Vir Jan Rap oor Afrikaans en sy brief van 30 November

Beste Jan,

Jou antwoord wat ek oor ʼn maand verwag, was sommer ʼn grappie. Ek sal in vervolg maar soos Casper de Vries moet maak en sê: “Grappie, julle!”

Natuurlik is die datum, 1700, foutief. Jy sal nie glo dat ek dit per ongeluk getik het nie, dus sal ek maar sê dat ek verskriklik onnosel is. Kom ek stel dit reg.

Die ontwikkeling van Afrikaans het deur verskillende tydperke gegaan.

1. 1652-1795. Nederlands kom in aanraking met Maleis-Portugees en ander inheemse tale en geleidelik verander die kommunikasiemiddel na wat as swak Nederlands beskou kan word. Spoedig noem taalkenners dit Kaaps-Hollands, of net kortweg Kaaps. ʼn Tekort aan behoorlike skole en taalonderrig vererger sake. In 1714 word ʼn skool vir die onderrig van Latyn gestig, maar weens gebrek aan belangstelling, loop dit dood.
2. 1795-1803. Weens politieke toestande in Europa neem Elphinstone en Craig besit van die Kaap. Die Kapenaars word verseker dat hulle hulle regte en voorregte soos gewoonlik behou.
3. 1803-1806. Staan bekend as die Bataafse tydperk wat ten einde loop in 1806 toe Engeland finaal die Kaap beset het en afskeid geneem is van Nederlandse bewind.
4. Na 1803. Dit is eers met die koms van Lord Charles Somerset, nadat Napoleon finaal verslaan is, dat besluit is om die Kaap te verengels. Doelbewuste pogings is aangewend om die Hollandssprekende Afrikaners te verengels deur ʼn beleid van Sentralisasie, Emigrasie en Anglisasie. Mense soos Caledon Alexander en Cradock was groot voorstanders van ʼn oorwegend Engelse bevolking en het bv. verhoed dat Oranjegesinde Hollanders die land binnekom. Lord Charles Somerset het ook bepaal dat Engels in alle skole ingevoer moet word, en dat daar geen plek vir iemand in die staatsdiens is, as hy nie Engels magtig is nie.

As ʼn mens in ag neem dat teen 1795 daar net sprake was van ʼn nuwe taal, soos bewys kan word uit geskrifte van ongeveer hierdie tyd, dan moes die invloed van Engels mos enorm gewees het.

 Die aanslag op Afrikaans was na 1902 natuurlik groter, want dit het gepaard gegaan met haat teenoor Afrikaans. Toe my oupa aan my ma se kant nog gelewe het, het hy my vertel hoe hy menigmaal ʼn groot plank moes dra met die opskrif Donkey omdat hy Afrikaans gepraat het. Afrikaans was egter toe al ʼn sterker taal, en buitendien het dit Afrikaans eintlik bevorder as gevolg van die weerstand teen Engels. Dis toe dat taalindoenas en onderwysers begin het met die uitroei van alles wat na Engels gelyk of geruik het. Uiteindelik kon ons toe praat van ʼn suiwer Afrikaans en is dit in 1925 as amptelike taal erken.

Engels het, volgens my mening natuurlik, ʼn groter invloed op Afrikaans gehad tussen die jare 1800 en 1900 as na die Engelse oorlog, toe daar ʼn bittere verset teen Engels begin intree het. Tussen 1900 en 2000 het ons nog lustig Anglisismes uitgeroei.

Vanaf ongeveer 2000 kom die derde aanslag op Afrikaans, en dit is tweërlei van aard. Eerstens is daar die politieke aanslag, want Afrikaans word gesien as die taal van die onderdrukker. Afrikaans is nou maar net in naam nog 'n amptelike taal. Tweedens is daar die normale invloed van Engels op Afrikaans wat buitendien sou gebeur as tale naas mekaar bestaan, en wat orals gebeur tussen tale. Hoe jy dan ook al piepie en waar jy ook al piepie, aan die verloop van Afrikaans kan niks aan gedoen word nie. Dit is vir baie van ons nie mooi nie, en ons protesteer daarteen net soos die Nederlanders geprotesteer het teen die swak Nederlands wat aan die Kaap gepraat is. Hulle kon met al hulle gepiepie (toe seker maar op ander mense se voorstoepe, want daar was nog nie batterye nie) ook nie keer dat ʼn taal soos Afrikaans ontstaan het nie.

Die datum 1700 wat ek in my onnoselheid, volgens jou, gegee het, is ook nie so onskuldig nie. Engeland en Nederland was toe bondgenote teen Spanje. Die Engelse het ook begin belang stel in die Ooste en die EOIK het gegroei, terwyl die NOIK aan die kwyn was. Engelse skepe het toe al by die Kaap aangedoen, en dit het soms gebeur dat Engelse sowel as Hollandse matrose nie wou verder nie. Die Kaap het hulle tuiste geword, en hulle het dikwels opgetree as onderwysers van die boere se kinders.

My vraag oor grammatika is nie so triviaal soos jy dit ontwykend uitmaak en afmaak nie. Ek wil weet hoe weet jy Afrikaans het 'n grammatika, wie het dit vir jou gesê, en kan jy dit vir my beskryf?

Groete,

Angus

The post Vir Jan Rap oor Afrikaans en sy brief van 30 November appeared first on LitNet.