Fotobron: Pixabay

Gegewe die apokalips van voordag-ryp
sal die wingerde nou vroeër verwinter
en die aarde
voorts fotosinteer
voordat ons derwaarts af, áf ontbind
of tussen myte moet muteer

The post Swartryp appeared first on LitNet.

Frederik van Dyk (picture provided by the author)

As a South African and native Afrikaans speaker, I was stunned to read a BBC Future article by journalist Alex Rawlings titled “Is Afrikaans in danger of dying out?”.

I wasn’t taken aback because the article is yet another piece on South Africa by another foreign journalist who thinks they can plot out the nation’s strife in all finality, in the same way that Britain and Europe’s colonialists “divided up” the immensity of Africa with a few strokes of ink during the Berlin Conference of 1884. What irked me and those other Afrikaans-speaking South Africans who took time to read the article, was the sheer superficiality of the research done and the conclusions drawn. If the writer had simply taken the time to read up properly on the existent debates, initiatives, arts, music, culture and many other Afrikaans innovations since 1994, he would probably have steered away from describing to his readers an Afrikaans language devoid of any creativity, inclusivity or adaptation. He could have visited authoritative bilingual websites such as LitNet, or, seeing that he is such a renowned polyglot, at least have asked for help to understand the nature of the content on the various dynamic Afrikaans websites, including Vrye Weekblad,  Klyntji and Maroela Media.

Yet, we all sighed. Yet another piece of “this one’s not about Britain”-laced prose with an astounding air of Anglo-British superiority, describing the failures of Afrikaans as a language community – a group the writer conceives of as consisting primarily of provincial white Afrikaners confined to rural spaces strewn all over the country, incidentally the last places where the British public saw Afrikaans speakers en masse – in 1901, under Kitchener’s brutal “scorched earth” Boer War policy. (But we shouldn’t pity ourselves; the Welsh community drew full-on undue abuse by Brexiteer and BBC man Noel Edmonds, who victim-blamed the Welsh language for being under threat. As if the English community has no part in the slow violence on that neighbouring language group.) Your apparent understanding that Afrikaans is “primarily” a white thing is badly qualified by a passage which casts a numerical bone to brown or “coloured” Afrikaans speakers, depicting them patronisingly as the disenfranchised majority of Afrikaans speakers, without any language agency of their own, who somehow need the intervention of the liberal white-skinned section of Afrikaans to get a chance at cultural life.

A related paragraph asserts that one of Afrikaans’s biggest issues is the community’s supposed clinging onto a suiwer (“pure”) versus a kombuis (“kitchen”) version of the language, which also reflects the schism between the white and brown versions of the language. If the writer had done his research properly, he would note that a debate over “pure” versus “kitchen” Afrikaans is not as simple as he attempts to relate, and that it is old hat in any event. This debate has long since evolved into proactive cooperation by many creative Afrikaans organisations to conceptualise an “Afrikaans tree”, containing a number of regional varieties of the language. For a long time now, the impetus has been towards a diversified Afrikaans language community. People invest their energy into this exercise on a daily basis. The conversation has thus moved on, and telling the world otherwise is inconsiderate, inaccurate and downright lazy.

Brown and white Afrikaans speakers are working together actively in cultural organisations and initiatives to prepare a shared Afrikaans future for our children, despite a lack of political will for multilingualism in general. All the ethnic groups who share in the language have delivered individuals who have pushed the creative limits of the language year after year. We still grapple with questions on race-based privilege, structural racism and historical trauma, but we are making determined progress. We are strong, alive and healthy, thank you.

And I am now done justifying Afrikaans to a British news agency. As we say in Afrikaans, this brings me to the drol in die drinkwater (the “turd in the drinking water”) – the real issue that highlights the irony of Rawlings’s article to us Afrikaans speakers – which is that English language hegemony in South Africa has been thriving in the Cape provinces and KwaZulu-Natal since the early 19th century, and in the rest of the country since the end of the Boer War in 1902.

The same English language that the BBC prizes so much, that you contrast with Afrikaans by deploying an air of subtle moral superiority when you speak of Afrikaans’s role in higher education, is the one which continues to be our government’s all-time favourite, despite ten other indigenous languages being present in South Africa. Much like the “standard version” of Afrikaans, which was forced onto black South Africans during apartheid, your English language is a colonial vestige which has been forced onto South Africans over the years as the “standard” and “norm” of civility, progress and superiority.

And, while Afrikaans was deployed as an instrument of oppression during apartheid, the role of the English language community in enforcing colonial values and attempting to “civilise” black Africans, Afrikaners and brown South Africans largely disappeared from the public spotlight. This is despite English being co-official with Afrikaans and despite apartheid’s function as a white privilege machine for English whites as well. While Afrikaans had its worst moment, some from within your language community could silently creep away from their colonial offices to join the anti-apartheid protests and pretend nothing was amiss.

To this day, when members of the Afrikaans language community merely ask for due constitutional recognition on higher education level and in public life, all we get is accusations (in English!) of racism, backwardness and attempting to rehegemonise the country. The selective morality and language privilege which this attitude farts so profusely is staggering. Moreover, it is completely at odds with South Africans’ choice of a free, democratic and multicultural society where we should work towards giving every language community their place under the sun. None of this nuance and history features in your article. There is no mention of our country’s greater language dynamics or colonial history. Instead, another foreign writer decided to use mainly a very small sociopolitical section of the Afrikaners, namely the Orania Movement, to illustrate the language politics of an entire people.

And, as mentioned, he chose to describe brown Afrikaans speakers as a completely ignored and essentially vulnerable group who need cultural intervention, a construction which totally disregards the massive self-owning strides in Afrikaans made by brown Afrikaans speakers such as poet Adam Small, business leader Christo van der Rheede and the Afrikaans pop stars Hemelbesem, Die Hooflig and Early B, to name but a few.

How your writer then gets to the conclusion, as voiced in the title – that the language may be under threat of extinction – is wholly unclear. If the language is under threat, then so are all other South African languages. Such an existential threat would be due to our government’s support of that accident of history which is the cold, patronising, global hegemony of the English language and its role in Anglo-Saxon capitalism, not to mention its colonial mark in South Africa.

The native speakers themselves cannot be blamed if their language and identities are being played in a globalist, profiteering, English-speaking slot machine. As we say in Afrikaans: Gaan steek jy eers hand in eie boesem. Translatable as: before you discuss other people’s shortcomings, first take a long hard look at yourself.

Groete/Regards

Frederik R Van Dyk

The post Hey, BBC Future! England made the South African bed, but now refuses to sleep in it? appeared first on LitNet.

Fotobron: Canva

Sandkiaat kandelaar
(Geïnspireer deur Ingrid Jonker se "Bitterbessie dagbreek")

Helderlig-druppeltjieblou
jou stilte om my vingers gevou
skiet my uit jou sonsopkoms,
bittersoet-vryevoet

donkeroë-donkerkind
droom-droom in die wildste wind
sandkiaat kandelaar
op soek na ’n hart se snaar

katjievoet-katjiepiering groet
in ons is ons ’n koffiepotson
kom ek hou die vlam
vir die aansitsigaret, vir die opofferings in jou bed

helderlig-druppeltjieblou
donkerdroom-donkernag
soek my hier, soek my daar
bittersoet-bitterstil soos ’n sandkiaat kandelaar

The post Sandkiaat kandelaar appeared first on LitNet.

Fotobron: Pixabay

my hart is ’n sigeuner
wat van bont lappies hou
tog hang daar telkens
iewers ’n veer
in kleure van swart
en skakerings van blou
om kontras te skep
tussen gister en nou
my seisoene is soos
vlinders wat kondenseer
teen die horison se grou
groenblare wat ritsellag
onder ’n spierwit vag
luister na die fluister
van God se stem
wat heinings breek;
in versoening
vergifnesbrûe
na nuwe seisoene bou

The post Sigeunerhart appeared first on LitNet.

Fotobron: Canva

Kyk, hy kom gekroon met ’n sekelmaan in hand
Hy strek sy koue hand uit ver verby grens, see en sand
Onsigbaar raak hy joune, hy raak myne
Kyk, verder oos tot ver in die niet in hy kom van 19

Hy ryg en weef stringe op stringe en gooi hulle voor die swyne
In massagrafte verdwyn hulle
Hy glip deur, oor oppervlaktes en land plots iewers tussen een of ander skrefie op gesig.

In jou mond is hy nommerpas
’n Ontelbare speekselplas
In minute sal hy weer verkas
op pad na die volgende gas.

The post Wie rus in Wuhan? appeared first on LitNet.

Fotobron: Canva

Daar in die dorpie van Netreg 
word niepsig deur niemand geluister nie;
bendes is oorgehaal om seermaakdade te pleeg 
voel ’n veer om met die skuldgevoelens te leef

Soos Koning Leeu 
met sy pistool volgelaai 
duisende koelbloedig afgemaai 
klein, kop vir kop 
met dodelike koeëls volgeprop

en Eenloperolifant 
wanneer hy sy hande saamslaan 
sit hy in jongkinders se leepoë 
nog ’n traan
smeer aarbeirooi om sy tabakbek
soos hy binne beklad en bevlek 

As bendes op bene kom 
in die dorpie van Netreg 
spoel liggaampies in sakke weg 

en die arme mense staan verstom.

The post Netreg appeared first on LitNet.

Fotobron: Canva

Waar was jy toe die grense gesluit is en al die vliegtuie gestuit is?
Waar was jy toe die wêreld gestop het en die president almal gehok het?
Waar was jy toe kinders tuis moes bly en mense sonder werk moes bly?
Waar was jy toe mense in lang rye geslang het en kinders na kos verlang het?
Waar was jy toe die geld opgeraak het en niemand ’n plan kon gemaak het?
Waar was jy toe dokters in hospitale nie kon werk met die oorvol sale?
Waar was jy toe die dodetal aanhou styg het en die wêreld na asem gehyg het?

Jy was by die huis, veilig toegesluit in jou kluis.
Jy was by jou gesin, die mense wat jy bemin.
Julle het gewerk en gespeel en soveel herinneringe gedeel.
Julle het gebak en gebrou en partykeer kom die aand te gou.

Jy was by jou kerk, online het wonderlik gewerk.
Die gemeente was bymekaar, almal om elektronika geskaar.
Jy was by jou God, op jou knieë om te pleit:
"Vader, vergewe hierdie wêreld want hulle weet nie wat hulle doen nie."

The post Waar was jy? appeared first on LitNet.

PEN Afrikaans kondig met trots die jongste suksesvolle aansoeke by die PEN Afrikaans Vertaalfonds aan. Die PEN Afrikaans Vertaalfonds bestaan te danke aan die ruim ondersteuning van die Trust vir Afrikaanse Onderwys en ter wille van die bevordering van die Afrikaanse letterkunde in die buiteland.   

Na oorweging van die aansoeke wat teen die Mei 2020-sperdatum ontvang is, sal die volgende twee vertalings befonds word:

• ’n Nederlandse vertaling van In ’n land sonder voëls deur Harry Kalmer
• ’n Nederlandse vertaling van ’n Goeie dag vir boomklim deur Jaco Jacobs.

In ’n land sonder voëls, die laaste roman van ontslape skrywer Harry Kalmer, sal deur Rob van der Veer vertaal word en na verwagting in Februarie 2021 by Uitgeverij Aldo Manuzio verskyn. Dié distopiese roman het in 2019 by Penguin Random House verskyn, kort voor die dood van die skrywer, wat bekend was vir sy oorspronklikheid en vakmanskap – nie net in sy bekroonde werk in die advertensiewese nie, maar ook as dramaturg, kortverhaalskrywer en romansier.

In 2018 is die gesogte Barry Ronge-prys vir fiksie aan Kalmer toegeken vir A Thousand Tales of Johannesburg, die Engelse uitgawe van sy stadsroman ’n Duisend stories oor Johannesburg.

Uitgeverij Aldo Manuzio het ’n groeiende lys van Afrikaanse titels in Nederlandse vertaling. Pieter Rouwendal, uitgewer by Aldo Manuzio, meld in sy aansoek sy trots om Kalmer by dié lys te voeg en aan hom die groter, internasionale gehoor te help gee wat hy verdien.

Oor In ’n land sonder voëls skryf Jean Meiring in ’n resensie: “[e]nduit is dit ’n meesterlike en uiters vindingryke verbeeldingsvlug.”

Uitgeverij Ploegsma, ’n afdeling van WPG Kindermedia, bestaan al meer as 100 jaar en is ’n vooraanstaande Nederlandse uitgewer van hedendaagse en klassieke kinder- en jeugboeke. Hierdie gerekende uitgewery voeg eersdaags Jaco Jacobs se trefferroman ’n Goeie dag vir boomklim (LAPA) by hul lys van vertaalde werke.

’n Goeie dag vir boomklim het in 2016 die kykNET/Rapport-prys in die filmkategorie gewen en filmregte is aan M-Net toegeken.

Die roman het sedertdien by voorste buitelandse uitgewers in vertaling verskyn: in Engels by Oneworld Publications en in Italiaans by Rizzoli.  Die jurie van die roemryke Hans Christian Andersen-prys het dit ook onlangs uitgesonder as een van ’n lys van merkwaardige boeke waartoe kinders vanoor die wêreld deur vertaling toegang behoort te hê.

Uitgeverij Ploegsma sal die boek in hardeband en e-formaat uitgee. Tjalling Bos, ’n hoog aangeskrewe vertaler met meer as veertig jaar se ondervinding, is vir die Nederlandse vertaling verantwoordelik.

Die PEN Afrikaans Vertaalfonds se sentrale doelstelling is om die Afrikaanse letterkunde internasionaal te bevorder deur meer vertalings en publikasies van verdienstelike Afrikaanse werke moontlik te maak.

Die twee sperdatums vir aansoeke is 15 Mei en 15 November van elke kalenderjaar.

Die reglement met volledige riglyne en bepalings is beskikbaar by: http://www.litnet.co.za/reglement-vir-die-pen-afrikaans-vertaalfonds/

The post PEN Afrikaans Vertaalfonds befonds vertalings van romans deur Harry Kalmer en Jaco Jacobs appeared first on LitNet.

Sylvester, ramkat van die Groot-Karoo en nog 21 lekkerleeslegendes, ware verhale en staaltjies (2019)
Samesteller: Wendy Maartens
Illustrasies: Linki Brand
Uitgewer: LAPA 
ISBN: 9780799394863

Hierdie lesersindruk is uit eie beweging deur die skrywer hiervan na LitNet se redaksie aangestuur.

Hierdie boek is een van daardie boeke wat mens ten minste een keer in jou lewe moet lees, of dit nou as volwassene vir plesier is, of vir jou kind of kleinkind. Dis 'n lekker slaaptydstorieboek met nuwe stories, ware stories en legendestories – almal in een boek.

Die pragtige voorblad is natuurlik die grootste trekpleister. Die titel en pragtige leeu voorop verwys na die bekende – of is dit nou berugte? – leeumannetjie Sylvester. Hy het homself in 2015 behoorlik in Suid-Afrikaners se harte ingewurm as die rondloperleeu wat vir 24 dae in die uitgestrekte Karoo rondgeloop het. Die ander mannetjies in sy trop het hom uitgeskop uit die Karoo Nasionale Park buite Beaufort-Wes. Baie mense het die wel en wee van Sylvester op radio, televisie en die nuus gevolg. Die sosiale media was behoorlik aan die gons oor sy nuutste maaltyd en waar sy spore gesien is. 

Wendy Maartens, die samesteller, dra die boek op aan Dorothy Molefi, wat haar van vergifnis geleer het. Baie van hierdie verhale bied ’n geleentheid om oor vergifnis, deernis en empatie te leer. In die hedendaagse samelewing kan dit net goed wees om vir ons kinders verhale te lees wat hulle wys hoe om iemand anders se lewe te respekteer, al verstaan jy dit nie, en om empatie met hul sorge te hê. Die verhaal van Sylvester, die ramkat van die Karoo, bind al hierdie verhale saam. Maartens stel dit so mooi in haar voorwoord: “Ek wonder soms: Is ons ons stories, is ons storie ons?” – ’n vraag wat die leser deurentyd sal saam dra met die lees van elk van hierdie verhale. Besoek gerus Maartens se webtuiste sou jy meer opwindende boeke wil ontdek. 

Linki Brand, die illustreerder, roep elke verhaal se unieke, kleurvolle karakters tot lewe. Dis kleurvol en treffend, maar word nie op elke bladsy gebruik nie. Dit sorg vir ’n goeie balans tussen teks en illustrasie. Elke illustrasie is eerder ’n portret wat pas by die betrokke verhaal, eerder as die verhale wat geïllustreer word. Daar is genoeg detail in elke illustrasie om ’n gesprek met ’n kind te kan voer oor wat in die verhaal gebeur. Dit dui op ’n goeie integrasie van die teks in die illustrasie en is ’n eienskap wat ’n kinderboek laat uitstaan. Ek vind dit gepas dat hierdie boek se voorste en agterste binneblad, asook hoofstukbladsye, met lekkergoedillustrasies versier is. “’n Sakdoek vir ’n Sanseuntjie” se hoofstukblad het byvoorbeeld ’n ronde lekker op met die gesig van ’n Sanseuntjie. Die lekkergoedtema word regdeur die boek geweef. Binne ’n Suid-Afrikaanse konteks assosieer baie kinders die Quality Street toegedraaide lekkers met spesiale geleenthede soos Kersfees of verjaarsdae. Beslis ’n goeie visuele keuse vir ’n besonderse boek soos hierdie. 

Hierdie lekker storieboek is goed nagevors en bevat ’n ryk skat van verhale vir alle ouderdomme. Almal hou van stories, en nie alle stories is net vir kinders nie. Daar is stories wat aangepas is uit volksverhale en legendes wat goed bekend is onder die ouer generasies, veral die verhale wat in die Kaap afspeel. In “Red die bruid!” word daar vertel van ’n vrou wat in ’n woeste Kaapse storm van ’n skip af gered moes word. Die skip het in die nag gestrand en op die rotse beland. Daar is ook ’n pragtige verhaal oor Macassar en ’n skaapwagter wat sjeg Yusuf se graf ontdek het. Die verskeidenheid verhale maak die boek uniek en ’n aanwins vir elke boekrak. Dit is ideaal vir voorlees of as 'n koffietafelboek vir die jongspan. Dalk iets wat kan help om die winterkouer te verdryf in die komende maande, veral in dié grendeltydperk.

Die illustrasies is uitstekend en neem die leser op ’n ware verbeeldingsvlug. Baie van die verhale kom uit historiese en ouer tekste wat aangepas is. Daar is byvoorbeeld ’n verhaal gekonstrueer uit navorsing oor die Bleek en Lucy Lloyd-versameling – ’n bekende versameling wat optekenings, sketse en tekenboeke bevat oor die slawe wat vir Bleek en Lloyd gewerk het, asook kinders wat hulle ingeneem het, soos die seuns in die verhaal “’n Sakdoek vir ’n Sanseuntjie”. Gaan loer gerus na van die sketse in hul versameling met hierdie skakel: http://lloydbleekcollection.cs.uct.ac.za.

Die skrywer het selfs brontekste van Boerneef en Pieter W Grobbelaar gebruik, soos Die berggans het ’n veer lat val (1998), Die mooiste Afrikaanse Sprokies (1969) en Die vermaaklike lewe van Tyl Uilspieël (1967). Alhoewel dit betreklike ou tekste is, en sou ’n mens verwag dat hierdie stories hul tyd uitgedien het, is dit in hierdie nuwe formaat herkanoniseer. Hierdie boek maak verhale oor die ou Kaapse storms, die Boereoorlog en ook verhale uit die Maleise en Afrika-kulture weer relevant vir vandag se lesers. Dalk selfs meer vir vandag se kinders, omdat hulle met al die tegnologiese vooruitgang nie meer stories hoor by die oumas, oupas, hoofmanne of tradisionele storievertellers nie.

’n Volwasse leser sal maklik die boek saam met 'n jonger leser kan geniet. Sylvester, ramkat van die Groot-Karoo en nog 21 lekker legendes, ware verhale en staaltjies (2019) is ’n besonderse boek wat net reg is vir Suid-Afrikaanse lesers, dalk selfs om die braaivleisvuur – waar stories altyd die lekkerste vertel word.

The post Lesersindruk: <em>Sylvester, ramkat van die Groot-Karoo</em>, saamgestel deur Wendy Maartens appeared first on LitNet.

Legkaart van ’n jong lewe
Dolf van Niekerk
Uitgewer: Protea Boekhuis
ISBN: 9781485310099

Dolf van Niekerk se Legkaart van ’n jong lewe verskyn in 2019 by Protea Boekhuis – ’n bundel kort outobiografiese vertellinge, sketse en selfs kortverhale oor die vorming van sy jong lewe van ongeveer vyf tot net voor sy mondigwording in Februarie 1950.

Van Niekerk is ’n deurwinterde, veelsydige, selfs veteraan-, en ook bekroonde skrywer binne die Afrikaanse letterkunde en uitsaaiwese. ’n Kenner van musiek en filosofie (waarin hy ’n doktorsgraad behaal het); digter; skrywer van jeugverhale, kortverhale en novelles.

Die foto op die buiteblad is al die eerste deel van die legkaart wat voltooi moet word deur die leser se vertolking. En so volg die een leidraad na die ander van ’n jong lewe. Soos ’n mens by die lees (en herlees) van sy jeugherinneringe aflei, is hy ook ’n denker oor die sin van die lewe en veral oor die ineengevlegtheid van verskillende elemente in die natuur en die mens. Soos hy dit stel: “Alles vloei deur die tyd aaneen” – woorde wat hy by Opperman gelees het, sê hy in ’n onderhoud met Corina van der Spoel by die bekendstelling van die bundel.

By alle outobiografiese vertellinge is die leser bewus van twee ek-figure in die teks: die vertellende ek vanuit die herinneringe in sy ouderdom en die belewende, ervarende, besinnende ek in die teks self.

In die voorwoord tot die bundel verwys Van Niekerk reeds na sterk deurlopende motiewe waaraan geraak word, of waarvan hy lewenslank bewus was terwyl hy sy vormingsjare deurgemaak het. Dit sluit in die blywende soeke na wie hy regtig is, sy self en bewustheid van sy buitestanderskap. Daar is ook verwysings na ’n deurlopende skuldgevoel, ’n intense soek na die “iets” wat die bewussyn van die lewe sal verklaar, die karakters in van sy boeke en die lewe as ’n reis op soek na die waarheid binne al hierdie begrippe. Hy stel dit dat hy hom in 2018 bevind in ’n volkome verwondering: “... lê die ‘iets’ van my kindertyd, wat by tye gestalte wou kry, telkens opnuut in verwondering en misterie. Die reis is nie voltooi nie, en ek hoop die roete sal immer in my oop bly. Moontlik, net moontlik, is die reis oplaas die wese van die ‘iets’. Of is die iets dalk die medereisiger wat betekenis aan die reis gee?”

Vir die leser wag hierdie insigte egter in die tipies eenvoudige, gestroopte vertelwyse wat so kenmerkend is van Van Niekerk se prosa, hoofsaaklik vanuit die belewenis van die kind- en jeugdige karakter. En selfs uit die kortste en bedrieglik eenvoudigste essay spreek ’n erkentenis of begrip wat deel geword het van sy vorming as mens. As kind en selfs student bly sy lewe letterlik en figuurlik die oopmaak en toemaak van hekke (en party was smoelneukers), die ervaring van armoede en die klein vreugdes van elke dag, die grootheid van klein ervarings.

Van Niekerk beskryf vir ons die armoedige kleindorpse bestaan in Edenburg, sy kinderervaring van historiese hoogtepunte soos die Simboliese Ossewatrek van 1938 en die afstandelike waarneming van die Tweede Wêreldoorlog, maar ook die protesaksie van die Ossewabrandwag. Daar is die heldeverering vir die akteurs van besoekende toneelgeselskappe en die onverwagte grootoog ontmoeting van eertydse helde soos generaal Dan Pienaar, die stoeier Johannes van der Walt en die Olimpiese atleet Danie Joubert.

Maar as kind groei die verwondering ook in die waarneming van blink lokomotiewe, ’n groot net vol vis, die goedheid van mense wat ’n koppie koffie en toebroodjie koop en vyf lammers wat hy kan verkoop vir studiegeld. Daar is die verwondering en sukses met die posduiwe – so word Skrik kom huis toe gebore, wat vir jare ’n voorgeskrewe boek in ons skole was. Die sukses as atleet en rugbyspeler moet vir ander terugslae vergoed. Dis die dae van ’n tiekie, ’n sikspens en ’n sjieling, wat kosbaar is, tot hy later by halfkrone kan kom om te spaar vir die koop van NP Van Wyk Louw se digbundel Die halwe kring. Tussen al hierdie belewenisse is die fiets sy getrouste bondgenoot.

Hy verwys na sy kinderleesstof, wat die vertaling van Uncle Tom’s cabin, WA de Klerk en PJ Schoeman se jeugboeke, en ook die Afrikaanse volwasseneromans van daardie tyd  insluit, wat hom laat besluit: Minder is meer. Dit, sê hy, is ’n beginsel wat gegroei het by hom en later met bewondering deur sy lesers waargeneem is. So is hy ook in hierdie bundel besig met die “understatement” as oorheersende styl, die suggestie wat tussen kort reëls skuil.

Sy vorming geskied, behalwe in die ouerhuis en skool, onder andere deur die oppas van oumense deur by hulle te gaan slaap as hulle alleen is, werk by die slaghuis, op die plaas, as sinjaalsteller en as afleweraar van briewe. Die essay oor die belangrikheid van die briewe, die respek wat ’n mens daarvoor moet hê en die aard van die mense op die dorp wat hy daardeur leer ken het, asof hy “die hart van die dorp leer ken het”, is een van my gunstelinge.

Maar vorming sluit ook die mislukkings en foute in, soos die afbrand van die pop se neus, die skinkbord wat hy in die houtwerkklas moet maak en die probleme met motorbestuur op gruispaaie.

Met die grootword is daar die groter bewuswording van verganklikheid, langdurige siektes soos dié van sy pa en die oom met die kanker, wat vir hom ’n skedel word wat vir hom Milo in die bed bring, die vretende hartseer na die dood van geliefdes, maar ook sy ontdekking van liefde – met groot onbeholpenheid!

Teen die einde van die bundel is daar in meer as een teks die besinning oor tyd, die herinneringe van Kersfees, die verskil tussen Oujaarsaand met die aflees van die naam van al die gestorwenes en Nuwejaar met sy liggies en musiek. Hy sonder die koms van die reën uit as een van die heel grootste gebeurtenisse in hulle kontrei – reën het by hulle “nie sonder moeite en gebede gekom nie”. Die besef groei dat net baie groot verdriet en skoonheid die mens werklik stil maak.

So word tyd en stilte twee van die dinge wat die ineengevlegtheid van dinge weerspieël. Hy wens hy kan sterretyd en mensetyd met mekaar verbind, die oneindigheid en die kort stukkie lewe. Hy praat Oujaarsaand in die kerk met die “tyd wat jy nie kan sien nie, maar met sy eie lyf langs jou in die bank sit” en hy is dankbaar dat sy pa se naam nie een van dié is wat daardie jaar afgelees word nie. Maar in die gesprek met homself weet hy jy sal dalk eers weet wie jy is as jou naam uitgelees word.

Die herinneringe van ’n jeug se legkaart eindig met twee aparte mooi tekens: die fynste sakdoekie en gelukwensing met al die onderskeidings.

Van Niekerk se vertellinge is oor en oor die moeite werd om te lees. Vir my het die tekste ook weer baie hekke oopgemaak: die oproep van ’n vroeër leefwyse, die indirekte besinning oor die waarde van die alledaagse belewenisse, die assosiasie en herkenning van tekste en gebruike. Dit word ’n eie reis na ’n verlede met ’n ryke verskeidenheid van belewenisse en die blywende indrukke wat nog steeds vorm gee aan ’n groeiende bewussyn op hierdie pad.

Lees ook:

Dolf van Niekerk (1929–)

The post <i>Legkaart van ’n jong lewe</i> deur Dolf van Niekerk: ’n resensie appeared first on LitNet.

Renette Symington, ’n Afrikaansonderwyseres, skryf op Facebook:

Ek hoor mense noem dit die nuwe normaal. Ek weier om hierdie as my normaal te aanvaar. Ek haat oor die algemeen winkelsentrums en groot groepe mense, maar ek sal nie die res van my lewe in koue sweet wil uitslaan, suurstofgebrek ervaar en almal as ’n bedreiging beskou nie.

Ek weier om te aanvaar dat ek nie by my ouma en oupa kan kuier, of die kinders in my klas kan druk nadat ek hulle nege weke lank nie gesien het nie.

Ek weier om elke keer stilletjies te bid as ek my kêrel druk of soen, want ek is só bang ek maak hom siek. En nee, en sal nie ophou om dit te doen nie.

Ek haat dit om elke keer saniteermiddels op my hande te spuit en saggies te vloek omdat dit seerplekke op my vingers brand. (Ek het reeds baie saniteermiddels gebruik voor hierdie storie, maar darem binne perke.)

Ek haat dit wanneer mense in my spasie staan en temperatuurmeters soos pistole teen my voorkop druk.

Ek haat dit dat ek nie koffie kan maak en dit saam met my kollegas in die personeelkamer mag drink of ’n broodjie kan eet sonder om eers die velle van my hande af te skrop nie.

Ek haat die maskerrekke wat my ore ombuig en soos gedroogte appelkosies laat lyk.

Ek haat dit dat ek soos ’n sot vir iemand in die winkel glimlag en dan besef dat hulle nie my tande kan sien nie.

Ek HAAT wanorde en onsekerheid, tensy ek dit self veroorsaak. 

En ek sal dit nie as my normaal aanvaar nie, because this too shall pass.

Intussen koop ek maskers soos ’n mens skoene aankoop – oorbodig – en dra op die ou end in elk geval net een paar.

En ja, ek het my van daarop laat druk – nou kan mense dit na 24 jaar en 11 maande leer spel.

As jy my skrefiesogies bo ’n masker sien uitloer, weet dat ek vir jou glimlag. Al is my hart ’n bietjie hartseer en ek eintlik tans vreesbevange.

The post ’n Nuwe normaal? appeared first on LitNet.

Foto: Pixabay.com

Ek het ’n probleem met die handewasstorie: Jy maak die kraan oop met jou “besmette” hande, was die hande en maak besette kraan weer toe met jou hande, veral by kinders.

Kan ’n mens jou hande afspoel in ’n bak met water? Moontlik met ontsmetmiddel daarin, nadat jy hande gewas het in plaas van onder lopende water wat baie watervermorsing veroorsaak as die kraan vir 30-40 sekondes moet loop.

The post Die probleem met handewas appeared first on LitNet.

Foto: Canva.com

Parkstasie, Johannesburg, wemel van die malende menigte wat wag om aan boord die ronkende busse te gaan, maar, anders as die ronddraaiendes, stap sy in ’n reguit lyn tussen hulle deur. Haar lyf is gespanne en die kennetjie is vorentoe gestoot. Sy systap die dralende skare met die geringste voetwerk. Dit lyk inderdaad asof sy haastig op pad iewers heen is. Sy is maer, die blonde hare net so effens krullend in die waai van die nek. Dis somer en sy dra ’n seegroen t-hemp, sakkerige wit langbroek en sandale. Sy het by die westelike ingang ingekom en haas haar nou deur die enorme vertreksaal, oënskynlik na die teenoorgestelde uitgang toe.

Twee oë hou haar egter stip dop, terwyl sy voortstu. Die toeskouer is ’n oukêrel wat in die afgekettingde spasie voor die Griek se delicatessen aan die oostekant by een van die beskikbare tafeltjies en stoele sit.

Hy drink slurperig koffie, terwyl hy haar dophou. Hy kyk fyn. Merk hoe die kop met die geringste beweging gedraai word en die amandelvormige oë waarneem. Oomblikke later ontmoet hulle oë. Sy kyk ’n oomblik stip na hom, kyk weg en stap teen dieselfde haastige tempo voort.

Digby hom stap sy verby. Hy sien die versletenheid van haar klere en die stof op die wit langbroek. Sy stap verder en verder. Sy is amper by die oostelike uitgang, toe sy meteens vassteek en vraend rondkyk.

Hy lig sy wenkbroue en wag. Sy gee ’n tree in die rondte en kyk peinsend terug oor die vertreksaal. Hy wag en kyk. Sy neem die houding van iemand wat dringend op soek is na iemand in.

Byna traag begin sy terug die vertreksaal in te stap. Die koers wat sy inslaan is effens sywaarts, sodat sy byna onopsigtelik oordryf na waar hy by die tafeltjie sit. Hy slurp koffie en wag. Nader en nader kom sy. Hy leun terug in sy stoel en kyk doelbewus verby haar. Uiteindelik is sy voor die delicatessen. Nou kyk sy vervaard rond. Hy slaan sy oë op en kyk reguit na haar. Sy kyk nie weg nie, maar frons en dan stap sy doelgerig op hom af.

Toe sy voor hom staan, kan hy haar verwaarlosing na waarde skat.

“Ag, meneer, … oom! Ek moet iemand hier ontmoet wat my sou help, maar ek sien hom nêrens nie. Dis so dringend!” sê sy en vryf met haar hande oor haar ontblote bo-arms.

Hy roggel en kyk na haar. “Kindjie, hoe kan ek help? Ek is hulpeloos verlore in hierdie metropool. Sien jy die iemand wat jou moet help nêrens nie?”

“Nee, oom! Ag oom, groot asseblief: sal oom my nie dalk kan help nie?” vra sy en frons swaar. “Ek weet nie wanneer ek hom, my verloofde, weer sal sien nie.”

Hy verstaan, wyfel ’n oomblik en dan steek hy een hand in sy broeksak en trek ’n paar note uit. Daar is ’n tienrand, ’n vyftigrand en ’n tweehonderdrand. Hy sprei die note uit soos pokerkaarte.

Sy vryf nou angstig oor haar bo-arms, haar oë vasgenael op die geld.

“Maar sê my eers hoeveel het jy nodig?” vra hy.

“Ag, oom, dis eintlik nie so baie nie …”

Hy neem terstond die tweehonderdrand en hou dit na haar uit.

Sy klamp haar hande verbluf om haar bo-arms en kyk na hom. Maar sy herstel gou. Met bestudeerde traagheid neem sy die geld en klou die noot styf in haar hande vas.

“Baie dankie!” sê sy oorstelp en toe vlug sy! Haastig, haastig stap-draf sy omkyk-omkyk na die oostelike uitgang toe.

Hy kyk haar agterna en glimlag wrang. Tien minute gelede het haar bedelmaat, wat ook ’n verloofde vermis het, tienrand uit hom uit en is hy vort deur die westelike uitgang. (Waar hy haar klaarblyklik ontmoet het.) Nou het sy kom kyk of daar nog is en toe is daar sowaar! Maar sy haas haar nie met die noot na haar maat toe nie: sy vlug met die buit! Dis die korrupterende wreedheid van geld, dink hy, stoot sy stoel skraperig met sy bene agteruit, staan op en maak gereed om die metropool per bus te verlaat.

The post Op vlug appeared first on LitNet.

Foto: Unsplash.com

Leana Lategan skryf op Facebook:

Miskien moet ek ’n bietjie later laat weet “what’s on your mind”...

Dis te vroeg in die oggend ná ’n nag van nie meer as twee ure se (onderbroke) slaap nie. My ma, pas uit die hospitaal en met bykans 91 jaar se mankemente, is weer tuis. Bedags vorder ons. Snags is dit ’n perd van donker kleur. Angs pak haar beet. Sy kan nie slaap nie, en sy raak verwilderd en deurmekaar.

Laas nag onthou sy flardes van verse uit haar kindertyd en prewel dit: “My ma, ek hoor my brakkie huil”, en ’n rukkie later “Dis stil, geen blaartjie roer...” Ook Antjie Somers dwaal deur haar geheue. “Antjie Somers is ’n snaakse vrou, sy woon in n bos, alleen”.

Aangesien ek kwalik iets anders het om daardie tyd van die nag te doen, trek ek die Google-verseboek nader. ’n Paar minute later lees ek vir haar Jan FE Celliers se lang en pragtige verhalende gedig “Die brand” voor. En volg dit op met AD Keet, en ’n ewe mooie gedig waarvan ek die titel nou in daglig sal moet gaan soek. Antjie Somers kon ons nie opspoor nie.

Ook maar goed, want sy is ’n bangmaakding. Nagverse, dink ek sal ek dié ervaring noem. Troosgoed vir ’n bang gemoed.

The post Elders gesien: "Troosgoed vir ’n bang gemoed" appeared first on LitNet.

Foto van André van der Merwe: http://www.sun.ac.za/english/entities/choir/the-conductor

André van der Merwe, musikale direkteur van die US se koor, praat met Naomi Meyer oor universiteitskoorsang in grendeltyd.

André, die reaksie op die US-koor se liedjies die afgelope ruk – te midde van grendeltyd – is opmerklik. Ek verwys veral na jou verwerkings van byvoorbeeld “Die gang” deur Laurika Rauch. Hoe het julle dit reggekry om te oefen en hierdie YouTube-video te maak?

Die nuwe video (“Die donker”) is ’n unieke projek – die eerste van hierdie soort vir ons.

Ons was gelukkig om ’n lewende klankopname te hê van ons laaste uitvoering voor die grendeltydperk by die Woordfees 2020. Ons het die koorlede gevra om vanaf hul onderskeie huise saam met hierdie opname te sing. Uiteindelik is die beeld en die klank gesinchroniseer om hierdie video te vervaardig.

Ons ondersteuners kry dus ’n produk (visueel en klankgewys) baie na aan wat hulle in ’n uitvoering eerstehands sou kon verwag!

’n Videoprojek tydens grendeltyd gee ons die geleentheid om weer as ’n span te funksioneer in ’n tyd waarin ons nie fisies bymekaar mag wees nie.

Die projek probeer nie kompeteer met organiese koorsang nie. En dit sal dit ook nooit vervang nie. Maar dit is tog ’n interessante medium waardeur ons steeds met ons gehore kan kommunikeer. En ons het steeds ’n stem. En ons wil dit steeds met ons ondersteuners deel.

Die projek is nie eenvoudig nie.

Elke koorlid moes ’n video-opname tuis maak saam met ’n metronoomklankbaan om gesinchroniseerde opnames te verseker.

Gerhard Roux het die klank vir ons gemeng en Regardt Visser (hul besonderhede is op my Facebook-tydlyn) moes die 119 video’s saam redigeer – geen grap nie!

Die Woordfees-bestuurspan – Saartjie Botha, Brechmari van Wyk en Corné Kruger – het wonderlike leiding geneem en insette gelewer in die vervaardiging van die video.

Die musiek is ’n verwerking van twee ikoniese Afrikaanse liedjies, “Die gang” (Christopher Torr, uitgevoer deur Laurika Rauch) en “Klein Tambotieboom” (Die Heuwels Fantasties). Ek noem die verwerking “Die donker”.

Beide liedere bevat temas van lig en donker, asook hoop en verlange. Die aangrypende tekste is so mooi geskik vir hierdie komplekse tydperk waarin ons nuwe sin moet vind.

Om die tema van lig uit te bring, moes elke koorlid in ’n donker vertrek opneem met een bron van lig op hul gesigte – lampligte, kerslig, vuur … Dit bring ’n visuele flonkering as al die video’s saam op die skerm is – individuele ligte wat saam harmonie skep.

Hoop in die donker.

Om na koormusiek soos hierdie te luister laat mens sowaar lig aan die einde van die donker gang sien. Hoe sien jy die toekoms van koormusiek in hierdie dae – prakties gesproke? Mens moet tog kaartjies verkoop om wins te kan maak en so ’n wêreldklaskoor soos julle s’n in stand te hou?

Ek glo aan die einde van hierdie tydperk sal koorsang (soos baie kunsvorme) selfs sterker as voorheen terugkeer.

’n Virtuele video is ’n bonus om steeds met ons gehore kontak te maak, maar dit kan eenvoudig nie organiese ensemblesang probeer vervang nie. Ook soos ander kunstenaars moet ons koor nou vasbyt en wag dat ons weer fisies saam musiek kan maak.

Daar is beslis maniere om dmv internetkonserte ’n bietjie geld in te win, maar ek glo nie dit sal enige kunstenaar werklik laat oorleef nie.

Julle koor sou vanjaar oorsee gegaan het en daar was ’n fondsinsamelingskonsert daarvoor by die Woordfees. Hoe nou? Wat dink jy – gaan daardie koorfees wel plaasvind, net later, of dink jy daar gaan dalk nou meer en meer aanlyn feeste vir kore van regoor die wêreld begin opskiet?

Die US-koor, soos kore regoor die wêreld, bevind hulself in ’n dilemma.

Die wese van koorsang is om organies saam musiek te maak – die gemeenskap-in-die-kleine wat weekliks saam asemhaal en harmonie skep.

Die Wêreld-Koorspele (België) is uitgestel tot Julie 2021. Ons hoop van harte dat dit sal realiseer.

Vlaandere het van die mooiste konsertsale denkbaar, en dit sal magies wees om ons kultuureie daar met internasionale kore te deel.

The post Hoop in die donker: ’n onderhoud met André van der Merwe appeared first on LitNet.

Johan Jack Smith praat met Naomi Meyer en Remona Voges oor sy boek Zola, waaraan die Eugène Marais-prys van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns pas toegeken is.

Foto van Johan Jack Smith: verskaf

Johan, begin asseblief heel voor. Vertel asseblief van jou jare lange betrokkenheid by woorde: by die Taalgenoot, as uitgewer en ook net waar alles begin het dat jy uiteindelik besluit het om te skryf?

Ek was nog altyd lief vir die "alternatiewe" deel van Afrikaans – ek dink het begin met Johannes Kerkorrel, later RR Ryger en Tom Dreyer. My Afrikaanse juffrou op skool het gedink ek kon goed skryf, "maar traak-my-nie-agtigheid en luiheid" het my verhoed om goeie punte te kry. Ek het in my laat tienerjare begin met gedigte skryf, was toe joernalis by die CUT in Bloemfontein se studentekoerant, en vir ’n jaar redakteur. Ek het my BTech in grafiese kuns en ontwerp gedoen deur ’n moderne fotoverhaal getiteld Die Avonture van Malboer te ontwerp en skryf. Peet Bothma van die destydse Sondagkoerant het my toe ’n pos aangebied as ontwerper, en toe is ek Johannesburg toe, waar die dinge begin gebeur het. Ek het begin met boekresensies vir Rapport en later rubrieke vir Netwerk24, toe was ek boekeredakteur vir Taalgenoot, adjunkredakteur en nou redakteur. Intussen het ek die band Volkspeler ook gehad, as woordkunstenaar opgetree en self in ’n toneelstuk gespeel op Aardklop. En alles in Afrikaans. Ek het opgetree in 2019 as opdraggewende redakteur by Wenkbrou, ’n druknaam van LAPA. Die ATKV gee vir my ’n tuiste waar ek gemaklik voel.

Kan jy onthou op watter dag jy besef het dat jy Zola sou skryf? Was daar ’n spesifieke insident wat jou geïnspireer het of die sneller was vir die verhaal?

Ek dink Elaine Bing se boek Ek het gemartel was inspirerend tot die skryf van die boek. Ek het geen idee waar die idee van die taxi vandaan gekom het nie. En natuurlik die draaiboek van Zola wat eerste gekom het – die akteur Gerard Rudolf het gesê hy soek iets wat eerlik en rou is en wat nie doekies omdraai nie tov rassisme en geweld nie.

Kan jy die storie in ’n sin opsom, of sal dit te veel verklap? So nie, kan jy dalk op jou karakters uitbrei, of op ’n aspek van die verhaal wat jou na aan die hart lê?

Ek dink die verhouding tussen kaptein Majola en AO Basson is veral spesiaal. Beide van verskillende wêrelde met verskillende sieninge, maar tog is daar hierdie band tussen hulle. Hulle vriendskap gee my hoop.

Daar is baie spanningsverhale in Afrikaans – was dit jou oogmerk om doelbewus ’n storie in hierdie genre te skryf? Lees jy ook graag spanningsverhale? Of hoe sou jy die boek beskryf, of in watter genre sou jy sê pas dit in?

Soos ek gesê het, ek wou iets rou en eerlik skryf. Baie van die karakters in baie van die spanningsverhale is ’n bietjie stereotipies – ek wou twee moderne, cool karakters skep. Soos karakters uit ’n Michael Mann-rolprent. Dis definitief spanning, maar Johannesburg, die politiese ondertone, die swakheid van die menslike psige, hoe apartheid vandag nog terugkom om te byt, en hoe almal die letsels dra van daai tyd, gee die boek hopelik ’n bietjie meer vleis. Daar is heelwat meer fasette en lae as net ’n blote speurverhaal. Dit was die idee van die begin af. Deels stadsroman, deel spanningsverhaal, en so eg en opreg as moontlik.

Johannesburg is ’n belangrike ruimte in die verhaal. Wat prikkel jou van die stad?

Ek is mal oor Johannesburg. Hier is soveel stories en geskiedenis wat my interesseer, en die uiteenlopendheid van die plek is besonders. Alexandra lê byvoorbeeld reg langs Sandton. Rykdom en armoede. Van die een uiterste na die ander. En dan iets waaraan ek sterk glo: Skryf wat jy ken. Ek bly al agt jaar hier; dit het gehelp. Indien ek oor Kaapstad sou moes skryf, sou dit rampspoedig wees. Of eerder, baie meer navorsing verg.

Hoe lank het dit jou geneem om die roman te skryf? En wat is jou skryfroetine? Het jy een?

Die draaiboek drie weke, die boek seker so ses maande, met die redigering uitgesluit. Ek het konstant ’n notaboek byderhand waar ek die dae neerplot, wat moet gebeur, ens. Ek neem stemopnames op my selfoon indien ek aan iets kan dink. Die verkorte draaiboek het baie gehelp – ek sal die volgende boek weer so aanpak. Ek is nie een van daai skrywers wat kan sit en sommer skryf wat by jou opkom nie. Die skryfwerk het meeste van die tyd maar in die aande plaasgevind.

Wat is die belang van Afrikaanse letterkundepryse soos die Eugène Marais-prys vir Afrikaanse skrywers?

Ek dink dis fantastiese motivering om weer, en beter, te skryf. Ek het gaan kyk na vorige skrywers, en het gedink: "Bliksem, jy bevind jouself nou in goeie geselskap." Dit is ’n ongelooflike gevoel om op dieselfde lys te wees as skrywers wat jy respekteer en bewonder het van ’n jong ouderdom af.

Kan jy ’n bietjie oor die titel vertel in die konteks van die tagtigerjare? Waarna verwys die woord of naam Zola?

Die ouer swart mense het na taxi’s verwys as Zola Budds net nadat die regte Zola Budd bekendheid verwerf het. Ek is nie seker of hulle steeds so na hulle verwys nie.

Dit blyk duidelik uit die verhaal dat jy baie navorsing vir die boek gedoen het. Wat was jou navorsingsproses? Waar het jy die meeste van jou inligting gekry?

Ek het met polisiemanne gesels, van destyds en wat vandag werk, en baie inligting op die internet gekry. Martin Steyn het ongelooflik baie gehelp met die polisieprosedure-dele. Ek het ook baie gelees oor die rol van die polisie in die apartheidsjare.

Resensente het die roman al as "filmies" bestempel, en natuurlik was die teks oorspronklik as ’n draaiboek geskryf. Sal jy nog graag die roman as ’n film op die silwerdoek wil sien? En ook: Met watter projekte hou jy jouself tydens die inperking besig?

Ek sal ja ... Ek sien dit steeds as ’n reeks – amper in die lyn van die True Detective-reekse. Ek werk tans aan my M in die visuele kunste. My digbundel het ek vir twee groot geeste in die bedryf vir verdere advies en leiding gestuur – hopelik kan daar volgende jaar iets gebeur.

Lees ook:

SA Akademie vir Wetenskap en Kuns: Bekronings vir 2020

Zola deur Johan Jack Smith: ’n onderhoud en ’n lesersindruk

Resensie: Zola deur Johan Jack Smith

The post Skrywersonderhoud: Johan Jack Smith oor die Eugène Marais-prys appeared first on LitNet.

…….

“I was intrigued by the Swedish government’s outright rejection of global public health orthodoxy on lockdowns and states of emergency.”

…….

Social media platforms such as Facebook (FB) are often dismissed for violating our privacy and promoting “surveillance capitalism”¹, as well as for producing unedifying and superficial information. But, like almost any technology, it really depends on how you use it. On 18 May, I had the opportunity of participating in an insightful FB discussion on a topic we are all obsessed with – COVID-19. Our discussion focused on the much celebrated “Swedish way” of dealing with the virus. At the time, South Africa was under a strict level four lockdown, while Swedes seemed to be going about business as usual. Towards the end of May, most countries in the world were easing their lockdown regulations – it seemed that we were now all becoming Swedes.

The FB discussions prompted me to read up on the “Swedish model”. I was curious about what made Sweden such an outlier and in what ways other countries would follow this model as they opened up their economies and societies. I was intrigued by the Swedish government’s outright rejection of global public health orthodoxy on lockdowns and states of emergency. Primary schools, restaurants, bars, gyms, shopping malls and other businesses remained open, high schools and universities went online, citizens were asked not to congregate in pubs, and those over the age of 70 who were not feeling well were encouraged to stay home. Swedes were also requested to comply voluntarily with social distancing, to stay at home if possible and to avoid attending public gatherings of over 50 people. There was also very little, if any, policing of compliance – it was assumed that Swedes are “responsible citizens” who can be trusted to “do the right thing”.

Reading up on the Swedish model, I was struck by the many references to Swedes’ high levels of trust in their government and experts such as Anders Tegnell, the chief state epidemiologist at Sweden’s Public Health Agency. At a time when citizens throughout the world were in a state of panic about the deadly virus, Swedes seemed to have complete faith in the policy choices of Tegnell and his Public Health Agency. Many Swedish journalists write glowingly of Tegnell’s popularity. He is also praised by “lockdown sceptics”, ranging from British Conservatives, the alt-right in the United States and libertarians of all stripes everywhere.² Tegnell’s fans include conspiracy theorists in the US, who contrast “freedom-loving Sweden” with the Nazi-like lockdown promoted by Dr Anthony Fauci, the anti-Trump dissident and dangerous face of the “deep state”.³

Anders Tegnell in April 2020 during the daily press conference outside the Karolinska Institute in Stockholm, Sweden. (Photo: Frankie Fouganthin [CC BY-SA 4.0], via Wikimedia Commons)

I have read that Tegnell’s popularity has been propped up by his promotion of “herd immunity” as the most effective way to deal with the pandemic over the long-term – without having to close down schools, restaurants, bars or the economy! Tegnell continues to insist that immunity to COVID-19 will be achieved when more than 60% of the Swedish population have the virus, and his officials recently stated that Stockholm would reach herd immunity of between 40% and 60% by mid-June.⁴

Notwithstanding the compelling media narratives of “Sweden the outlier”, Tegnell’s predictions regarding herd immunity remain uncertain. A study by Sweden’s Public Health Agency found that by the end of April, only 7,3% of Stockholm’s residents had developed COVID-19 antibodies, raising serious doubts about Tegnell’s “herd immunity” strategy.⁵ Data also revealed that Sweden had a much higher death rate per capita than its neighbours.⁶ In fact, for two days in May, Sweden had the highest per capita death rate in the world on a seven-day rolling average, and towards the end of May, the overall death toll exceeded 4 000. By late May, per capita death rates in Denmark, Finland and Norway, countries that had introduced strict lockdowns, were four, seven and nine times, respectively, lower than that of Sweden.⁷ This means that Sweden’s number of deaths per one million people was significantly higher than in neighbouring Norway, Finland and Denmark (whose populations are about half of Sweden’s), but lower than in Belgium, Italy, the UK and the Netherlands.⁸ But especially disturbing was the fact that half of Sweden’s deaths had occurred in old aged homes, and a quarter were amongst those receiving care at home. A similar situation unfolded at nursing homes in France, Italy, Spain, Ireland and Belgium.⁹

Tegnell persisted in claiming that the high death toll among the elderly was not the fault of Sweden’s coronavirus response, but rather a result of the failures of local authorities, private healthcare companies and the social safety net to provide adequate protection of the aged in care homes.⁹ He also insisted that Sweden’s herd immunity approach would ultimately be vindicated. Responding to his critics, he cited recent studies showing that Swedes are taking their government’s advice when it comes to physical distancing. These studies indicate a 75% drop in mobility in Stockholm; travel over the Easter period declined by over 90%, while ski resorts decided to close, even though they were not required to do so.¹⁰ These findings seem to confirm the claims that Swedes trust their government and experts, and are responsible and compliant model citizens. In line with Sweden’s “soft touch” approach, the government has gone out of its way to protect the liberties of its citizens, to the extent of refraining from using surveillance and facial recognition technologies because of the threat this could pose to citizens’ privacy.

In recent weeks, the dominant narrative of Tegnell’s widespread popularity among Swedish politicians, the media and the public is being questioned by articles about a few researchers and academics who have begun to criticise his approach. Björn Olsen, a professor of infectious medicine at Uppsala University, recently claimed that herd immunity was both “dangerous and unrealistic”, and that it had been especially catastrophic for the elderly in care homes.¹¹ Tegnell’s predecessor, Annika Linde – who, as state epidemiologist from 2005 to 2013, oversaw Sweden’s response to swine flu and SARS – recently broke ranks and became the first member of the public health establishment openly to criticise Sweden’s decision not to introduce a lockdown, which she now says would have given the country time to prepare for the protection of the elderly and other risk groups.¹² In response to this escalating crisis and growing criticisms, the Swedish government reluctantly acknowledged its failings in care homes, and announced a large increase in funding for the sector. Despite these criticisms, in many parts of the world, Tegnell’s “Swedish model” continues to be seen as a success story.

…….

“I have read that Anders Tegnell’s popularity has been propped up by his promotion of ‘herd immunity’ as the most effective way to deal with the pandemic over the long-term – without having to close down schools, restaurants, bars or the economy! Notwithstanding the compelling media narratives of ‘Sweden the outlier’, Tegnell’s predictions regarding herd immunity remain uncertain.”

…….

Sweden’s “soft touch” style of governance, coupled with a trusting and “responsibilised” citizenry, appears to be diametrically opposed to South Africa’s paternalistic, if not authoritarian, approach to the COVID-19 crisis. As a colleague of mine recently observed, South Africa’s bans on the sale of cigarettes and alcohol are reminiscent of 19th century temperance movements, which were also based on extreme forms of public health paternalism.¹³ But is it simply a case of a stark contrast between libertarian Sweden and authoritarian South Africa?

The Democratic Alliance opposition, which would probably have preferred a variation of the Swedish model, recently launched a court challenge of level four lockdown bans on the purchase of tobacco and alcohol, the national curfew and exercise limits. The DA also challenged what it claimed were “irrational” and “unscientific” restrictions applied to e-commerce, online shopping, the exercise rules, the curfew and the use of the Disaster Management Act to circumvent oversight by parliament of the National Command Council (NCC).¹⁴

In the townships and informal settlements, where compliance to physical distancing is especially difficult because of overcrowding, enforcement of lockdown rules was particularly coercive. Minister of police Bheki Cele openly advocated tough policing of the regulations, and by mid-May, numerous incidents of violence and of human rights violations and nine deaths had occurred at the hands of police and soldiers enforcing lockdown in the townships.¹⁵ By 20 May, almost 230 000 people had been charged with contraventions of lockdown regulations, in many cases for very minor infringements.¹⁶

Given this “hard lockdown”, it is perhaps not surprising that Sweden’s “soft touch” approach has come to be seen as the polar opposite of South Africa’s response.

In fact, Greg Mills and Ray Hartley, two policy researchers from the Brenthurst Foundation, an economic think tank in Johannesburg, recently published an article in which they claimed that the coercive enforcement of lockdown is a clear sign of the start of a slippery slide into totalitarianism, along the lines of the former East Germany (the German Democratic Republic or GDR).¹⁷ Meanwhile, the chattering classes have saturated social media platforms with dire warnings about Soviet-style totalitarianism at the doorstep.

The president’s speeches suggest that a “hard lockdown” was deemed necessary to protect citizens, especially vulnerable groups such as the aged, those with comorbidities (HIV/AIDS, TB, hypertension, obesity, diabetes) and frontline essential workers. It was also seen as a strategy to ensure compliance in an “unruly population” – seemingly the antithesis of the docile, compliant and “responsibilised” Swedish citizenry. This approach was probably also a result of recognition of the substantial obstacles to physical distancing, social isolation and frequent handwashing in densely populated townships and informal settlements with poor access to water and sanitation. South Africa’s “hard lockdown” also seems to suggest that the state does not trust its citizens to comply with social distancing without stringent regulations backed up by coercive policing.

Given these developments in South Africa, it is perhaps not surprising that many middle-class (white) South Africans have come to see the Swedish model as the epitome of freedom from state tyranny and authoritarianism. Yet, not all South Africans have been seduced by the Swedish model. The labour movement – especially unions representing essential workers, nurses and teachers – has questioned the haste with which big business wants to open up the economy, even if this risks compromising the health and safety of vulnerable workers.

…….

“Data also revealed that Sweden had a much higher death rate per capita than its neighbours. In fact, for two days in May, Sweden had the highest per capita death rate in the world on a seven-day rolling average, and towards the end of May, the overall death toll exceeded 4 000. By late May, per capita death rates in Denmark, Finland and Norway, countries that had introduced strict lockdowns, were four, seven and nine times, respectively, lower than that of Sweden.”

…….

Responses to COVID-19 are highly contested all over the world. It was precisely the questioning of the dominant media narrative and uncritical celebrations of the Swedish model that kick-started our FB discussion on 18 May, which began with the following post from a Swedish citizen:

My position is this. The situation is really bad now in Sweden; the past week we had the highest level of corona-related mortality in Europe …. The bad result in Sweden comes from an unexpected lack of responsibility for protecting people in elderly care. Eighty percent of the deceased are over 75 …. The personnel working in elderly care have not been given protective gear, not been educated on how to deal with this virus. Moreover, many of them work on daily contracts and do not have the type of sickness insurance that almost all other working people in Sweden have. Thus, they have had a strong incentive not to stay home when they have had symptoms of being infected with this virus. This is a huge scandal; I have asked for a “disaster commission” to investigate this. There has been a vacuum in the chain of responsibility between the central and the local authorities here.

What followed was an animated online discussion about the scientific legacies of Sweden’s dark history of eugenics and how this could have contributed to Tegnell’s “herd immunity” strategies, which have ultimately failed to protect the elderly and frail in care homes. Compulsory sterilisation was done in Sweden from 1906 to 1975 on those considered insane or having a severe illness or physical disability, and from 1972 to 2012, sterilisation was also a condition for gender reassignment surgery.¹⁸ In a post from Gavin, it was suggested that Sweden’s eugenics past had led a national culture of “scientific engineering” and triage that had contributed to the tragic deaths at the elderly care homes:

The Swedes have a long history of practising eugenics, until even the 1960s, when “unsuitable” women were compulsorily sterilised. Stalin used to call social democracy “social fascism”, and there is something in that (although it was the pot calling the kettle black, of course!). Having lived in Scandinavia for a time, I’ve seen that the level of social control is scary. Apparent libertarianism actually disguises a deep-seated “scientific engineering” approach to public policy ….

The FB post by Sindre Bangstad, a Norwegian anthropologist, provided yet another angle on the tragic story of the homes for the aged, suggesting that this was the outcome of the neoliberal processes of the privatisation and outsourcing of public healthcare. This neoliberal logic, he argued, had also resulted in the neglect of the health and safety needs of contract care workers, mostly immigrants and minorities:

Here’s the rub: social democratic Sweden has, prior to this crisis, undergone the most intense privatisation of public healthcare of any Scandinavian country over a 15-year period, during which government power was also held by Swedish conservatives. It has left Sweden with fewer intensive care beds than any other Scandinavian country, and fewer emergency supplies. And with care workers on all kinds of temporary contracts.

Annika Teppo, an anthropologist working at Uppsala University, agrees with Bangstad’s analysis, and says that she also suspects that the legacy of Swedish eugenics could have been a contributing factor in this tragedy, which has essentially been brought on by neoliberal economic processes. As she notes, “They have even invented some newspeak: Tegnell referred to the oldest of seniors as ‘äldre äldre’ (older older) – the same group that has suffered the most.”

…….

“Sweden’s ‘soft touch’ style of governance, coupled with a trusting and ‘responsibilised’ citizenry, appears to be diametrically opposed to South Africa’s paternalistic, if not authoritarian, approach to the COVID-19 crisis. As a colleague of mine recently observed, South Africa’s bans on the sale of cigarettes and alcohol are reminiscent of 19th century temperance movements, which were also based on extreme forms of public health paternalism. But is it simply a case of a stark contrast between libertarian Sweden and authoritarian South Africa?”

…….

South Africa, like many other countries, has had its own failures when it comes to protecting vulnerable citizens, especially the elderly and the poor. One of the most recent cases was the Life Esidimeni tragedy involving the deaths – from neglect, starvation, hypothermia and dehydration – of 143 patients at psychiatric facilities in Gauteng. This incident occurred in October 2015 when the Gauteng Department of Health terminated an outsourced care contract with Life Esidimeni in order to cut costs and “deinstitutionalise” psychiatric patients.¹⁹ This privatisation and outsourcing of healthcare resulted in 1 300 patients being transferred from state institutions to the care of families, NGOs and other hospitals, which in most cases were ill-equipped to provide the specialised care that was needed.

The Life Esidimeni tragedy took place in a country where the elderly are seen to play a crucial role in cultural transmission, socialisation and caring for children. As John, a Cape Town-based senior lawyer, posted on 18 May:

Older people may be physically weaker, but they are very much needed to support the younger generation emotionally and spiritually through their life experience. Not to mention often acting as babysitters and childcare so the fit in the world can go about their business …. The elders are the backbone of society.²⁰

A recent study by Alexandra Parker and Julia de Kadt on the impact of COVID-19 on the elderly in the urban regions of Gauteng found that “a very large proportion of people over the age of 60 identify themselves as head of the household. An equally high proportion identify themselves as the primary caregiver.”²¹ They concluded that households headed by the elderly were likely to be the most vulnerable in the COVID-19 pandemic. Could it be that the South African government introduced a “hard lockdown” to protect the elderly and other vulnerable groups, even if this had adverse consequences for the economy?

Whereas in South Africa the social and economic roles of the elderly in the social reproduction of the next generation seem to be valorised, Jenny Anderson’s recent interview with Lars Trägårdh, a Stockholm professor of history and civil society studies, suggests that Swedes believe that the rights of the elderly and sick need to be carefully calibrated and balanced with children’s rights.²² Tegnell made a similar argument at a press briefing in April when he claimed that the mental health of children would be compromised by not being allowed to attend school as a result of COVID-19. As Trägårdh concluded in the interview with Anderson: “You don’t destroy the social fabric to save individuals; you have to pay attention to and take care of society as much as you take care of individuals and people who are sick.”

Could it be that a forensic logic of triage and cold calculation of the differential values of lives is at play here? Should this be the case, it would not be simply a Swedish story –similar kinds of triage are everyday realities in hospitals and care homes everywhere. Whereas one might expect such forms of triage in the poorer countries of the global South, it was shocking to see this playing out live on television in Italy and many other advanced capitalist countries of the global North. Subsequent investigations into Life Esidimeni in 2015 revealed the devastating consequences of a neoliberal logic of saving money rather than saving lives.²³ Is it also the case that the tragedy at Sweden’s elderly care homes resulted from neoliberal modes of calculation that valued lives differently?

The 143 deaths at Life Esidimeni exposed the sharp divide between the under-resourced public health system that poor black South Africans rely on, and the well-resourced, “first world” healthcare system of the middle classes. It would appear that the story of Sweden’s home care disaster leads not only to South Africa, but also to the US, UK and Europe, where healthcare cuts have also led to catastrophic outcomes for the poor and the elderly, and for broader pandemic responses. As anthropologist Carlo Caduff argues for the COVID-19 health disasters in the United States, Europe and many other parts of the world, neoliberal policies have led to the “systematic divestments in public health and medical care that have created fragile systems unable to cope with the crisis”.²⁴

As the rest of the world begins to follow the “Swedish path” by opening up their economies and societies, many countries are likely to face all sorts of dilemmas about how to do this while simultaneously protecting the vulnerable in hospitals, old-age homes and workplaces. This could result in decisions that may compromise the health of citizens and undo all the effort and sacrifices they made during lockdown. It was therefore not surprising that there was such public outrage in response to President Ramaphosa’s 26 May announcement that with the shift to level three lockdown, religious gatherings will now be considered “essential services”. As Economic Freedom Front’s Mbuyiseni Ndlozi responded in an angry tweet:

Now, what about all those with COVID-19 who will be flocking to the church to ask for healing? Beyond holy water and anointing oil is the laying on of hands … by faith. They have surrendered the country to COVID-19! … How will a church determine which 50 people must come to church? And when the Holy Spirit enters a person, or makes a person fall, how will they ensure social distancing?

Now we are all Swedes – but without the trust that our public health systems will be able to cope as we enter the eye of the COVID-19 storm.

Endnotes:

¹ Shoshana Zuboff, 2019. The age of surveillance capitalism: The fight for a human future at the new frontier of power. Profile Books.

² https://www.theguardian.com/commentisfree/2020/may/18/lockdown-sceptics-coronavirus-brexit?CMP=share_btn_fb&fbclid=IwAR1H2-_ee67phiPyRYN85-xLsNkt-suZYHVJWo8ul1z3XdKuf5-yitj2sMU

³ https://www.economist.com/united-states/2020/05/17/americas-far-right-is-energised-by-covid-19-lockdowns?fsrc=newsletter&utm_campaign=the-economist-today&utm_medium=newsletter&utm_source=salesforce-marketing-cloud&utm_term=2020-05-19&utm_content=article-link-1

⁴ https://www.theguardian.com/world/2020/may/21/just-7-per-cent-of-stockholm-had-covid-19-antibodies-by-end-of-april-study-sweden-coronavirus?CMP=Share_AndroidApp_WhatsApp

⁵ https://www.theguardian.com/world/2020/may/21/just-7-per-cent-of-stockholm-had-covid-19-antibodies-by-end-of-april-study-sweden-coronavirus?CMP=Share_AndroidApp_WhatsApp

⁶ https://www.telegraph.co.uk/news/2020/05/20/sweden-becomes-country-highest-coronavirus-death-rate-per-capita/

⁷ https://www.theguardian.com/world/2020/may/24/sweden-wrong-not-to-shut-down-says-former-state-epidemiologist

⁸ https://qz.com/1842183/sweden-is-taking-a-very-different-approach-to-covid-19/

⁹ Anthony Stavrianakis, Go Suppress Yourself – A Chronicle. May 20, 2020. Published in Dispatches from the Pandemic.

⁹ https://qz.com/1842183/sweden-is-taking-a-very-different-approach-to-covid-19/

¹⁰ https://qz.com/1842183/sweden-is-taking-a-very-different-approach-to-covid-19/

¹¹ https://www.theguardian.com/world/2020/may/21/just-7-per-cent-of-stockholm-had-covid-19-antibodies-by-end-of-april-study-sweden-coronavirus

¹² https://www.theguardian.com/world/2020/may/24/sweden-wrong-not-to-shut-down-says-former-state-epidemiologist

¹³ Peter Redfield, May 2020, personal correspondence.

¹⁴ https://www.youtube.com/watch?v=L2TI85f869Y

¹⁵ https://www.iol.co.za/sundayindependent/news/sa-lockdown-soldiers-accused-of-beating-alexandra-man-to-death-with-sjambok-46619454

¹⁶ https://www.news24.com/SouthAfrica/News/you-dont-want-to-criminalise-the-country-npa-says-it-doesnt-prosecute-25-of-lockdown-cases-20200523

¹⁷ https://www.dailymaverick.co.za/article/2020-04-30-an-iron-curtain-is-falling-on-our-freedom/

¹⁸ https://en.wikipedia.org/wiki/Compulsory_sterilisation_in_Sweden

¹⁹ https://en.wikipedia.org/wiki/Life_Healthcare_Esidimeni_Scandal

²⁰ https://www.facebook.com/1372704419/posts/10160070229994698/?substory_index=47

²¹ https://theconversation.com/our-research-shows-why-its-vital-to-protect-older-south-africans-from-coronavirus-136648?utm_medium=Social&utm_source=Facebook&fbclid=IwAR2w50e607E2nEbAV9N_4J1W-Z0OuhWtDvuNA99wlTMCqkAZxWBft7LGEvA#Echobox=1587971281

²² https://qz.com/1842183/sweden-is-taking-a-very-different-approach-to-covid-19/

²³ https://ohsc.org.za/wp-content/uploads/2017/09/FINALREPORT.pdf

²⁴ https://www.academia.edu/42829792/What_Went_Wrong_Corona_and_the_World_after_the_Full_Stop

The post Now we are all Swedes appeared first on LitNet.

Naomi Meyer gesels met Delana Fourie, Senior Leksikograaf by Pharos Woordeboeke, en Annemie Stoman,die Hoof van Pharos Woordeboeke, oor die waarde van ’n skoolwoordeboek.

’n Woordeboek is ’n waardevolle boek vir oud en jonk. Waarom ’n woordeboek spesiaal vir skoolkinders saamstel – kan hulle nie net die standaardwoordeboek gebruik nie? Wat is uniek aan ’n skoolwoordeboek?

In alle vakgebiede leer ’n mens vaardighede geleidelik aan. ’n Laerskoolkind doen byvoorbeeld nog nie algebra en trigonometrie nie, maar leer eers al die basiese boublokke van wiskunde aan. Wanneer ’n kind leer lees, leer hy eers woordherkenning, klanke en die verband tussen klanke en skrif aan. ’n Kind in graad 1 kan nie ’n literêre werk lees nie, want hy het nog nie die vaardigheid daarvoor nie.

Net so kan jong leerders nog nie ’n gesofistikeerde leksikografiese naslaanwerk (oftewel standaardwoordeboek) ten volle ontsluit nie. Skoolwoordeboeke word in ooreenstemming met die skoolleerplanne vir tale ontwikkel. ’n Skoolwoordeboek gee byvoorbeeld leiding oor taalgebruik op ’n eenvoudiger manier, met gebruiksvoorbeelde in die vorm van volledige sinne. Skoolwoordeboeke vir laer grade gebruik nie afkortings nie, en skryf byvoorbeeld woordsoorte volledig uit om verwarring te help voorkom. Daar is ook nie ’n ingewikkelde kruisverwysingstelsel in skoolwoordeboeke nie. Soos in skoolhandboeke die geval is, verskil die visuele aanbieding van die teks in ’n skoolwoordeboek – vir laer grade is dit noodsaaklik dat ’n groter, leesbare lettertipe gebruik word, terwyl ouer gebruikers kleiner, digter teks kan lees.

In ’n skoolwoordeboek is dit ook baie belangrik dat daar nie “onnodige” inligting gegee word waardeur die leerder moet worstel om by die inligting wat hy eintlik soek uit te kom nie. ’n Skoolleerder wil nie alle moontlike verklarings of vertalings vir elke woord naslaan nie, net dit wat die frekwentste op hul taalgebruikvlak voorkom.

Om bogenoemde redes is daar heelwat minder trefwoorde in skoolwoordeboeke, maar dikwels meer inligting by elke inskrywing.

Hoe bepaal ’n mens watter woorde in ’n skoolwoordeboek opgeneem word in vergelyking met ’n standaardwoordeboek?

Woordeboekskrywers werk met ’n “korpus”, dit wil sê ’n groot databasis van tekste en woorde wat deur die teikengroep gebruik word. In die geval van skoolwoordeboeke bestaan die korpus uit die boeke wat hulle die meeste lees, dit wil sê skoolhandboeke vir die verskillende vakke en leesboeke of voorgeskrewe werke. Hierdie tekste word deur middel van rekenaarprogramme ontleed om te bepaal watter woorde die meeste voorkom. Die woorde uit die korpus word dan omgeskakel in frekwensielyste. Om te bepaal watter woorde in die woordeboek opgeneem gaan word, word daar dus na die gebruiksvoorkoms (of frekwensie) van elke woord gekyk. Die mees frekwente woorde word in spesiale woordeboeksagteware ingevoer en alfabeties georden. Dit vorm uiteindelik die basis van die nuwe woordeboek wat geskryf gaan word.

’n Standaardwoordeboek (verklarend of vertalend) sal meer as 100 000 trefwoorde bevat. Skoolwoordeboeke kan op grond van frekwensietellings nie soveel woorde (en elke moontlike woord in die taal) bevat nie. Op ’n gegradeerde wyse sal ’n woordeboek vir die grondslagfase dan sowat 2 000 trefwoorde bevat, een vir die intermediêre fase sowat 5 000 tot 8 000, en ’n woordeboek vir hoërskoolleerders tussen 15 000 en 35 000.

Omdat daar met ’n geskrewe korpus vir skoolleerders gewerk word, is daar baie woorde wat nié in skoolwoordeboeke sal verskyn nie. Leerders sal baie woorde in gesproke taal hoor of gebruik wat nie noodwendig in geskrewe taal frekwent is nie, soos niestandaardtaal (bv streekstaal, woorde wat net onder sekere subkulture voorkom of tienertaal), modewoorde, sleng, vloekwoorde, ens. Ook vaktaal en tegniese woorde sal nie frekwent genoeg wees om in skoolwoordeboeke opgeneem te word nie.

’n Matriekleerder moet ook vertalings en definisies ten opsigte van ’n verskeidenheid vakgebiede kan naslaan, wat nie ’n behoefte van die jonger leerder is nie. In ’n skoolwoordeboek wat spesifiek vir laerskoolleerders geskryf word, sal daar dus outomaties baie woorde nie voorkom nie.

Is daar woorde wat toegevoeg word in ’n skoolwoordeboek? Het julle ’n paar interessante voorbeelde wat uniek is aan Pharos se skoolwoordeboeke?

Skoolwoordeboeke is spesifiek daarop gerig om leerders te help om die betekenis, spelling, lettergreepverdeling, klem en woordsoortelike funksie van woorde na te slaan. Skoolwoordeboeke gee ook inligting oor woordfamilies en heelwat ekstra taalinligting in tekskassies wat nie noodwendig in ’n standaardwoordeboek gegee word nie.

Ons jongste woordeboek, die Junior Tweetalige Skoolwoordeboek, is veral geskik vir leerders in die intermediêre fase, maar kan ook met vrug in hoër grade gebruik word, omdat dit die mees frekwente woorde vir alle leerders bevat. Die woordeboek bevat sowat 5 000 trefwoorde, plus duisende bykomende woorde in die vorm van afleidings, intensiewe vorme, meervoude, verkleinwoorde, trappe van vergelyking, sinonieme, antonieme, homonieme, homofone, manlik en vroulik, en woorde vir die kleintjies en geluide van diere. Die mees frekwente frases, uitdrukkings en idiome word ook by die betrokke inskrywings gegee. Dit is die enigste tweetalige woordeboek wat intensiewe vorme by die betrokke woord gee, bv doodsbenoud by die trefwoord benoud, en ook die enigste woordeboek wat homofone uitwys, bv reis/rys, en dan albei se vertalings gee.

Tussendeur die vrae en antwoorde van hierdie onderhoud is daar voorbeelde van hoeveel ekstra inligting in hierdie skoolwoordeboek gegee word, en hoe dit met taaloefeninge in die klas kan help:

Watter skoolwoordeboeke en ander produkte het julle vir skoolkinders waarvan ons lesers kan kennis neem?

Ons tweetalige woordeboeke wat al dekades lank in die skooltasse saamgedra word, is:

• Pharos se topverkoper, die Tweetalige skoolwoordeboek, wat veral geskik is vir hoërskoolleerders – bo en behalwe die duidelike gebruiksleiding, voorbeeldsinne en kassies met addisionele inligting bevat dié woordeboek ook ’n supplement met grammatikale inligting in Afrikaans en Engels vir woordsoorte, woorde wat maklik verwar word en idiome.
• Die Junior Tweetalige Skoolwoordeboek, ’n vertalende woordeboek met elemente van ’n verklarende woordeboek, wat by uitstek gerig is op leerders van graad 4 tot 7.
• Pharos se Tweetalige sakwoordeboek, wat veral geskik is vir hoërskoolleerders en ideaal is vir vinnige naslaan van vertalings; dit bevat sowat 35 000 Afrikaanse en Engelse trefwoorde en frases.
• Pharos se Klein woordeboek, ook geskik vir hoërskoolleerders en ideaal vir vinnige naslaan van vertalings. Dit is ’n beknopte woordelys met sowat 18 000 Afrikaanse en Engelse trefwoorde en frases.
• Pharos se Mini-woordeboek, ’n beknopte woordelys in miniformaat, en ook ideaal vir vinnige naslaan van vertalings.

Pharos se Beknopte verklarende woordeboek is al vir meer as 40 jaar ’n staatmaker in die klaskamer. Dit is ’n beknopte Afrikaanse woordeboek met bondige verklarings en sinonieme, asook afleidings en samestellings.

Pharos het ook ’n unieke veeltalige woordeboek, die South African Multilingual Dictionary. Dit bevat die mees frekwente woorde en vertalings in al 11 amptelike tale.

Benewens die woordeboeke bied Pharos verskeie stylgidse en ander nuttige naslaanbronne vir skoolkinders: die Afrikaanse woordelys en spelreëls (AWS), die Tesourus van Afrikaans, die Pharos Afrikaansgids (vir hoërskoolleerders), Afrikaans vir almal en English for all (vir laerskoolleerders), Sinonieme en verwante woorde, Spreekwoorde en waar hulle vandaan kom en The Write Stuff.

Is julle skoolwoordeboeke ook aanlyn beskikbaar, en is hier dalk 'n groter versameling van woorde beskikbaar as wat daar in die gedrukte boeke is?

Die spesiale skolepakket op PharosAanlyn bied onderwysers en leerders toegang tot ’n versameling aanlyn woordeboeke wat op die daaglikse taalbehoeftes van leerders fokus. Skole wat inteken, kry toegang tot 13 algemene en skoolwoordeboeke in al 11 tale.

• Afrikaans-Engels/English-Afrikaans Dictionary (Pharos 2010)
• Tweetalige skoolwoordeboek – Afrikaans/Engels (Pharos 2016)
• Junior tweetalige skoolwoordeboek (Pharos 2018)
• English Dictionary for South African Schools (Pharos 2015)
• Verklarende Afrikaanse woordeboek (Labuschagne en Eksteen 2010)
• Spreekwoorde en waar hulle vandaan kom (Prinsloo 2009)
• ’n Dief aan die kers (Prinsloo 2013)
• South African Multilingual Dictionary (Pharos 2015)
• Tesourus van Afrikaans (De Stadler en De Stadler 2007)
• Sinonieme en verwante woorde (Buro van die WAT 2006)
• Popular Northern Sotho (Kriel, Prinsloo en Sathekge 1997)
• English-Xhosa (Pharos 1998)
• Afrikaans-Xhosa (Pharos 1998).

Die twee skoolwoordeboeke wat op PharosAanlyn beskikbaar is, die Tweetalige skoolwoordeboek en die Junior tweetalige skoolwoordeboek, gee presies dieselfde inligting aanlyn as die gedrukte woordeboeke. Die Afrikaans-Engels/English-Afrikaans Dictionary ontsluit ’n magdom meer woorde.

Die Afrikaanse woordelys en spelreëls is opsioneel beskikbaar as aanlyn opsie.

Die English Dictionary for South African Schools is slegs aanlyn beskikbaar.

Sommige van Pharos se skoolwoordeboeke is slegs in gedrukte formaat beskikbaar, naamlik die tweetalige Klein woordeboek en Miniwoordeboek, die Tweetalige sakwoordeboek en die Beknopte Afrikaanse woordeboek.

Meer inligting kan direk op die PharosAanlyn-webwerf verkry word by www.pharosaanlyn.co.za/produkte. Al die PharosAanlyn-woordeboeke kan gratis op die proef gestel word vir 14 dae. Meld hiervoor aan by www.pharosaanlyn.co.za/proefloop.

Lees ook:

"Reken op ons woord": ’n onderhoud oor Pharos-woordeboeke

The post Die aap is uit die mou: Pharos se skoolwoordeboeke sal iets vir elke kind beteken appeared first on LitNet.

Johan van Wyk skryf in sy rubriek, Van alle kante (Die Burger, 2 Desember 2017, bl 10): "’n Onaangename verrassing ... wag op die naïewe, goedgelowige optimiste wat glo en verkondig dat ons niks [oor Afrikaans] te vrees het nie. Volgens hulle sal Afrikaans voortbestaan en selfs gedy so lank as wat dit gepraat word. Regtig? Glo hulle ook aan die tandemuis en dat die maan van kaas gemaak is? Ek kan onthou dat hierdie idealistiese maar onwetenskaplike, vals siening ook in die aanloop tot die oorname in 1994, toe daar ernstige kommer oor Afrikaans se toekoms was, met groot bravade verkondig is. Nogal deur bekende skrywers, digters, letterkundiges, taalgeleerdes, kunstenaars en natuurlik politici, die groot eksponente van die kuns van die moontlike, die leuen.

"Die waarheid is dat ten spyte daarvan dat ’n paar miljoen mense dit sedert die oorname in 1994 aangehou praat het, het Afrikaans se posisie as akademiese en saketaal sedertdien dramaties verswak. Die ironie is dat dit met die hulp en ondersteuning uit Afrikaanse geledere bewerkstellig is. ’n Nog groter ironie is dat dít wat veronderstel was om Afrikaans lewend te hou, naamlik om dit te praat, nog nooit so morsig soos in die afgelope 23 jaar gedoen is nie. As dit is hoe Afrikaans in die toekoms gebesig gaan word, gaan ek leer Engels praat en net in Afrikaans bid ... Die suiwer, keurige, welluidende Afrikaans van 50, 60 jaar gelede het my opnuut geïnspireer om dit na te streef. Ja, ek weet ’n taal is nie staties nie. Maar wanneer het ons dan so loslit en so slapgat geword?"

’n Mederedakteur van die Woordeboek van die Afrikaanse Taal (WAT), Fred Pheiffer, bied ’n voorbeeld van wat hedendaagse taalgeleerdes oor Afrikaans kwytraak: "Die verbete najaag van Afrikaanse taalsuiwerheid – met ’n sterk skeut nasionalisme en ’n antagonisme jeens Engels – dateer uit ’n vorige era. Dit was nouliks taalkundig gefundeer" (Netwerk24, 12 Julie 2019). Die wisselwerking van Afrikaans en Engels word ongekwalifiseerd taalontwikkeling genoem en lewer glo ’n bydrae tot die oorlewing van Afrikaans. Deur die oorname van Engelse woorde aan te wakker, ontmoedig Pheiffer woordskepping en dus die ontwikkeling van eiesoortige Afrikaans. Wat hy in werklikheid nastreef, is dat Afrikaans maar verder agteruit kan boer. Daar is geen aanduiding dat ’n snars omgegee word vir die oorlewing van Afrikaans in ’n agbare, nie-aanstootlike vorm nie. Die boodskap is: Afrikaanssprekendes moet ontslae raak van die bagasie wat veroorsaak dat hulle hulle teen anglisismes verset. Klaarblyklik moet geradbraakte Afrikaans ter wille van die taal se oorlewing verwelkom word. Dus, Afrikaans kan maar in oneer voortbestaan en hy berus daarin.

Sedert 1994 het dit die gewoonte geword om besware teen Afrikaner-nasionalisme te opper, maar nie teen swart nasionalisme nie. Ek dink nasionalisme behoort by alle ras- en etniese groepe geduld te word. Die strewe na selfbeskikking is iets natuurliks en nie noodwendig uit die bose nie. Om teen anglisismes gekant te wees, hoef ook nie op vyandigheid jeens Engels te dui nie. Wat wel in hierdie konteks nodig is, is die besef dat Engels, in die praktyk al hoe meer eintlik die enigste amptelike taal, ’n wesenlike gevaar vir die voortbestaan van Afrikaans inhou. Plaaslik probeer alle sprekers Engels so suiwer moontlik besig, maar met Afrikaans kan daar skynbaar maar onbeperk gemors word. Meertaligheid is ongetwyfeld ’n bate, maar as iemand Engels en Afrikaans magtig is, behoort hy nie sy tweetaligheid uit te stal deur met geradbraakte Afrikaans vorendag te kom nie.

Anders as Pheiffer het Willem Botha, die hoofredakteur van die WAT sedert 2003, en Tom McLachlan, wat van 1995 tot 2013 ’n lid van die Taalkommissie van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns (SAAWK) was, hulle in onlangse jare ten gunste van Afrikaanstaalsuiwerheid uitgespreek. Pheiffer se gebruik van die frase "nouliks taalkundig gefundeer" verwys na die geykte hedendaagse gewoonte om die verengelsing van Afrikaans te vergoeilik met die bewering dat geen taal suiwer is nie. Dit behoort egter nie as afdoende regverdiging te dien vir die grootskaalse gebruik van onnodige Engelse woorde en uitdrukkings in die Afrikaanse spreektaal – en in toenemende mate ook in die skryftaal – nie. Die aangewese manier waarop Afrikaans naas Engels sinvol kan bly voortbestaan, is deur in woordeskat en uitdrukkings ’n taal uit eie reg te wees. As taal moet Afrikaans duidelik van Engels onderskeibaar wees; dus sy eiesoortige idioom behou en koester. Idioom: "vaste uitdrukking/segswyse wat eie is aan ’n bepaalde taal" (HAT).

Engels word as ’n bedreiging vir Frans beskou. Die Académie Française (gestig in 1635) waak oor die belange van Frans. Daardie akademie is gekant teen enige verengelsing en vervrouliking van Frans, dus anglisismes en feminismes. Bowenal word Standaardfrans bevorder en nie variëteite van Frans nie, omdat daar in eenheid krag is. In Suid-Afrika is die bevordering van die gebruik en gehalte van Afrikaans deel van die missie van die SAAWK. Sedert 1994 word daar egter nie meer daadwerklik hieraan gevolg gegee nie. Die Afrikaanse Taalraad (ATR) en die Afrikaanse Taal- en Kultuurvereniging (ATKV) oorbeklemtoon deesdae die diversiteit van Afrikaans, dus skynbaar al sy variëteite, maar in die praktyk maak hulle meer propaganda vir Kaaps, die mees Engelsbesoedelde Afrikaansvariëteit, as vir Standaardafrikaans. "Die Afrikaanse Taalraad bevorder Afrikaans en haar [!] sprekers in hulle volle diversiteit. Ons gee dus erkenning aan alle sprekers en variëteite van die taal, van Standaardafrikaans deur tot Kaaps" (ATR-webwerf).

As Afrikaansinstansies, soos die SAAWK, ATR, ATKV en die Afrikaanse Taalmuseum en -monument (ATM), werklik die heil van Afrikaans wil bevorder en die taal se toekoms wil probeer verseker, is dit noodsaaklik dat die voorbeeld wat die Académie Française stel, nagevolg word. Hulle aksies behoort op Standaardafrikaans te fokus. Standaardafrikaans word deurlopend evolusionêr aangepas. Dit gee uitdrukking aan ’n voortdurend veranderende, dus dinamiese, taal. Hedendaagse Standaardafrikaans is geen ortodokse, verstokte oorblyfsel uit die verre verlede nie. Soms word daar om politieke redes voorbrand vir die revolusionêre herstandaardisering van Afrikaans gemaak. Weens die haglike situasie waarin Afrikaans hom tans bevind, sou so ’n stap louter dwaasheid wees. Revolusionêre herstandaardisering sou baie van die getrouste ondersteuners van Afrikaans vervreem terwyl in ruil waarskynlik bitter min nuwe Afrikaansentoesiaste gelok sou word.

Hoewel dit seker nog nooit openlik deur Afrikaansinstansies erken is nie, is Kaaps, in soverre dit onverdunde Engels is, dié kernprobleem in die stryd om Afrikaans se voortbestaan te verseker. Dit hang saam met die feit dat bruin mense in al hoe groter mate die meerderheid Afrikaanssprekers word. In veral die stedelike gebiede praat baie bruin mense Kaaps. Maar baie van hulle, ook dié op die platteland, is tot goeie, idiomatiese Afrikaans in staat. Afrikaansinstansies, asook Afrikaanstaalkundige en -letterkundiges, versuim deesdae doelbewus om Afrikaanstaalsuiwerheid te bepleit. Dit word gedoen omdat hulle nie Kaapssprekers aanstoot wil gee nie. Die redenasie is dat die toekoms van Afrikaans om demografiese redes al hoe meer deur bruin mense bepaal sal word. Daarom word Kaaps sonder meer goedgepraat; dus dat Afrikaans vorentoe maar al hoe meer Engelsbesoedeld kan word, solank dit in ’n mate bly voortbestaan. Omdat Afrikaanstaalsuiwerheid nie bepleit word nie, is dit geensins meer net bruin mense wat Afrikaans verengels nie. Dit is in toenemende mate wittes wat geradbraakte Afrikaans besig.

Wat glad nie in afdoende mate in ag geneem word nie, is die uitkoms van hierdie proses: Afrikaans as ’n mengeltaal, ’n brouseltaal; ’n taal wat kennis van Engels veronderstel; ’n taal wat nie meer ’n taal uit eie reg is nie; ’n taal waarop Afrikaanssprekers kwalik trots kan wees (veral in vergelyking met wat Afrikaans eens was); ’n taal waarvan die bestaan naas Engels al hoe minder geregverdig kan word; ’n taal wat met die hartlike samewerking van Afrikaansinstansies en Afrikaanstaalkundiges en -letterkundiges voorbestem is om te verdwyn. Hoekom is dit besig om sienderoë te gebeur? Omdat taalsuiwerheid nie bevorder, byvoorbeeld gepropageer, word nie. Dit het ’n taboe-onderwerp geword. Omdat – dít is die kern van die saak – daar weens die sug na politieke korrektheid (dus politieke byderwetsheid) versuim word om ten gunste van Standaardafrikaans en teen Engelsbesoedelde Kaaps kant te kies. Dit is bedroewend dat politieke byderwetsheid (bv versoening en nasiebou) vir diesulkes swaarder as die belange van Afrikaans weeg. Soos tydens die grondwetlike onderhandelinge in 1990/94 word die verkeerde strategie met Afrikaans gevolg. Die Here sou Sodom nie verdelg het as daar selfs maar net tien regverdiges was nie (Genesis 18:32). Onder Afrikaansinstansies en -dosente is daar eintlik nie ’n enkele een nie.

Weens die sug na politieke byderwetsheid word ons deesdae op grond van Christo van Rensburg se wilde bewering wysgemaak dat Afrikaans op ’n spesifieke dag ontstaan het, naamlik toe Khoi-Khoin in 1595 die eerste keer met matrose van ’n Nederlandse skip handel gedryf het. Nederlands was egter toe nog nie eens gestandaardiseer nie en daardie matrose het nie noodwendig Nederlands gepraat nie. As dit waar sou wees dat Afrikaans op daardie dag ontstaan het, sou dit Afrikaans uniek maak omdat dit in die geval van ander tale nie moontlik is om so presies ’n ontstaansdatum te bepaal nie.

Nog ’n polities byderwetse mite wat deesdae aanhang geniet, is dié van Hans den Besten. Volgens hom was die Khoi-Khoin en slawe by die ontstaan van Afrikaans die invloedryke hoofstroom. Die Nederlandse invloed was in hierdie proses glo bloot ’n systroom. Maar meer as 90% van die Afrikaanse woorde toon geen Khoi-Khoin- of slawe-invloed nie. By ander tale word algemeen aanvaar dat die elite, nie die gepeupel nie, beslag aan daardie tale gegee het. Om polities byderwetse redes word daar egter deesdae voorgegee dat Afrikaans ook in hierdie opsig uniek is.

Aansluitend hierby is daar die kombuistaalhipotese: dat Afrikaans aan die Kaap in die kombuise van Nederlanders ontstaan het. Dit word gedoen om die rol van wittes in die ontstaan van Afrikaans te marginaliseer. Dwarsoor die wêreld is dit die elite wat vanweë hulle invloedryke posisie in die samelewing beslag aan ’n taal gee. Ook in hierdie opsig is Afrikaans nie uniek nie. Die lede van die Genootskap van Regte Afrikaners (GRA) het op 14 Augustus 1875 in ‘n voorkamer (die eetkamer) van Gideon Malherbe se huis in die Paarl byeengekom. Daarna het die Eerste Afrikaanse Taalbeweging gevolg. Afrikaans is veel eerder ’n voorkamer- as ’n agterkamer- (oftewel kombuis-) taal.

Soos by die Franse bestaan daar deesdae by die Nederlanders kommer oor die toenemende invloed van veral Engels. In WAM Carstens en EH Raidt se boek Die storie van Afrikaans, Deel 1: Uit Europa en van Afrika (Pretoria: Protea Boekhuis, 2017) staan: "Die kommer oor die invloed van ander tale, veral Engels, op Nederlands het in Julie 2015 gelei tot ’n belangrike manifes oor die Nederlandse taal. Hierdie manifes, wat saamgestel is deur ’n aantal invloedryke persone in die Nederlandse tersiêre sektor, druk die bekommernis uit oor die invloed wat (’n taal soos) Engels kan hê op die gehalte en volhoubare gebruik van Nederlands in die onderwys en aan universiteite. Een van die stellings in die manifes dui aan dat die ’beheersing van de Nederlands taal het zwaarst wegen: zij is de noodzakelijke basis om andere talen goed te kunnen leren.’ En verder: ’Het hoger onderwijs – en dus ook de universiteit – heeft een bijzondere verantwoordelijkheid met betrekking tot het onderwijsgebouw als geheel. De cultivering van het Nederlands als de instructietaal in ons onderwijs is om die reden een kerntaak van de desbetreffende wetenschappelijke vakdisciplines’" (bl 399). "Die volledige teks van die manifes is te lees by http://www.beteronderwijsnederland.nl/taalmanifest" (bl 516).

Daardie twee aanhalings gee die kern van die manifes weer in soverre dit op Afrikaans betrekking het. Die klem word geplaas op die gevare wat die toenemende gebruik van Engels as onderrigtaal aan Nederlandse universiteite inhou en maniere word gesoek om ’n omkering van hierdie neiging te bewerkstellig. Die afskaling van Nederlands in die onderrigsektor kan as ’n weerspieëling van gebrekkige taaltrots by Nederlanders vertolk word. Dieselfde kan ongelukkig ook van Afrikaans en Afrikaanssprekendes gesê word. Ander onderliggende redes is internasionalisering/globalisering, met Engels as die leidende voertaal in die Weste, asook politieke byderwetsheid deurdat die eie opgeoffer word ten bate van buitelanders wat aan Nederlandse universiteite studeer. ’n Soortgelyke mentaliteit vier hoogty in Suid-Afrika in die verengelsing van die tradisioneel Afrikaanse universiteite.

Die situasie in Suid-Afrika is veel erger as in Nederland. ’n Andersoortige manifes is nodig. Afrikaans word nie net aan universiteite deur verengelsing bedreig nie; dit geld ook vir skoolonderrig. En Afrikaans word nie slegs in die onderwyssektor afgeskaal nie, maar in alle staats-, openbare en selfs privaat sektore. In ’n poging om die situasie te beredder, word ’n konsep-Afrikaansmanifes hiermee as ’n werks- of gespreksdokument voorgelê.

Ons as Afrikaanssprekendes verklaar hiermee dat

• ons trots is op wat in Afrikaans tot stand gebring is
• ons groot waarde heg aan Afrikaans as ’n volwaardige taal
• ons eis dat Afrikaans as amptelike taal tot sy reg kom
• ons Afrikaans oral en altyd gebruik waar en wanneer dit enigsins sinvol is
• ons bereid is om telkens vir Afrikaans in die bres te tree
• ons daarop aandring dat skool- en naskoolse onderrig in Afrikaans beskikbaar moet wees
• ons Afrikaans so suiwer moontlik hou en gebruik
• ons veral teen die verengelsing van Afrikaans waak
• ons Standaardafrikaans as rigsnoer koester
• ons die Europees-vastelandse grondslae van Afrikaans aanvaar
• ons Kaaps, in soverre dit Engels is, as ’n bedreiging vir Afrikaans beskou.

The post ’n Manifes vir Afrikaans appeared first on LitNet.

Gedurende die laaste 13 episodes van die gewilde regsdrama, Fynskrif, word daar gefokus op die karakters se persoonlike en familielewens en moet almal uiteindelik besluit wat hulle werklik in die lewe wil hê.

Remona Voges het met Beer Adriaanse, wat die karakter Corné Hanekom vertolk, oor die finale seisoen wat tans op kykNET uitgesaai word, gesels.

Beer en sy muse (Foto: Burger Meyer)

Hallo Beer! Jy was destyds die stigterslid van Zinkplaat. Is dit waar jou liefde vir die verhoog vandaan kom?

My dae saam met die band het ongetwyfeld ’n diep liefde vir die verhoog aangewek en ons rondneukery met videokameras het aanleiding gegee tot die besef dat dit pret is om soos ’n nar tekere te gaan terwyl mense jou afneem.

Jou ma is ’n bekende en baie gewilde Afrikaanse skrywer. Hoe was dit om groot te word met ’n skrywersma? Deel jy haar liefde vir die letterkunde?

Ek het in ’n huis vol boeke grootgeword en hoewel ons buitespeelbroers was, was ons totale geeks vir biblioteekuitstappies – en dit is als as gevolg van my ouers. Hoewel my ma eers later begin skryf het, was haar toewyding en masochistiese nagtelike skryfsessies beide ’n voorbeeld en ’n afskrikmiddel vir my. Ons deel veral deesdae ’n voorliefde vir al Patti Smith se boeke en my ma bly een van my eerste lesers.

Jy het ’n graad in joernalistiek. Hoekom het jy teen ’n loopbaan in die joernalistiek besluit?

Die kursus was ’n ongelooflike breinoopmaker vir my en het my horisonne op byna elke moontlike vlak verbreed, maar ek het relatief vroeg in die eerste kwartaal besef ek is meer gemaklik met fiksie as met realiteit.

Zinkplaat se laaste gig by The Barnyard Theater buite Franschhoek in 2013 (Foto: Mark Reitz)

Jou karakter in Fynskrif, Corné, ontwikkel ontsettend baie vanaf die eerste tot die derde seisoen. Kan jy bietjie vertel hoe Corné in seisoen 1 van Corné in seisoen 3 verskil?

Ek vind Corné se wentelbaan baie meevoerend en kan op verskillende vlakke myself daarin herken. Sy boog beeld daardie snaakse paar jare na 30 uit, waar jy tegnies teen nou al jou geite en dinge moes uitgesorteer het, maar eintlik is jy nog ’n emosionele fetus. Dis ’n helse plesier om ’n karakter soos daai episode vir episode soos ’n ui te skil.

Jy speel teenoor groot name soos Rolanda Marais en Dawid Minnaar in Fynskrif. Hoe was die ervaring vir jou in geheel? Enige persoonlike hoogtepunte?

Eerstens was ek baie op my senuwees. Tot dusver in my akteursloopbaan het ek merendeels teenoor mense van my eie ouderdom gespeel of jonger. Rolanda en Dawid is volksbesit en ek kan amper nie ’n tyd onthou waar ek nie bewus was van hulle nie. My eerste dag saam met Dawid was ek so op my senuwees, ek het nie geweet in watter een van sy deurdringende oë ek moet kyk terwyl Corné hom uitskel nie. Rolanda het ek gelukkig redelik goed geken met dié dat haar man, Jozua, een van my goeie vriende is – en boonop een van die hoofredes dat ek ’n draaiboekskrywer geword het – maar selfs dit als kon my nie voorberei vir ’n paar van ons groter tonele nie. As sy die toneel aandraai, dan draai sy hom aan, en dan moet jy net kop hou om by te hou.

Beer as Corné en Rolanda Marais as Christelle in Fynskrif (Foto: verskaf)

Wat het jy by Corné geleer?

Dat jou lewe beter sal word as jy nie meer die middelpunt daarvan probeer wees nie en iets vir die mense om jou probeer doen. Ek het ook geleer dat ek nie ’n werk sou kon doen waarin ek three-piece suits sou moes dra nie.

Wat was een van die mees ongemaklike / vreemdste oomblikke wat jy al op stel gehad het?

Op Kanarie het ek ’n paar eerstes beleef: Om in ’n periodefilm te speel, my eerste naaktoneel en om moontlik die meeste P-bomme in ’n Afrikaanse fliek te kon gooi, maar op die heel laaste dag het iets gebeur waar ons ’n ses-minuut-toneel moes doen. Die plan was dat ek eers in die middel daarvan opdaag en dan moet die twak spat. Na so ’n paar takes was almal dit eens ons het dit in die sakkie, maar toe vind hulle uit my mikrofoon het uitgesteek en dat ons dit na middagete weer moes doen. En asof ’n vloek oor my neergesak het, kon ek nie my deel van daai ses-minuut-toneel weer regkry nie. Met arme Schalk Bezuidenhout en Germandt Geldenhuys wat perfekte takes gooi, donner ek keer op keer in die toneel in en ontspoor die hele spul. Dit was die naaste wat ek al gekom het aan ’n regte-wêreld-weergawe van daai nagmerries waar jy kaal op ’n verhoog staan en blykbaar Rachmaninoff se 67ste sonate op ’n klavesimbel moet speel voor almal wat jy ken, maar jy weet nie eers hoe lyk ’n klavesimbel nie en boonop val jou tande uit. Dit was pret.

Beer, Gérard Rudolf en Jacques Bessenger in ’n toneel uit Kanarie (Foto: verskaf)

Jy het ’n paar jaar terug die reeks Buurtwag, wat binnekort weer op Showmax te sien is, geskryf. Kan jy meer oor hierdie projek vertel asseblief? Hoe is die idee vir die show gebore?

Buurtwag was my eerste dosis van die heroïnenaald. Dis waar ek besef het dat ek vir die res van my lewe films/televisiereekse wil skryf en regie doen en waar ek in my vriende s’n kan speel. Dit het begin as ’n kortfilm wat gebaseer was op ’n paar ware verhale van wat my vriend se pa'le in ons ou buurt in Durbanville aangevang het. Dit was ’n baie terapeutiese ervaring om terug na my kinderstrate te gaan om die idee van "die lewe is ’n spansport" via ’n klomp uiteenlopende karakters te probeer uitbeeld. Die kykers was nie destyds reg vir ’n klomp 30-somethings wat dagga rook by die dam en vlootfakkels afskiet nie, maar ek het sedertdien al soveel buurtwagte gehad wat my gekontak het met baie meer belaglike stories. Buurtwagte doen oor die algemeen baie goeie werk in ons land.

Jy het nog altyd ’n liefde vir komedie gehad. Hoekom is dit belangrik om gereeld te lag en ook die ligte kant van die lewe raak te sien en te waardeer? Wat laat jou lag?

Vir my is humor die enigste lens waardeur die klug van die mensdom sin maak. Die ander lense sal my ’n vroeë dood laat sterf. Ek lag eerstens hopeloos te veel vir myself – maar ek reken as jy nie gaan nie, gaan niemand nie. Tweedens het my geneigdheid om vir onvanpasste goed te lag my al gereeld in die moeilikheid gekry. As jy die humor in selfs die mees tragiese ding kan vind, kan ek jou waarborg jy sal daai tragedie oorleef.

Op stel tydens seisoen 3 van Hotel (Foto: Petrie Schoeman)

Jy het die horror Parable wat tans op Showmax te sien is, direct. Hoe was dit om agter die skerms van ’n volwaardige film te werk? Verkies jy dit om te regisseer of om toneel te speel?

Dit was ’n onmoontlike projek wat ek so bly is ons almal gevat het. Dit was ongelooflik. My broer, Jaco, het die draaiboek geskryf, my ander broer het ’n sumo-wrestler zombie gespeel, en die span met wie ek gewerk het, was almal my vriende en kollegas met wie ek Buurtwag en Hotel se paaie gestap het. Regie is my hoofdwelm, waar al my groot liefdes op ’n hoop loop, maar dis ook die duurste en skaarsste dwelm. Toneelspel is vir my soos dagga vir Snoop Dogg (of altans Snoop Lion) is. Ek kan nie genoeg daarvan kry nie en dit hou my net op so ’n lekker plek, waar almal my vriende is en die wêreld net meer kleurvol is. Die feit dat die woord "speel" deel is van jou "werk" is nie toevallig nie.

Kyk die lokprent hier:

Wat is die beste bierresep wat jy tydens die lockdown getoets het? Please share!

Basies om ’n sak appels in ’n klomp suikerwater te dompel en dan gis oor te strooi in die hoop dat dit soos Hunter's Dry proe. Dit proe meer soos ’n klomp appels in suikerwater, maar dit doen die ding.

Die inperkingstyd dwing kunstenaars om op kreatiewe maniere met hul crafts om te gaan. Hoe hanteer jy as ’n kunstenaar die situasie?

Om eerlik te wees is ek so gewoond aan by die huis sit en sukkel om te skryf en bekommerd wees oor waar die volgende salaris vandaan gaan kom dat dit hoegenaamd nie ’n aanpassing was nie. Ek het wel besef dat om nie te kan uitgaan in die natuur of tussen vreemdelinge te kan rondbeweeg in ’n winkelsentrum of op straat nie, het my kreatiewe emmer leeg gehou. Ek moes baie lees en films kyk vir inspirasie.

Beer, Edwin van der Walt en Adam Heyns in ’n toneel uit Johan Cronje se film, Wonderlus (Foto: verskaf)

Jy het verlede Vrydag verjaar. Hoe het jy jou verjaarsdag in lockdown gevier?

My nooi, Mila, het my simpel bederf en my buurmense het my gebless met regte bier, nadat my appelbier nie ’n rasende sukses was nie.

Voltooi en bust a rhyme: “My naam is Beer ...

... en dit was ’n eer – Remona se vrae het my baie oor myself geleer.

Noem ’n song of music video wat jou lewe opsom?

The Chemical Brothers feat The Flaming Lips se "Golden Path". Maar ek hoop ter harte ek kan eendag op 90 so ’n badass wees soos Johnny Cash in "Hurt" is, waar hy basies ’n paar maande voor sy dood deur die spinnerakke van ’n vol lewe die kamera in die oog kyk en ons almal se velle van ons lywe af sing. Soos ’n torpedo uit die oerkoek.

Lees ook:

"Bewaar jou siel as jy my in ’n boks probeer sit" – ’n onderhoud met Rolanda Marais

The post "Toneelspel is vir my soos dagga vir Snoop Dogg" – ’n onderhoud met Beer Adriaanse appeared first on LitNet.