verenigingen, zoals SASNEV (Suid-Afrikaanse Sentrum vir Nederland en Vlaandere, Pinelands-Kaapstad), SAVN (Suider-Afrikaanse Vereniging vir Neerlandistiek) en de Nederlandse Taalunie (subsidiënt van de Winterskole waarvoor docenten uit Nederland en Vlaanderen worden geëngageerd), en periodieken als Tydskrif vir Letterkunde, Stilet en Tydskrif vir Nederlands & Afrikaans die aanzienlijk bijdragen aan de promotie en de studie van de Nederlandse letteren onder het Zuiderkruis. Ook het boekenproject van Hennie van Coller, naar analogie met Perspektief & Profiel, met lemma’s over Nederlandstalige auteurs voor een Zuid-Afrikaans lezerspubliek, voegt binnen afzienbare tijd een dimensie toe aan de caleidoscopische beeldvorming.

Het vertoog over Nederlandstalige literatuur in Zuid-Afrika

De Nederlandstalige literatuur functioneert in een internationale context. Naast de aanwezigheid van buitenlandse (anderstalige) literatuur in het culturele landschap van Nederland en Vlaanderen, circuleren teksten van Nederlandse en Vlaamse auteurs in het Afrikaans, een zustertaalgebied van het Nederlands. Teksten worden gerecipieerd, over de Nederlandse letteren wordt gediscussieerd in Zuid-Afrika, tijdens debatten en in teksten wordt ernaar verwezen. Naar de receptie en perceptie van de hedendaagse literatuur in andere taalgebieden en de canonvorming aldaar moet onderzoek worden verricht. De kijk van buitenlandse lezers is vanzelfsprekend anders dan die van de moedertaalspreker. Het benieuwt me hoe deze buitenlandse recipiënten aankijken tegen Nederlandstalige literaire teksten, welke verwachtingen zij hebben en hoe anders het proces van hun lectuur verloopt.

Elk jaar ervaar ik de confrontatie van literatuur uit Nederland en het Nederlandssprekende deel van België met Afrikaanse lezers als verrassend en verrijkend. De blik is anders gedetermineerd, de culturele bagage is verschillend en de voorkennis, if any, compleet anders. Voor Zuid-Afrikaanse studenten nemen de docenten een beelddeterminerende rol waar. Sommige teksten die in ons taalgebied tot stand komen – dat beseffen we toch te weinig – maken deel uit van het gesprek over literatuur in Zuid-Afrika. Naar het verloop van dat gesprek zullen collega’s aan Zuid-Afrikaanse universiteiten en het Gents Centrum voor het Afrikaans (Universiteit Gent) de volgende jaren onderzoek verrichten. Het spreekt voor zich dat lezers maar ook academici, journalisten, uitgevers en vertalers in belangrijke mate stof leveren voor dat gesprek. Receptieonderzoek en ook vertaalwetenschappelijke studie zullen deel uitmaken van het veldwerk. Vertalen gebeurt niet één op één. Er wordt een vertaalslag gemaakt die er dus voor zorgt dat de vertaling in mindere of meerdere mate afwijkt van de zogeheten brontaaltekst. Ook die studie moet deel uitmaken van het comparatieve onderzoek waarbij de soms complexe mechanismen van de beeldvorming in kaart worden gebracht. Websites, zoals Versindaba, dragen bij tot de promotie van en het kritische commentaar bij Nederlandstalige poëzie in het Afrikaans. Het verdient zonder meer aanbeveling de interactie tussen de Afrikaanse en de Nederlandstalige poëzie nog te bevorderen. Het poëzieaandeel van Nederlandse en Vlaamse schrijvers kan worden verhoogd en literaire dialogen of geïnitieerde duetten kunnen de twee literaturen dichter bij elkaar brengen. Ook deze website, LitNet, speelt in het transnationale verkeer en de discussie over Nederlandstalige literatuur in Zuid-Afrika een faciliterende rol. Dat idiosyncratische keuzes, zoals van een uitgever, een vertaler, een festivalorganisator en een webmaster, sterk bepalend zijn voor wat ik de canon van de Nederlandstalige literatuur in Zuid-Afrika noem, spreekt voor zich. Voor de Nederlandstalige literatuur, al dan niet in vertaling, is in Zuid-Afrika blijkbaar nog steeds – met de woorden van Adriaan van Dis in Leeftocht. Veertig jaar onderweg (2007) – een vruchtbare “zaaigrond” aanwezig.

Yves T’Sjoen (Universiteit Gent en Universiteit Stellenbosch)

The post Nederlandstalige literatuur onder het Zuiderkruis appeared first on LitNet.

Sy klink soos lente is 50% rom-kom en 50% buddy movie. Dit verskuif geen grense nie, maar doen omtrent als reg.

’n Paar mense se wenkbroue gaan lig oor die gevloekery in hierdie rolprent. Ek dink wel Stiaan Smith se draaiboek is eg Joburg en bliksems vars. Die dialoog vloei en dit meng Afrikaans en Engels en lekker vloekwoorde op ’n manier wat nie steur nie.

Die energie tussen die hoofakteurs, en tussen Stiaan en sy mechanic buddies, is die gom wat die film aanmekaar bind. Die regte akteurs is gekies en hulle het goeie leiding by Corné van Rooyen ontvang. Elize Cawood en Wilson Dunster se kamees steel egter die kollig. Ek sal enige tyd na ’n spin-off kyk met dié twee in die hoofrolle.

Die stilering en kamerawerk is uit die boonste rakke. (Dis koue kos, skat kon by so ’n benadering gebaat het.) Daar was nie een toneel wat oortollig gevoel het nie.

Die hoogtepunt vir my was Wilson Dunster se monoloog oor vrouens. Ben (Stiaan Smith) steek die feit dat hy ’n mechanic is, weg vir die meisie op wie hy verlief is. Hy voel nutteloos. Hy voel hy moet na haar kan kyk. Wilson se antwoord? Vrouens kan na hulleself kyk. Amen.

Sy lyk soos lente sal jou laat hardop lag en verlang na goeie vriende.

The post Sy klink soos lente is bloot lekker appeared first on LitNet.

Die gehalte van Suid-Afrikaanse, en veral Afrikaanse, films is verbysterend. Ons het van die beste akteurs, kameramanne, produksiespanne, skrywers, regisseurs en stileerders. Nog belangriker, ons het die stories. Soos met Modder en bloed neem Skollie een van ons inheemse stories en omskep dit in ’n meesleurende film. Die storie gee mens insig in die ontstaan van bendes, in die bekoring van behoort aan iets. Tien uit tien daarvoor.

Ongelukkig is die film omtrent ’n uur te lank. Als wat goed is aan Skollie – wêreldklas kinematografie, goeie spel deurgaans ’n ouwêreldse styl van regie, die pragtige Kaaps wat gepraat word, perfekte stilering – word gekniehalter as mens sit en wens die film wil nou klaarmaak.

Ek het al baie lang films gesien in my lewe. As dit jou vasvang, vlieg die drie ure verby sonder dat jy dit agterkom. Skollie het my aanvanklik vasgevang, maar toe uitgeput. Behalwe dat die film drie ure lank is, is dit die heeltyd in jou gesig. Daar is nie ruspouses nie. Jy word ingegooi en drie ure later uitgetrek.

Die film sou baie geslaagd gewees het as ’n 6-episode-minireeks op kykNET. Ek bedoel dit nie as ’n belediging nie. Debuutregisseur Daryne Joshua is ’n storieverteller van formaat. Hy het duidelik ’n oog vir besonderhede, en kan goeie vertolkings uit sy akteurs kry. As hy ses ure het, opgedeel in episodes, sal dit sorg vir plaaslike TV wat kan meeding met van die ongelooflike reekse wat nou oorsee gemaak word.

Ten slotte is Noem my Skollie ongelooflik goeie vermaak wat ’n paar moeilike onderwerpe – manlike verkragting, bendes, die siklus van geweld – toeganklik maak vir die algemene publiek.

The post Noem my Skollie vertel een van ons stories appeared first on LitNet.

Die US Woordfees se baie suksesvolle eerste kortverhaalbundel, wat in 2016 tydens die Woordfees bekend gestel is, sal in 2017 selfs meer skop hê wanneer die skrywer van die wenverhaal wat in die bundel opgeneem word, R30 000 losslaan.

Du Toitskloof Wyne, wat kragte met die US Woordfees saamsnoer in hierdie inisiatief, is die trotste borg van die prysgeld.

Hierdie nuwe fase hoop om die beeld van die kortverhaal, as "kleinsus van die roman", reg te stel, sê Madri Victor, koördineerder van die projek. "Die fokus bly, soos altyd, op verhale van hoë gehalte. Die 2017-bundel gaan beslis iets wees om na uit te sien – vir skrywers en lesers."

Oor Du Toitskloof Wyne se betrokkenheid sê Marius Louw, uitvoerende hoof, die kompetisie is ’n uitvloeisel van die wynkelder se SA Wynskrywer-kompetisie wat sedert 2013 gehou word. "Du Toitskloof Wyne het die afgelope paar jaar in verskeie hoedanighede nou saamgewerk met die US Woordfees." Hy sê die idee om die US Woordfees te help om blinknuwe Afrikaanse kortverhale te soek verleen ’n nuwe dimensie aan die wynbedryf se betrokkenheid by die letterkunde en kultuur.

Nog ‘n verandering is dat persone wat nog nie voorheen gepubliseer het nie, ook vanjaar mag deelneem. “Ons wil ook graag vars, nuwe stemme ontdek en nooi dus ongepubliseerde skrywers om ook in te skryf,” verduidelik Victor.

Diegene wat belangstel om meer oor die kompetisie te wete te kom of wat wil inskryf, kan gaan na www.woordfees.co.za of www.dutoitskloof.co.za en volg dan die skakels. E-pos met navrae kan ook gestuur word aan Olivia Wallow by fees@sun.ac.za. Skrywers wie se verhale in die bundel opgeneem gaan word, sal vroeg in 2017 in kennis gestel word. Die wenverhaal word eers tydens die bekendstelling van die bundel, ten tyde van die Woordfees van 3-12 Maart 2017, aangekondig.

Die sluitingsdatum vir inskrywings is 31 Oktober 2016 om 16:00.

The post Persverklaring: Wenverhaal in US Woordfeesbundel 2017 kry R30 000 appeared first on LitNet.

 Vir sy navorsing vir die weeklikse Regsalmanak-rubrieke maak Gustaf Pienaar grotendeels van Juta Law se aanlyn biblioteek gebruik.  Hierdie regsbiblioteek is ‘n omvangryke naslaanbron van hofsake, wetgewing en ons land se dinamiese grondwetlike ontwikkeling. Juta Law stel hierdie bronne goedgunstiglik tot Gustaf se beskikking vir die skryf van hierdie rubrieke. Vir nadere besonderhede besoek www.jutalaw.co.za.         

Miskien onthou jy nog die grusame botsing in November 2006 naby Somerset-Wes tussen ‘n voorstedelike trein en ‘n vragmotor vol plaaswerkers. Dit het omstreeks sewe-uur op daardie noodlottige oggend gebeur.

Ene Zeelie was die bestuurder van ‘n Mitsubishi Canter-vragmotor wat aan die eienaar van ‘n druiweplaas behoort het. Die vragmotor het 29 plaaswerkers vervoer wat daardie dag op die plaas sou gaan werk. Dit was Zeelie se eerste dag in diens van die druiweplaas en dus ook sy eerste rit met die betrokke vragmotor. Om hom met die roete vertroud te maak, het die plaaseienaar se seun, Morné Kershoff, hom vergesel. Hy het voor langs die bestuurder gesit.

Op pad na die Croyden-spooroorgang is Zeelie gewaarsku om by die stopteken – daar was nie waarskuwingsligte of ‘n valboom nie – stil te hou, wat hy ook gedoen het. Daar was nie ‘n trein in aantog nie. Zeelie het weggetrek, maar toe die vragmotor óp die treinspoor was, het die enjin gestaak en Zeelie kon dit nie weer aan die gang kry nie. ‘n Voorstedelike trein was teen 96 km/h uit die rigting van Somerset-Wes in aantog en dit was duidelik dat ‘n botsing sou plaasvind. Kershoff en ‘n paar van die plaaswerkers agter op die vragmotor se bak het daarin geslaag om uit en af te spring voordat die trein die vragmotor getref en nagenoeg 510 m ver gestoot het. 19 van die vragmotor se passasiers – insluitend die bestuurder, Zeelie – is op slag dood en 12 is ernstig beseer.

Die treindrywer was ene Harriet Mxalisa. Toe sy die vragmotor op die spoor voor haar sien, het sy haar pos verlaat en na agter in die lokomotief gevlug.

Treinlokomotiewe, verstaan ek, is almal toegerus met wat in Engels genoem word ‘n “dead man’s break”. Dit is ‘n noodremstelsel wat die treindrywer se beheer van die lokomotief monitor. Indien ‘n drywer se hande die stuurbeheer van die lokomotief laat los, gaan die trein se noodrem binne vyf sekondes daarna outomaties aan. Dit is wat gebeur het toe Mxalisa na agter in die lokomotief gevlug het. Sy het egter versuim om self die trein se noodrem te aktiveer alvorens sy haar pos verlaat het. Het sy dit gedoen, sou die trein onmiddellik – en nie eers vyf sekondes later nie – begin rem het. Dit kon die hewigheid van die botsing aansienlik verminder het. Gelukkig vir Mxalisa is sy nie beseer nie.

Later daardie selfde dag het die Spoorveiligheidsreguleerder, wat kragtens Wet 16 van 2002 in die lewe geroep is, die botsingstoneel ondersoek en oplaas aan Metrorail drie keuses gestel: hulle moes die betrokke kruising vermy (vermoedelik deur ‘n ander roete te volg); of hul moes die kruising onmiddellik vir motoriste drasties veiliger maak; of hulle moes die snelheid van treine in aantog tot die kruising aansienlik verminder. (Ten tye van die botsing was die maksimumsnelheid 90 km/h.)

Metrorail het dadelik verdere waarskuwings ivm die oorgang vir motoriste aangebring en die snelheid van treine na 40 km/h verminder en wel vanaf die tweede sirenebord, wat presies 125 m van die oorgang af is. Van daardie punt af moes die trein se sirene ook onafgebroke geblaas word.

Twee van die vragmotor se vroulike passasiers wat in die botsing beseer is – Primilda Jacobs en Carolina Hendricks – het ‘n skadevergoedingseis teen die Metrorail-filiaal van Transnet wat die voorstedelike diens verskaf het, ingestel. Hul het aangevoer dat Metrorail nalatig was deur 90 km/h as maksimumsnelheid vir treine in aantog tot die kruising te bepaal; dat daar nie waarskuwingsligte by die oorgang was nie; dat die drywer versuim het om self die noodrem te aktiveer; en les bes dat die spoorlyn by die oorgang só oorgroei was dat dit die uitsig op aankomende treine vir motoriste gedeeltelik versper het. (Die omgekeerde sou natuurlik ook waar wees: treindrywers se uitsig op die oorgang sou ook deur die welige plantegroei verminder word.)

Die hooggeregshof in Kaapstad het die twee dames se eise van die hand gewys, waarna hulle hul na die hoogste hof van appèl in Bloemfontein gewend het. In sy uitspraak van 17 September 2014 – waarmee al die appèlregters saamgestem het – beslis appèlregter Majiedt oplaas in die guns van die twee dames.[1]

Die basis van die hof se beslissing is dat twee belangrike vereistes vir deliktuele aanspreeklikheid bewys is: die skade was voorsienbaar en ‘n redelike persoon sou stappe gedoen het om dit te voorkom. Daarin het Metrorail versuim.

‘n Kernvraagstuk was treine se toegelate snelheid van 90 km/h in aantog tot die oorgang. Die hof het beslis dat die risiko van ‘n botsing by daardie spesifieke oorgang hoog was; dat, ingeval ‘n botsing wel sou plaasvind, die skade ernstig sou wees; en dat die voordeel vir Metrorail van die toegelate spoedgrens van 90 km/h gering was: die vermindering van die toegelate snelheid na 40 km/h oor ‘n betreklik kort afstand sou tot gevolg hê dat ‘n trein slegs agt sekondes later by sy bestemming sou aankom. Uit ‘n koste-oogpunt was daardie agt sekondes ignoreerbaar klein, het die hof beslis.

Wat hierdie uitspraak interessant en van besondere betekenis maak, is die hof se opmerkings oor die funksie en nut van deskundige getuienis. Onthou, die eisers se saak was onder meer dat die toegelate snelheid van 90 km/h in aantog tot die oorgang onredelik hoog was. Die redelikheid al dan nie van so ‘n snelheid moet aan die hand van deskundige getuienis bewys word. Anders gestel: dit kan nie uit iemand se duim gesuig word nie.

Die eisers het die deskundiges – twee meganiese ingenieurs en ‘n stadsbeplanner – as deskundige getuies geroep. Ook het drie inspekteurs van die Spoorveiligheidsreguleerder namens die twee appellante getuig dat, onder meer, die spoedgrens van 90 km/h onder die omstandighede onvanpas was.

Die hof was aan die ander kant glad nie beïndruk met die enkele deskundige getuie wat ten behoewe van Metrorail getuig het nie. Die hof het bevind dat hy swak voorbereid was; dat hy twisgierig was; en dat hy geneig was om in belangrike opsigte Metrorail se kant tot elke prys te probeer handhaaf. “It is well established,” het regter Majiedt beslis, “that an expert is required to assist the court, not the party for whom he or she testifies. Objectivity is the central prerequisite for his or her opinions.”

Die hof was krities oor die verhoorhof se versuim om die waarde van die gelewerde deskundige getuienis te beoordeel en ‘n keuse te maak oor watter getuienis swaarder as die ander geweeg het. In dié besondere saak, het die hof beslis, was die getuienis van die appellante se deskundiges veel meer werd as dié van Metrorail, en dit het ‘n bepalende rol gespeel in die hof se handhawing van die twee dames se appèl.

[1] Jacobs and Another v Transnet Ltd T/A Metrorail and Another 2015 (1) Sa 139 (Sca) A

The post Regsalmanak: 'n Grusame botsing en die waarde van deskundige getuienis appeared first on LitNet.

• Réney Warrington was op die paneel van beoordelaars by die kykNET Silwerskermfees 2016.

Die algemene standaard van die 2016 Silwerskermfees kortfilms was besonder hoog. Dit was inderdaad moeilik om te besluit vir watter film/akteur/regisseur om te stem, maar op die ou einde is ek baie gelukkig met die wenners wat ons aangewys het.

Een probleem wat in omtrent elke kortfilm voorkom, is die gate in die draaiboek. The gaping plot holes. Deure en hekke wat oopgelos word. Geen veiligheidsgordels nie. ʼn Bejaarde oom wat ʼn jong, sterk man in ʼn publieke ruimte kan oorrompel. ʼn Ou tannie wat ʼn wildvreemde jong man as haar versorger aanstel. Die lys gaan aan. As jy jou karakter op ʼn punt wil uitbring, moet die rede, die reis tot daar, sin maak.

Wat hier volg, is ʼn paar vinnige notas oor meeste van die films.

Onthou

Onthou hanteer moeilike onderwerpe – oudword, doodgaan, alleen wees – sonder om weg te skram, en met ʼn tikkie humor en net genoeg deernis.

Daar is heerlike besonderhede, soos die ou tannie se warmwatersak, die voordeur wat deurgaans amper swart en wit voorkom, maar eintlik rooi is, en die gebruik van bloeisels.

Ongelukkig is die premis van die film verregaande – geen ou tannie in ʼn ouetehuis gaan ʼn wildvreemde jong man toelaat om by haar in te trek en haar liggaamlik te versorg nie. Verder is die ontwikkeling van hul verhouding te vinnig. Hulle gaan van baklei tot saamdans in ʼn oogwink.

Merk.Sny.Stoor

Wat vir my uitstaan, is die redigering van beelde en klank: die vinnige, stotterende terugflitse gee vir jou onmiddellike insig in Chris se geestestoestand, maar die stadige skote bou weer die spanning op. Dit maak Chris ekstra grillerig.

Ek het gehou van die min dialoog. Dit plaas al die verantwoordelikheid op die speler, en Jacques Bessenger stel nie teleur nie.

Die toe-oë verftoneel was lieflik, so ook die Marmite-roosterbrood-tema.

Weer eens is daar ongeloofwaardige elemente. Karlien los haar voorhek en voordeur oop. In Johannesburg? Chris kan dit net oopstoot? Sy drink wyn, dans en trek uit voor oop gordyne? In Johannesburg? Hoekom bel sy nie die polisie wanneer sy die kans kry nie? Hoekom skree sy nie?

Lilani Prinsen was ook nie oortuigend as die slagoffer nie. Ek het zero empatie met haar gehad.

Koue voete

Die film was nie geslaagd op enige vlak nie. Die inbreker breek te maklik in. Niemand hoor hom nie. Dronk partytjiegangers loop nie op straat in Joburg-buurte rond nie.

Die bloed op die selfoon, en die slagoffer wat na die foon uitreik is melodramaties. Die verskillende koue voete is ʼn cliché.

Die dialoog was uiters swak: "Nee, jy doen nie." "Ge-dump." "Ek kan nie hiermee deal nie …" Die klaviermusiek was boonop op plekke harder as die stemme.

Die muse

Milan Murray steel die kollig. Verder is die film snaaks, sexy, maar voorspelbaar. Jy sien die affair op ʼn myl, asook die rugstekery.

Weer eens is die premis van die film verregaande. Niemand teken deesdae ʼn dokument wat halfpad onder ʼn hoop papiere weggesteek is nie.

Kolskoot

Die openingstoneel by die begrafnis is omtrent perfek – die dol karakters, die paar tekkies, die sigeuner-/wêreldmusiek en die rent-a-mourner-plakker agter op die Mini.

Die regisseur se oog vir besonderhede beïndruk – die ou Mini, die dooie goudvissies, die Crocs, die hout-enkelbedjie, baked beans uit ʼn blikkie eet en die tuindwergies wat omgery word.

Dan is daar ongelooflik snaakse tonele, soos die toaster in die bad, die kat en die glasbottel en die biker wat met gekruiste arms in die kroeg staan.

Al wat ek teen die film het, is die stomp einde, maar dan hoop ek iemand neem dit as inspirasie om ʼn vollengte Kolskoot te verfilm. Ag toe.

Arts

Die werklik mooi openingstoneel met die toerusting, potlode en hout is net die begin van ʼn film wat met groot sorg vertolk en verfilm is.

Estelle se obsessiewe gewoontes word realisties vasgevang. Sy word dank vader nie as dom uitgebeeld nie, maar dit waartoe sy in staat is, word ook nie verromantiseer nie. Ek het nie die wending sien kom soos in baie van die ander kortfilms nie. Welgedaan.

Ander hoogtepunte was die stres van die ouers wat uitgebeeld word, en dat dit gewoonlik die pa’s is wat wegloop.

Spoorloos

Spoorloos het goed afgeskop met die pa-en-dogters-toneel. Sy absolute liefde vir hulle was duidelik. Dan loop dinge skeef. Sy belangstelling in die vrou wat hy maar drie keer in sy taxi rondry, ontwikkel te vinnig. Sy verlies is nie geloofwaardig nie. Sy kop op die stuurwiel, neerval op die sypaadjie is dus oortollig.

En weer is daar gate in die draaiboek. Hoe het hy by haar woonstelblok ingekom? Hoe het hy geweet in watter nommer sy bly? Die hangertjie wat oor die truspieëltjie hang, is soms daar, soms nie.

Mens kry insig in sy lewe, maar weet absoluut niks van haar nie.

Vlees van my vlees

Die energie tussen Erica Wessels en James Alexander was gemaklik, amper bekend. Die dialoog het natuurlik bygedra tot hul ongelooflike vertolkings. Dit is moeilik om ʼn bakleiery vas te vang sonder dat dit gedraaiboek klink. Matthys Boshoff het dit perfek reggekry in die uittrektoneel.

Daar was lieflike besonderhede wat baie aan ʼn mens se verbeelding oorgelaat het. Die hartmasjien wat ophou klop. Die vaderfiguur wat in die gang afloop. Die gebroke hart aan die einde …

Ek het dit reeds op FlitsTV gesê, maar ek sê dit weer. Dit is moeilik om die wêreld van ʼn erg gestremde persoon en sy of haar direkte familie vas te vang. Vlees van my vlees kry dit reg om in min of meer 20 minute die tragedie, die weerloosheid en totale hulpeloosheid uit te beeld.

Die bok

Die bok is, soos die meeste van die ander kortfilms, werklik mooi geskiet. Die dialoog is ouwêrelds, maar nie hakerig of vreemd nie. Christia Visser staan weer uit. Die bok is een van die min kortfilms waarvan die klaviermusiek nie stroperig was nie!

Hum

Perfekte rolverdeling. Ongelooflike stilering. (Sielkundige se spreekkamer.) Kinematografie wat bydra tot die bui van die film. Nie stroperige musiek nie! (Dit is raar.) ʼn Onderwerp nog nie in Afrikaans aangeraak nie.

In sy geheel is Hum ʼn perfek-geïntegreerde geheel van al sy onderdele.

Plankekoors

Die meeste van die kortfilms het ʼn soortgelyke gebleikte kleurskema gehad. Niks fout daarmee nie. Plankekoors se Wes Anderson-tipe helder, “OTT”-kleure het wel uitgestaan in die groep films. Dit was pret en het totaal en al sin gemaak vir die tipe film wat dit is.

Die dialoog was skerp, en nuut, en het gevloei tussen die gesoute Antoinette Kellerman en Greta Pieterse.

Weer was daar ʼn oog vir besonderhede: die stilering van die aantrekkamers, die trui met die katte op en die twee aktrises se grimering wat verander wanneer die perspektief verander.

Een van my gunstelinge.

Die biker

Die biker is ʼn lekker grillerige film met ʼn donker sin vir humor.

Van die besonderhede wat uitgestaan het, was die rytjie grafte, die naam Remhoogte, die aansteek van die sigaret met die kers.

Die beste deel van die film was die dialoog. Wanneer laas het jy “pens en pootjies”, “snert”, “gomtor”, “lae lak” of “asgat” gehoor?

ʼn Bietjie ekstra diepte/menslikheid sou nie seergemaak het nie.

Oom

Een van beste tonele uit al die films kom uit Oom. Pierre van Pletzen takel eers ʼn miershoop met die aktetas, dan spring hy op die tas tot dit flenters is. Die spoed van die toneel, Pierre se onhandigheid wat later meer aggressief word, laat jou eers lag, en dan frons.

Die blues, die ‘70s B-grade openingskrediete, die gebruik van ʼn ou VW Citi Golf, dialoog soos “Is jy ʼn lekker oom?” en “Chris werk net vir Chris”, is als lekker.

Die afdankingstoneel se kamerawerk het wel afgesteek teen die res van die film se kinematografie. Dit is ʼn gemiste geleentheid, want Anrich Herbst se slymerige vertolking was perfek.

My grootste probleem is die pakkie in die kattebak. (Ek wil nie te veel verklap nie.) Behalwe dat ek dié wending sien kom het, dink ek was dit uit karakter vir die oom.

http://kyknet.dstv.com/2016/06/14/silwerskermfees-2016-top-15-kortfilms

The post 'n Oorsig van die kortfilms van kykNET Silwerskermfees 2016 appeared first on LitNet.

Vusi Beauchamp (foto verskaf)

Die Boekmerke-uitstalling vind Vrydag, 16 September 2016 by die Breytenbach Sentrum plaas.

Elsibe McGuffog, een van die deelnemende kunstenaars aan Boekmerke, het ‘n onderhoud met een van die ander kunstenaars, Vusi Beauchamp, gevoer.

Anne-Ghrett Erasmus, kurator by die Breytenbach Sentrum op Wellington, vertel dat sy Vusi Beauchamp se kunswerke vir die groepsuitstalling gekies het weens die geskrewe kommentaar in sy beelde. “Dis sosiaal, sowel as polities,” merk Erasmus op. Daar is meer as 30 kunstenaars wat uitstal.

Vusi, please describe yourself.

I would describe myself as an artist, multimedia designer, and art director. For the past 12 years I have created artworks by means of painting, spray painting and stencils in order to comment on social issues, and on the politicians and events that make up the South African social landscape. More recently I have used silk screening in order to bring the content of the work (that is, critical observation of people and events) closer to a media-based technique. These works are the artistic version of satirical journalism and social critique, often controversial. They depict stereotyping by the media. Humour is an important ingredient, as it is in plays, comic books and paintings. This dual vision (of looking at events both from the inside and outside) reflects the way in which perception is shaped by the media and subsequently becomes reality, and affords the viewer a glimpse of contemporary local politics as well as lived experience in the urban jungle.

Is there a bit of Jean-Michel Basquiat in your work? Are you influenced by him?

Yes, my work is heavily influenced by Basquiat. The commentary in his artworks and his raw techniques of applying paint or oil stick are pure genius. I am also influenced by Andy Warhol, his long-time art collaborator.

At what age did you realise you wanted to create art?

I really don’t remember. I have been painting, drawing and writing for most of my life. It was when I was exposed to art in high school that I decided this is my journey.

Tell us about your chosen medium.

I work with acrylic, oil paint, charcoal and oil sticks. They all have their own personalities that drive my process in creating art.

Where do you have your studio? And what is your ideal working environment? (Music? Company? Peace and quiet? Regular hours?)

I work in my small studio in Pretoria. It is not comfortable and I like it that way; it reminds me every day that I have made it. I get to do what I love in my lifetime, and all the challenges, heartbreak and disappointment have been blessings that have been preparing me for this journey and truly understanding the meaning of freedom.

I play music only when I finish a work, accompanied by a glass of red wine. I have been listening to Janis Joplin and John Lee Hooker a lot these days, but I try not to play music when I work. Writing gives me peace, I am currently in pre-production for my first film feature; I will give more information when the movie is done.

Which work do you consider your best? And your worst?

I really don’t think in that fashion; it is already hard to let go of my work; they are little pieces of me.

Your work is influenced by comic art. Any specific comic artists?

I use comic art characters in my works inspired by Tin Tin in Congo 1931, the Mexican comic character Memin Penguin, and other racist caricatures that have been used to depict black people in comic books throughout history.

What responses have you received from viewers? Do people see humour or satire in your work?

I do get mixed reactions. I do play with satire in some of my works. Some people will see the cartoon caricature and think nothing of it; some get offended by the images. The use of black stereotype coons in my work is to take the power away from the images; these images are still very alive today through television, films and TV adverts because of ignorance and the colonial legacy. Unfortunately, half of the South African population is not educated about the arts.

Has your style changed or developed over the years?

My style and technique improves every time I start a new work since, I suppose, the more you grow the less anal you become.

How is your family supportive in your career?

My parents paid for my schooling, took me to exhibitions, bought materials for me – and, for me, that’s enough support. In terms of really understanding what I do? A big no.

Which South African art would you collect?

I am collecting a lot of up-and-coming artists from Pretoria and Johannesburg, but I do have two Diane Victor etchings, and I want more.

Whose work inspires you most?

That of Ai Weiwei, a Chinese contemporary artist.

How did you go about brainstorming an idea for the Boekmerke exhibition? Or did you have an existing work that was appropriate for the theme?

My works are like bookmarks in a way, and Anne-Ghrett, the curator of the gallery, wanted the work in the gallery. A brave lady.

In which other galleries has your work been exhibited before?

The Goodman Gallery (Johannesburg and Cape Town), Kalashnikovv Gallery (Braamfontein), Fried Contemporary Gallery (Pretoria), University of Pretoria, and a few international group shows.

Do you ever experience a creative block?

No. I feed my brain with books, travelling, art and natural history museums, shebeens, documentaries and good wine.

What languages do you speak?

I speak Xhosa, Zulu, Sotho, English and little bit of Afrikaans.

Vusi Beauchamp studied print-making and painting at the Tshwane University of Technology and Graphic Design through Damelin. His solo exhibitions include Woordfees, Stellenbosch (2016); Paradise of the Damned, Pretoria Art Museum (2015); and Smoking Cheese, Obert Contemporary, Johannesburg (2009). He has participated in group exhibitions at the Cape Town Art Fair (2016); Twenty: Art in the time of democracy, Pretoria Art Museum (2015); Protest, Hazard Gallery, Johannesburg (2015); Between Democracy, Constitutional Hill (2015); Johannesburg Art Fair (2015); and Goodman Gallery, Cape Town (2014).

Verdere inligting oor die uitstalling

Vrydag, 16 September om 17:00 vier die Fees van Digters ook die visuele kunste met die boekmerke-uitstalling. So word die tema verduidelik:

‘n Boek (s), -e, ingebonde, bedrukte of beskrewe blaaie papier.

‘n Merk, (s) –e, teken, stempel, onderskeidingteken; maaksel

(volgens die Verklarende Afrikaanse Woordeboek – Kritzinger, Labuschagne en Pienaar)

Met hierdie uitstalling vier die Breytenbach Galery alle vorme van boeke – romans, digbundels, fiksie, nie-fiksie… alle merke gemaak op beskrewe papier.

Die gasspreker is Danie Marais. Anne-Ghrett Erasmus verwelkom die publiek om Vrydagaand die uitstalling gratis by te woon. “Maar,” voeg Erasmus by, “hulle moenie net vir die wyn en happies kom nie!”

Kaartjies vir die Fees se ander verrigtinge kan by die Breytenbachsentrum gekoop word.

Van die deelnemende kunstenaars vir Boekmerke is:

Judy Woodborne, Louis Jansen van Vuuren, Anton Brink, Strijdom van der Merwe, Ceramic Matters, Hardy Botha, Ann Marais, Clare Menck, Frans Mülder, Antoinette Cloete Nel, Sharlé Matthews, Carina du Randt, Willie Bester, Rae Goosen, Evette Weyers, Cathy Brennon, Ruhan Janse van Vuuren, Vusi Beauchamp, Kobus le Grange, Frank van Reenen, Bastiaan van Stenis, Jean Dreyer, Kirby van der Merwe, Willem Pretorius, Annette Snyckers, Willie Steyn, Hennie Meyer, Theo Paul Vorster, Victoria du Toit, Mzimasi Funo, Fanie Marais, Marinda du Toit en Elsibe McGuffog

Vind verdere inligting oor die galery en uitstalling hier:

https://www.facebook.com/breytenbachgalery/?fref=ts

Die boekmerke-uitstalling wys vanaf 16 September tot 20 Oktober 2016.

Komende naweek loop die Fees van Digters vir die eerste keer oor drie volle dae (16 tot 18 September). Vir verdere inligting oor die fees:

www.breytenbachsentrum.co.za

• Kunswerke is deur die kunstenaar voorsien en is ongetiteld

The post Tuin van Digters 2016: Onderhoud met Vusi Beauchamp appeared first on LitNet.

Abstract

The Afrikaans magazine Huisgenoot celebrated its centenary in May 2016. This article uses a media-historical point of departure to record the development of Huisgenoot from 1916 to 2016, with a focus on its idealistic-ideological ideals as a publication of its time, as well as its market-driven goals in every era of its existence. Media history as the field within which this analysis is located is outlined, as is the historical context for the development of the publication. This is followed by a discussion of the development of the magazine in terms of both its service ideals and its profit focus – or, in other words, its idealistic ideology and its market-driven ideals. It is also necessary to highlight the publication's specific contribution to the development of Afrikaans, as this is closely connected to the magazine’s history. The subsequent chronology attempts to describe how the magazine has developed as a chronicler of its time, and how it has met the demands of its time – from a narrowly focused Afrikaner cultural publication one century ago to the magazine it is today, with a more global, popular-cultural approach. In particular, the chronology shows how, over one century, Huisgenoot has established itself not only as a “home companion” (the meaning of the Afrikaans title), but also as a reflection of its time, and thus how it has maintained itself as an evergreen publication in changing markets.

For its first 60 years of existence, the two goals mentioned were more or less in harmony. However, market factors, together with the psycho- and demographics of its target market, subsequently changed over time, and the magazine reached a tipping point in its sixth and seventh decades when it had to reposition itself in a radical new way in order to survive. The resulting emphasis on what has been a mainly commercial, market-driven consumer magazine is accordingly described. Nevertheless, the magazine succeeded in repositioning itself still to remain a “home companion”, even after 100 years.

In terms of media history, the point of departure according to the Rankian dictum of “to simply show how it really was” (in Stroud 1987:379) – the famous verdict on the essence of historiography – might be too simplistic an approach. Leopold von Ranke regarded as the father of modern historiography, can, of course, be criticised in our much more complex era, especially given the debate on whether historiography falls within the humanities or the social sciences, and thus whether it should be studied from a positivistic or critical point of view. This study, however, accepts Fourie’s (2007) statement that the positivistic and critical approaches are the basis of the two theories from which mass communication developed and that, in essence, the two complement each other.

The historical research method, according to which primary and secondary sources are used to compile data, was followed in order to build what is known as a “critical contextual link” between the present and the past. In doing this, the researcher focuses on the question of understanding the magazine as a phenomenon of its time by understanding its history. Lundy (2008) emphasises that the historical method is more than just a collection of data and its end result (the report in which it is recorded), but that it can also draw theoretical and holistic conclusions on historical events and eras. Still, one has to be aware of, and acknowledge, that (media) history can only collect, compile and interpret “fragments”.

Magazine studies is a relatively understudied field in the also relatively understudied field of media history, the latter a recent phenomenon and an understudied sub-discipline in the field of journalism and media studies. For the literature overview the following were found regarding magazine studies: the master’s studies by Rabe (1985), Townsend (2004), Rossouw (2005), Nänny (2007), De Villiers (2009), Ekron (2010) and Van der Linde (2010); and journal articles on consumer magazines by Laden (2001; 2015) and Odiambo (2008).

Despite its existence over one century, the specific subject of this article has not often been the focus of an academic project. The oldest is probably the master’s study by Schoombee (1924), after which the following could be found: Labuschagne (1948), Van Eeden (1981), Joubert (1983) and Froneman (2004). In the doctoral dissertation on the early history of the Afrikaans press by Du Plessis (1943) there are references to the magazine, as well as in the publication by Nienaber (1943). In more recent academic works, Viljoen and Viljoen (2005) wrote about the image of femininity in Huisgenoot,andPretorius (2013) on the image of manliness.

Huisgenoot’s third editor, Markus Viljoen, referred to the magazine in his autobiography (1953). The magazine was also covered in publications for Naspers’s 75th jubilee in 1990 and 1992 (Muller 1990; Beukes 1992a; 1992b). Commemorative issues for its 90th year (2006) and its centenary (2016) were aimed at a general market, but also contained some useful information despite their consumer market approach. In 2015 the magazine’s 12th editor and current head of Media24, Esmaré Weideman (2015), wrote a contribution on Huisgenoot in a commemorative publication for Naspers’s centenary.

The context in which Huisgenoot was founded can be described as a “volksera”, or people’s epoch. Because of the devastating effects of the South African War (Anglo-Boer War) from 1899 to 1902, the beginning of the First World War and the consequent Rebellion, the (white) ethnic Afrikaner group were impoverished politically, economically and culturally. This inspired them to “visions of an Afrikaner renaissance” (Scholtz 2010:3) – as a nation with its own language and culture, thus feeding a latent nationalism that began as an idealistic movement, but developed in the 1930s into an ideological movement. As part of this empowerment, the publishing company Nasionale Pers (initially De Nationale Pers) was founded in 1915, and today is known as the global technology giant Naspers.

The context in which Huisgenoot was founded can be described as driven both idealistic-ideologically, as well as capitalistically. Naspers was entrepreneurial from its inception (thus market-driven), with organic growth – the founding of Huisgenoot barely one year after its establishment – as well as acquisitions early on. As it has been formulated: “Ideological idealism had to be reconciled with financial realities” (Muller 1990:467). Huisgenoot had two goals: it had to give Afrikaners the “inspiration, information and light entertainment they so desperately needed”, and had to put the company on a sound financial footing. The first goal can be seen as ideologically driven; the latter market-driven.

Although the magazine was not a party-political messenger, it was “pro-Afrikaans in a wide sense of the word”. It furthered the Dutch language, as well as the development of Afrikaans. All in all, it positioned itself in an almost mystical “volksnasionalisme” (people-centred nationalism).

The magazine not only had to ensure the financial survival of its mother company and the cross-subsidisation of its sister publication Die Burger, but its nationalism simultaneously also had to empower its readers.

Regarding the development of Afrikaans, one of the main idealistic-ideological aims of the publication was to build Afrikaans as a recognised language. Indeed, the publication was later described as the decisive factor in the creation and establishment of Afrikaans. The magazine also led in terms of developing Afrikaans literature, and encouraged early writing through competitions. It also encouraged a reading culture, as well as an appreciation for the theatre, the arts and architecture.

Huisgenoot had such great initial success as a monthly that it was repositioned in October 1923 as an “illustrated weekly”. This was a direct result of a competitor, Brandwag, closing down – one example in which the market motive is clear, as Huisgenoot immediately exploited the gap in the market and the bigger audience by publishing “lighter matter” (Froneman 2004:68). Circulation success also followed when the publication frequency was changed, thanks to the “need from the public for more Afrikaans literature and the expectation of more profit by the owner” (Antwoorde op vraelys aan koeranteienaars s.j.). It also established supplements for the youth, again to fulfil both its idealistic-ideological and profit expectations.

The changing psycho- and demographics of the Afrikaner target market, however, caught up with the magazine. After the Second World War the magazine market changed drastically, and once flourishing titles had to reimagine themselves. Huisgenoot, previously a market leader, experienced such significant circulation losses that “drastic decisions” regarding its survival had to be taken (Spies 1992a:351). Thanks to new printing technology, and the fact that Naspers as a company invested continuously in new printing presses, a revolutionary new full-colour magazine press helped in the survival of the magazine. Also, a more commercially focused approach regarding target markets – thus, no longer an idealistic-ideological approach – assisted in saving the magazine for the time being.

Yet the changing psychographics of the Afrikaans readership required another change of direction in the next decade. Afrikaners now were more urbanised, with a taste for popular culture. The content had to be aimed at more “worldly” interests (Booyens 2008). “A fresh, market-orientated approach was needed”, with “famous” rather than “important” now the guideline. The iconic magazine brand name survived in a spectacular way, setting new circulation records. It also morphed with its time, remaining a “home companion” to generations of Afrikaans readers and successfully answering their needs, whatever the era. It can, therefore, be said that the magazine fulfilled its idealistic-ideological as well as its mercantile goals throughout its century-long existence by satisfying its readership’s needs, then and now.

The conclusion, therefore, is that over the years this publication has morphed into a different type of magazine, but one that still attempts to serve the psychographic needs of its target market. It does this through a new, entertainment-focused popular type of journalism. Indeed, Huisgenoot as an evergreen “home companion” has not only survived 100 years, but has achieved its success with excellence.

Keywords: Afrikaans; culture; Huisgenoot; idealism; ideology; magazine; Media24; media history; mercantile; Naspers; politics; profit-driven goal; service-driven goal

Lees die volledige artikel in Afrikaans: Huisgenoot as tydgenoot: ’n mediageskiedkundige kroniek van ’n tydskrif as “skrif” van sy tyd

The post Huisgenoot as magazine of its time: a media-historical chronicle of a magazine as evergreen over one hundred years appeared first on LitNet.

Abstract

Drawing on their experience of materials development, the authors focus attention on the importance of distinguishing between mathematics and mathematical literacy and address the issue of the role of mathematical literacy in the Curriculum Assessment Policy Statements (CAPS) as well as the need for a proper understanding of the contexts used to teach mathematical literacy.

In the CAPS curricula, mathematical literacy features as a competence to be acquired by all learners. An important change in the new curriculum for the grade 10–12 band is that all learners will have to take mathematics or mathematical literacy as a subject from grade 10 to 12. That is, for the first time all learners who leave the schooling system will have taken some mathematics up to the end of schooling in grade 12. This has meant a major and substantial intervention to reskill and upgrade teachers to be able to deliver the new mathematical literacy curriculum.

From the outset the new curriculum has had to engage challenges about what exactly mathematical literacy is and how it differs from mathematics.

Mathematical literacy is defined as an essential life skill that enables a learner to face challenges in life and further participate effectively in the economic development of society and the country. In the past most in-service teacher training in mathematics was specific to what they would be required to teach. Now in-service training needs to emphasise life skills and to develop a well-rounded knowledge of the subject mathematical literacy. Thus, in South Africa there exists a dire need for effective in-service training and professional development of mathematical literacy teachers in order to empower them. Without this background, teachers may be able to handle isolated mathematical knowledge and skill, but will not be able to develop an in-depth understanding of the subject mathematical literacy hat goes beyond what they will be expected to teach. The effective mathematical literacy teacher of the 21st century must have a ready grasp of both basic and advanced mathematical concepts to be able to teach a functional understanding of mathematical literacy and to avoid an attitude of confusion toward mathematical literacy .

The purpose of this study is to develop a participatory strategy for in-service training of teachers in respect of the role and functions of actors at macro-, meso- and microlevel.

The Department of Basic Education has made concerted efforts to provide in-service training for mathematical literacy teachers in the Further Education and Training Phase. The content of this in-service training intervention is not being realised in the classroom, due to the following factors: the Department of Basic Education's responsibility regarding the in-service training ends with the training intervention itself; key elements such as attitude change are not addressed; facilitators are randomly appointed who do not possess the necessary facilitation skills.

Facing immense changes in technology and education, how do teachers in mathematical literacy adapt to the changes as a whole in education? This is still a big issue facing us today. In-service training of the current teachers in order to upgrade their skills is one of the most important tasks. Teaching mathematical literacy requires great sensitivity and perceptiveness. Teachers need to be proactive by taking the initiative to show the learners new perspectives they did not imagine before, and they need to be receptive in order to adjust their techniques to make them the most suitable for the specific needs of learners.

Today's mathematical literacy teachers are experiencing major changes not only in the mathematics content they teach, but also in the way they teach. Nearly all of these teachers came through school when mathematics consisted of a collection of facts and skills to be memorised or mastered by a relatively homogeneous group of students taught using a lecture approach. Now teachers are called on to teach new, more challenging mathematical literacy to a very diverse audience using active learning approaches designed to develop understanding. Teachers need the commitment and support of educational leaders as they adopt new curriculum materials and new methods of teaching. This article focuses on the last of these and describes the role of the facilitator to train teachers so that the losses in transmission inherent in the cascade model are avoided.

There are no ongoing in-service training measures in place to further enhance the better quality of training offered in the adult literacy division. The facilitators require training like education in curriculum and in adult literacy. The question arising is: Could improved impact in the classroom be achieved if (i) the in-service training facilitators received appropriate training, and (ii) changing of attitudes, the treatment of the full subject content and the principles of learning structures and co-operative learning were incorporated into the in-service training?

In in-service training, teaching is an integral facet. Bloom's taxonomy provides a framework for in-service training planning. Bloom’s taxonomy for learning in the training situation in the behaviour (behavioural) domain developed three types of learning: a cognitive domain, representing knowledge, an affective domain, affecting the attitude development of attendees, and a psychomotor domain, which involves the acquisition of skills.

By including the principles of learning theories in in-service training it can help to promote a positive attitude and learning experience.

To achieve this goal an in-service-training model is designed to address the in-service- training intervention for mathematical literacy. Mathematics teaches children to understand the world in terms of numbers and shapes; they learn to reason and to connect ideas with one another and learn logical thinking and to see things in proportion. However, if one looks at the history of mathematics in the South African society, one see that mathematics is not an activity that many people participate in. Consequently, mathematical literacy was incorporated into the South African mathematics curriculum. Mathematical literacy will ensure that learners acquire knowledge and skills and apply them in ways that are meaningful to their lives. Here, the curriculum promotes the idea of knowledge in local contexts, while being sensitive regarding global requirements.

At this point it may be important to remind ourselves that if mathematical literacy is elevated to become the indispensable subject it is meant to be we should directly address the quality of in-service training that the mathematical literacy teachers undergo. The question that arises is what components should be included in a mathematical literacy in-service-training programme to accommodate the diverse interpretations of concepts such as workplace, life skills, cultural heritage and science and technology.

The authors provide perspectives about the skills a facilitator should have in order to establish a successful in-service-training intervention for mathematical literacy. Facilitators must be aware of the learning principles of how adults learn and apply it to bring a positive attitude during training. The crucial role that attitude plays in the intervention is emphasised and problems are identified and recommendations are proposed. A perspective about the skills a facilitator should have and adult participants' physical learning preferences to create a successful training intervention for mathematical literacy is provided. Examples of the physical learning preferences brain dominance and kinaesthetic, auditory and visual learning preferences are discussed. The in-service-training model may contribute to a more successful intervention.

This study does not seek to provide closure; rather, it opens up further issues which will need to be investigated before the teaching of mathematical literacy can be said to have achieved its goals.

Key words: attitude of adult course attendee; cooperative learning; curriculum; evaluation; facilitation skills; facilitator; group dynamics; in-service training intervention; in-service training model; learning structures; mathematical literacy; teachers

Lees die volledige artikel in Afrikaans: Die rol van die fasiliteerder in die leerproses om ’n positiewe gesindheid te bewerkstellig teenoor indiensopleiding vir die vak wiskundige geletterdheid

The post The role of the facilitator in the learning process in order to create a positive attitude towards in-service training of mathematical literacy appeared first on LitNet.